Bitkisel Dokular

BİTKİSEL DOKULAR

A-) BÖLÜNÜR DOKU: Hücreleri küçük, çekirdekleri büyük, sitoplazmaları fazla, kofulları küçük ve az sayıda, hücre arası boşluk yok, hücre çeperleri ince, devamlı bölünebilen hücrelerdir, metabolizmaları hızlıdır

1- Birincil Bölünür Doku (Primer Meristerm): Bitkinin kök ve gövde ucunda bulunur Boyuna uzamayı sağlar Kökte kaliptra, gövdede genç yapraklar tarafından korunur Bölünür doku geliştikçe dermatojenden epidermis, periblemden korteks, pleromdan merkezi silindir oluşturur

2-İkincil Bölünür Doku(Seconder Meristerm): Bölünmez dokuların tekrar mitoz bölünme yeteneği kazanmasıyla oluşur, böylece kambiyum ve mantar kambiyumu (fellogen) oluşur Kambiyum kök ve gövdede bulunur Ilıman bölgelerdeki çok yıllık iki çenekli bitkilerde, ilkbaharda büyük hücreler, sonbaharda küçük hücreler oluşur Bölünür mantar doku, bitkide mantarlaşma oluşturarak bitkinin dış etkenlerden korunmasını sağlar

B-) BÖLÜNMEZ DOKU: Hücreleri büyük, sitoplazması az, kofullar büyük, çekirdekleri küçük,hücre arası boşluk var, çeperleri kalındır

1- Temel Doku(parankima doku): Kök ve gövdenin korteksinde, yaprağın mezofil tabakasında bulunur Çekirdekleri büyük, ince çeperli, bol sitoplazmalı, kofulları küçük, canlı hücrelerdir

a- Özümleme Parankiması: Yaprakların mezofil ve genç gövdede bulunur Bol kloroplast taşır Bu doku fotosentez yapımında görevlidir Mezofil tabakası palizat ve sünger parankiması olarak 2ye ayrılır Palizat hücreleri silindirik, epidermisin altında sık ve düzenli olarak dizilmiştir Sünger hücreleri düzensiz dizilmiş ve aralarında boşluklar vardır

b- İletim Parankiması: fotosentez yapan dokularla iletim demetleri arasında bulunur Bu iki doku arasında su ve besin taşınmasını sağlar Kloroplastı yoktur

c- Depo Parankiması: kök, gövde, meyve ve tohum gibi organlarda bulunur Su ve besin depolar

d- Havalandırma Parankiması: Su ve bataklık bitkilerinde bulunur Kök ve gövdedeki parankima hücreleri arasında boşluklar oluşturur Böylece hava depolanmasını sağlayarak gaz alışverişi kolaylaşır

2- Koruyucu Doku: Bitkide kök, gövde, yaprak ve meyvelerin üzerini örter Tek ya da çok sıralı hücrelerden oluşur Hücreleri kalın çeperli ve klorofilsizdir Kara bitkilerinde su kaybını önlemede önemli görev yapar İçte bulunan dokuları dış etkenlere karşı korur

a-Epidermis: Kök, genç dal ve yapraklarının üzerini örten canlı dokudur Tek sıra hücrelerden oluşur Bu hücreler çok büyük kofullu,az sitoplazmalıdır Güneş ışığının yaprağın altına iletilmesini sağlar Bazı epidermis hücreleri, dışa doğru uzayarak tüyleri oluşturur Tek hücreli olanlara basit, çok hücreli olanlara bileşik tüy denir Tüyler kökten emme, sarmaşıkta tutma, ısırgan otunda savunma, nanede salgılama gibi görevler yapar Bazı epidermis hücrelerinin dışı kalınlaşarak kutikula adı verilen koruyucu bir tabaka oluşturur Kutikula bitkinin su kaybını azaltır Bazı bitkilerde kutikulanın üzeri mumsu maddelerden oluşmuş tabakayla örtülerek su kaybını en aza indirir Bu tabakaya kutin tabakası denir Yaprak ve genç gövdedeki bazı epidermis hücreleri farklılaşarak stoma veya gözenek adı verilen fotosentez yapabilen hücrelere dönüşür Stoma, su kaybını ve gaz alışverişini sağlar Stomalar kara bitkilerinde yaprağın alt epidermisinde, su bitkilerinde üst epidermiste bulunur

b-Mantar Doku: Çok yıllık bitkilerin kök ve gövdelerinin üstünde bulunur Epidermisin parçalanmasıyla oluşur Mantar dokunun hücreleri ölüdür Hücrelerin içi su geçirmeyecek şekilde hava ile doludur Mantar dokuda gaz alış verişini sağlayan yapı, kavuçuklardır Kavuçuklar, gövde yüzeyinde ince yarıklar veya yuvarlak kabartılar halinde bulunur Yaprak sapı ile gövde arasında oluştuğunda su ve besinin yağrağa geçişine engel olur buda yaprak dökümüne neden olur

