Mitoz Bölünme

Mitoz Bölünme






Kalıtsal yapı:
1-Moneralar hariç diğer canlılarda kalıtsal yapı kromozomlar halindedirMoneralarda ve sitoplazmik kalıtımda rol alan organel kalıtsal yapıları DNA halindedir
2-Moneralar hariç bütün canlılarda nucleusta bulunurMoneralarda ve sitoplazmik kalıtımda rol alan organel kalıtsal yapıları plazmada yer alır
3-Hücrelerde canlı türüne özgü kromozom sayısı bulunur
Örnek:İnsanda=46, Güvercin=16,Sirke sineği=8 vb
4-Hücrelerdeki kromozomlar çiftler halindedirBu çiftlerden biri anneden biri babadan gelirBu kromozom çiftlerine homolog kromozom denir
5-Canlılardaki kromozom çeşit sayısına takım sayısı denir ve n ile gösterilir
Örnek:İnsanda n=23, Güvercinde n=8, Sirke sineğinde=4 vb
6- n sayısı hücrelerdeki kromozomların yarısıdır ve canlı türüne göre değişir
Örnek:İnsanda n=23, Güvercinde n=8, Sirke sineğinde=4 vb
7-Normalde eşeyli üreyen canlıların hücrelerinde iki takım (2n) kromozom bulunur ve bu hücrelere diploid hücreler denir
Örnek:İnsanda:Epitel hücresi 2n=46, Kas hücresi 2n=46,Karaciğer hücreleri 2n=46 vb



8-Üremede rol alan hücreler bir takım kromozom taşırlar ve bu hücrelere haploid hücre denir
Örnek:Sperm , Ovum , Makrospor , Mikrospor , spor gibi hücreler bir takım kromozom taşırlar ve haploid hücre olarak adlandırılırlar
9-Bazı canlıların hücreleri bir takım kromozom taşırBu tür canlılara haploid canlılar denir
Örnek:Erkek arılarTohumsuz bitkilerin gametofitler (Eğrelti,karayosunu vb) , Bakteriler vb canlılar
10-Haploid canlılar gametlerini mitoz bölünme ile oluştururlar

Kromozom durumuna göre hücreler
A)Monoploid hücreler:
1-n sayıda kromozom taşırlar
2-Mayoz bölünme ile meydana gelirler
3-Erkek arı spermi ve çiçeksiz bitkilerde gametler mitoz bölünme ile oluşurlar
4-Erkek arılarda ,çiçeksiz bitkilerde ve bakterilerde olduğu gibi vücudu oluşturabilirler
5-Sadece mitoz bölünme geçirebilirler

B)Diploid hücreler:
1-2n kromozom taşırlar
2-Mitozla oluşurlar
3-Mitoz veya mayoz bölünme geçirebilirler
4-Vücudu oluşturan hücrelerdir

Not:Bazı hücrelerde ve bazı canlıların vücudunu oluşturan hücrelerin kromozom durumları 3n ,4n gibi fazla sayıda takım içerebilir bu duruma poliploidi denir Çoğu kültür bitkisinde durum böyledir

HÜCRE BÖLÜNMESİ
Bir hücre inter faz veya bölünme evresinde görülür
1-İnter faz evresi bazı hücrelerde çok kıssa sürer Örnek bakteri hücrelerinde 20 dakikadır Bazı hücrelerde ise çok uzun sürer Örnek sinir hücrelerinde ömür boyudur Bu evrede hücreler kendilerine özgü yaşamsal olaylarını yürütür

Bunlar:
1-Madde alış- verişi
2-Anabolik ve katabolik reaksiyonlar
3-Organel oluşumu
4-Çok hücrelilerde dokusal işlevler
5-Büyüme ve farklılaşma
6-DNA ve RNA sentezi
Ancak ileri düzeyde özelleşen kas sinir vb hücrelerde büyüme ve farklılaşma yokturBölünme yeteneği olan hücrelerin interfazında görülen en önemli olay DNA sentezidir
Bölünebilen hücrelerde gerek interfazda ve gerek mitozda değişik olayların gerçekleştiği alt evreler vardırBunlar:
1-İnterfazda: G1 – S – G2 evreleridir
2-Bölünme (Mitoz): Profaz – Metafaz – Anafaz – Telofaz evreleridir
Hücrelerde büyüme iki şekilde görülür :
1-Sitoplazmik büyüme (Hacimsel büyüme olup r3 şeklinde gerçekleşir)
2-Hücre zarı büyümesi (Alansal büyüme olup r2 şeklinde gerçekleşir)

Sitoplazma ve hücre zarındaki bu dengesiz büyümeden dolayı hücrelerde şu sorunlar oluşur
1-Nucleus yetersizliği görülür
2-Madde alış verişinde yetersizlik görülür
3-Hücre zarının parçalanma tehlikesi oluşur
Hücreler bu sorunları bölünerek çözerler Bölünme öncesinde hücrelerde bir takım değişiklikler görülür

Bölünmeye hazırlanan hücrelerde görülen değişiklikler şunlardır:
1-Diğer hücrelerle bağlantılarını çözer
2-Dış yüzey çıkıntılarını kaybeder
3-Fazla miktarda su alarak şişer

Hücreleri bölünmeye yönelten temel etkenler şunlardır:
1-Yüzey hacim oransızlığı
2-Nucleus sitoplazma oransızlığı
3-İç bölünme faktörleri (Sitoplazmik faktörler)
4-Nucleus emri (Oldukça zayıf ihtimal)
5-Hormonlar ve kanserojen maddeler (Örnek:Bitkilerde sitokinin hormonu, İnsanlarda ostrojen hormonu)
Hücre bölünmesi tek hücrelilerde çoğalmaya neden olurken, çok hücrelilerde büyüme ,yenilenme ve onarılmayı sağlar
İnterfaz evresinde görülen bazı önemli olaylar vardırBölünme yeteneği olmayan hücrelerde bu evrede bölünme ile ilgili olaylar hariç diğer bütün olaylar görülür