3- Destek Doku: Bitkilere şekil ve destek veren dokulara denir Hücrelerde selüloz çeper desteklik görevi yapar Otsu bitkilerde ayrıca turgor basıncıda desteklik görevi görür Çok yıllık odunsu bitkilerde iletim demetleri de desteklik işine yardımcı olur

a-Pek Doku (kollenkima): Gövde yaprak ve yaprak sapında görülür Canlı hücrelerden oluşur Kalınlaşma hücre çeperinin köşelerinde ise köşe kollenkiması, her tarafında olursa levha kollenkiması adını alır Örn; begonya köşe, mürver ağacı levha kol görülür

b-Sert Doku (sklerankima): sitoplazma ve çekirdekleri kaybolmuş, tüm çeperleri kalınlaşmış ve ölmüştür Örn; keten, kenevir, sarımsak gibi bitkilerde mekik şeklinde lifli sert doku hücreleri vardır Ayva ve armutta çekirdeğe yakın taş hücrelerinden oluşan sert doku bulunur Fındık ve ceviz kabuğunda, mum çiçeğinde taş hücreleri bulunur

4- İletim doku: İletim dokuda su ve organik madde taşınır

a-Odun Boruları: hücreler arasındaki çeperler erimiştir Ölü hücrelerden oluşur Odun borularının görevi su ve suda erimiş tuzları taşımaktır Kökteki emici tüylerle topraktan alınan su, bitkinin diğer organlarına taşınır Taşıma aşağıdan yukarı tek yönlüdür ve soymuk borularına göre hızlıdır Odun borularında iletimi sağlayan güçler; kılcallık, kök basıncı, terlemedir

b-Soymuk Boruları: tek sıra halinde üst üste dizilmiş canlı hücrelerden oluşur Hücreler arasındaki çeper tamamen erimiştir Bu yüzden kalburlu borular adınıda alır Soymuk borularının yanında arkadaş hücreleride bulunur Bu borularda besin taşınır Soymuk borularında madde iletimi çift yönlüdür İletim yavaş gerçekleşir
5- Salgı Doku: Hücreleri canlı, bol sitoplazmalı, büyük çekirdekli ve küçük kofulludur Çeperleri incedir Tek tek yada gruplar halinde diğer dokular arasına dağılmıştır

a-Hücre İçi Salgılar: Salgılar hücre içinde birikir Zamanla stop kaybederek içi salgıyla dolu olarak kalırlar

b-hücre dışı salgılar: salgı hücrede oluşur Daha sonra hücre dışına atılır
c-Salgı Boruları: Birkaç salgı hücresi uzayarak salgı borusu haline gelir Salgı bor içinde süte benzer bir salgı bulunur

Çiçekteki bal özü adı verilen salgılar tozlaşmayı sağlar Reçine ve tanen gibi maddeler salgılar Bitkiyi çürümeye ve mikroorganizmalara karşı korur Böcekçil bitkilerdeki salgılar sindirimi salgılar Isırgan otundaki yakıcı salgılar, korumayı sağlar

Çok hücreli canlılarda belirli görevleri yapmak için özelleşmiş, şekil ve yapı bakımından birbirine benzer hücrelerden oluşan, hücre gruplarına doku denir Dokular birleşerek organları meydana getirir Dokuları inceleyen bilim dalına doku bilimi ya da histoloji denir Canlılardaki doku çeşitleri bitkisel dokular ve hayvansal dokular olmak üzere ikiye ayrılır Bitkilerin kök, gövde, yaprak ve çiçek gibi organları dokular tarafından oluşur Bitkisel dokular hücrelerin çoğalma yeteneğine göre bölünür ve bölünmez doku olmak üzere iki kısımda incelenir

BÖLÜNÜR (MERİSTEM, SÜRGEN) DOKU : Hücreleri sürekli olarak bölünen doku çeşitidir Bitkilerin kök ve gövdelerinin ucunda yer alır Dokuyu oluşturan hücrelerin bölünmesi sayesinde bitkinin büyüme ve gelişmesi sağlanır Bölünür doku hücreleri küçük yapılı, büyük çekirdekli, bol sitoplazmalı, ince çeperli, küçük kofulludur, metabolizmaları hızlıdır


Çeperleri ince olduğu için bulunduğu yere esneklik sağlar Kök ve gövdenin ucunda bulunan uç meristem , bitkinin uzamasını sağlar Kök ve gövdede bulunan, bitkinin enine büyümesini sağlayan dokuya kambiyum dokusu denir Kambiyum dokusu sayesinde bitkilerin yaşları hesaplanabilir Bitkilerin kambiyum dokusunda, sonbahar ve ilkbahar mevsimlerine göre farklı büyüklükte hücreler oluşur Bir sonbahar ve bir ilkbahar mevsiminde oluşan hücrelerden meydana gelen halkalara, yaş halkaları denir

Bölünür Doku Hücrelerinin Görevleri :
-Bitki gövdesinin boyuna uzamasını sağlar
-Bitki kökünün toprakta uzama ve yayılmasını sağlar
-İlkbaharda yeni yaprak ve çiçekleri oluşturur
-Tomurcuklar açılarak yeni dalları oluşturur
-Çok yıllık bitkilerin gövdesinin kalınlaşmasını sağlar
-Gövdenin dışındaki mantar tabakasını oluşturur


BÖLÜNMEZ (DEĞİŞMEZ) DOKU : Bölünmez dokular, bölünür doku hücrelerinin bölünme yeteneklerini kaybetmeleri sonucunda oluşur Bölünmez doku hücreleri, küçük çekirdekli, az sitoplazmalı, kalın çeperli, büyük kofulludur, metabolizmaları yavaştır Çeperleri kalın olduğu için bulunduğu organa sertlik kazandırır Bitkinin hemen hemen her yerinde bulunurlar Bölünmez dokular, yapı ve görevlerine göre beş bölümde incelenir Bunlar; koruyucu doku, temel doku, destek doku, iletim doku ve salgı dokudur


1 KORUYUCU DOKU : Bitkilerin kök, gövde, yaprak ve meyvelerinin üzerini örten dokuya koruyucu doku denir Bu doku, kalın çeperli ve klorofilsizdir Hücrelerinde klorofil maddesi taşımadığı için fotosentezle besin üretemez İhtiyaç duyduğu besinleri diğer dokulardan alırlar Koruyucu doku, bitkinin iç kısmındaki ince çeperli hücrelerden oluşan dokuları dış etkilerden korur Koruyucu doku, epidermis doku ve mantar doku olmak üzere iki kısımda incelenir


Epidermis Doku : Otsu ve odunsu bitkilerin kök, dal, meyve ve yapraklarının üzerindeki koruyucu yapıya denir Epidermis doku hücreleri canlıdır Epidermisin üzeri epidermis hücreleri tarafından salgılanan kütin maddesinin oluşturduğu kütikula tabakasıyla örtülüdür Kütikula tabakası mumsu , saydam bir yapıya sahip olduğundan ışığı geçirirken, su ve subuharını geçirmez


Bu sayede su kaybını önlerken, fotosentezin oluşumuna katkıda bulunur Mumsu tabaka üzüm tanelerinde kolayca fark edilebilir Kütikul tabakası, kurak bölgelerde kalın, nemli ve sulak bölgelerde incedir Bitkinin toprak üstündeki bölgelerini örten epidermde stomalar (gözenekler) bulunur Stomalar, fotosentez, solunum ve terleme olayları ile ilgili gaz alışverişini sağlar

Mantar Doku : Çok yıllık bitkilerin kök, ve gövdeleri üzerinde bulunan yapıya denir Mantar doku hücreleri ölüdür Bitkiyi sıcak ve soğuk gibi dış etkenlerden korur
Koruyucu Doku Hücrelerinin Görevleri :
İçteki dokuları dış etkilere karşı korur
Kara bitkilerinin aşırı su kaybını önler
Topraktan su alınmasını sağlar
Bazı salgı maddelerinin atılmasını sağlar
Yaprak ve gövdedeki stomaları oluşturarak gaz alışverişini sağlar
Gövdenin çevresindeki mantar tabakasını oluşturarak, sıcak,soğuk, mikrop, darbe gibi dış etkilerden diğer dokuları korur


2 TEMEL (PARANKİMA) DOKU : Kök, gövde ve yapraklardaki diğer bitki dokularının etrafını doldurur ve dokuları birbirine bağlar Temel dokunun hücreleri, canlı, ince çeperli, büyük kofullu ve bol sitoplazmalıdır
Temel Doku Hücrelerinin Görevleri :
Bitkilerin klorofil taşıyan yeşil kısımlarını oluştururlar
Dokular arası madde iletimini sağlar
Kök, gövde, meyve ve tohumlarda su, hava ve besin depolarlar
Gaz alışverişini sağlar
Fotosentez ve solunum yapar


3 DESTEK DOKU : Bitkiye diklik, dayanıklılık, desteklik sağlar
Destek Dokunun Görevleri:
-Ayva, armut, elma gibi meyvelere sertlik kazandırma
-Tohumların sert kabuklarının oluşmasını sağlama
-Yaprak, dal ve çiçeklerin temel iskeletlerini oluşturma
-Odunsu bitkilerin sert liflerini oluşturma

4 İLETİM DOKU : Basit ve küçük yapılı bitkiler dışında tüm bitkilerde bulunur Bitkide madde iletiminde görevlidir Besin ve su taşıyan iletim borularından oluşur Taşıdığı maddelere göre odun ve soymuk borusu olmak üzere iki çeşittir

Odun Borusu : Kökten, gövde ve yapraklara doğru topraktan aldığı su ve mineralleri iletir
Soymuk Borusu : Kök ile gövde arasında, fotosentez ürünlerini iletir