Bölünebilen hücrelerde interfazda görülen olaylar şunlardır:
1-Bazı organellerin sayısı artırılır Örnek: Mitokondri, sentrozom vb
2-Yapısal ve işlevsel proteinlerin oranı artırılır
3-Bölünmede görev alacak enzimler sentezlenir
4-ATP sentezi artarak yedeklenir
5-DNA sentezi gerçekleşir
6-Bu evrede DNA molekülü aktif olup hücredeki yaşamsal olayları kontrol eder

Hücre döngüsü (Mitoz bölünme):


Açıklamalar:
1-DNA molkülü
2-DNA + Protein
3-Kromatin yapı
4-Kromatinin kendini eşlemesi ile oluşan kardeş kromatidler
5-Kromozomal yapı

a)- G1 evresi:
1-Metabolik olaylar yoğun bir şekilde sürer
2- Madde alış verişi , sentez ve yıkım reaksiyonları , organel yapımı, RNA sentezi ve dokusal işlevlerin en üst düzeyde devam ettiği evredir
3- En uzun evredirBu evrede bölünebilen hücrelerde büyüme gerçekleşir
4- Bölünme yeteneklerini kaybeden hücreler yaşam ve faaliyetlerini bu evrede gerçekleştirirlerÖrnek:Kas ve sinir hücreleri bu evrede varlıklarını sürdürürler
5-Bu evrede hücrede kromozom yapısı 2n2c dir ( takım sayısı 2 Kromatin sayısı ise2 dir)

b)- S evresi:
1-DNA’ nın eşlendiği ve kromatin sayısının iki katına çıktığı evredir
2-Protein sentezinin en yoğun şekilde gerçekleştiği evredir
3-Sentrozomların eşleşmesi emri bu evrede verilir
4-Bu evrenin sonunda hücrenin kromozom yapısı 2n4c dir(Takım sayısı 2, kromatid sayısı ise 4 tür)

c)-G2 evresi:
1-Bölünme ile ilgili enzimler sentezlenir
2-Organel sayısı artırılır
3-DNA sentezi durmuştur ancak RNA sentezi devam eder
4-Sentrozomların sentezi bitmiş ve oluşan sentrozom çifti zıt kutuplara hareketlenir
5-Bu evredeki hücrenin kromozom yapısı 2n4c dir



B-Mitoz bölünme evreleri:
a) Profaz:
1-Nucleus zarı ve endoplazmik retikulum zarı erir
2-Kromozomlar kısalır ve kalınlaşır
3-Sentrozomlar zıt kutuplara hareket eder
4-Nucleolus kaybolur
5-Kutuplardan merkeze iğ iplikleri oluşur


b)Metafaz:
1-Kromozomlar iyice kısalıp kalınlaşırlar
2-Kardeş kromatidler sentromerler vasıtası ile bir arada tutulurlar
3-Kromozomlar ekvatoral düzlemde yanyana dizilirler
4-Kromozomlar sentromerleri ile iğ ipliklerine tutunurlar



c)Anafaz:
1-İğ ipliklerinin kasılma ve gevşeme hareketleri ile kardeş kromatidleri bir arada tutan sentromeri parçalar
2-Kardeş kromatidler birbirinden ayrılır ve zıt kutuplara taşınır



c)Telofaz:
1-Kromozomların hareketi bitmiştir
2-Kromozomlar helixlerini çözerek kromatin iplikler haline döner
3-Nucleolus (Çekirdekçik) şekillenir
4-RNA ve protein sentezi başlar
5-İğ iplikleri kaybolur
6-Nukleus zarı oluşmaya başlar ve endoplazmik retikulumlar şekillenir
7-Hücrede yaşamsal olaylar yeniden başlar
8-Sitokinez gerçekleşir ve bölünme sonlanır






Bitki hücresinde mitoz bölünme

Hücre bölünmesi iki ayrı hücre kısmının bölünmesi ile gerçekleşir:
1-Karyokinez: Çekirdek bölünmesi
2-Sitokinez: Sitoplazma bölünmesi Sitokinez olayı bitki ve hayvanlarda farklı şekillerde gerçekleşir
a)Hayvanlarda: Ortadan boğumlanarak gerçekleşir
b)Bitkilerde: Orta lamel oluşumu ile gerçekleşir

Mitoz bölünme çeşitleri ve özellikleri:

A) Mitoz (Normal) bölünme: Nucleus zarı kaybolarak gerçekleşir Bir karyokinez ve birde sitokinez görülür
Genel özellikleri:
1-Bir hücreden iki hücre oluşur
2-n, 2n, 3n, vb gibi farklı kromozom sayısına sahip hücrelerde görülebilir
3-Hem somatik hücrelerde hemde gametlerde görülebilir
4-Kalıtsal çeşitlilik oluşturmaz ve oluşan bütün hücreler yapı ve özellik olarak aynıdır( fenotip ve genotip olarak aynıdır)
5-Bir karyokinez birde sitokinez görülür
6-Sadece kardeş kromatidler zıt kutuplara çekilir
7-Bir hücre ard arda defalarca mitoz geçirebilir
8-Eşeysiz üreme, yenilenme-onarılma ve büyümenin temel mekanizmasıdır
9-Eşeyli üreyebilen monoploid canlılarda (Erkek arılar,Eğreltiler,Karayosunları vb)Gametleri oluşturur

B)Amitoz bölünme: Nucleus zarı kaybolmadan gerçekleşirBir karyokinez ve birde sitokinez görülür
Genel özellikleri:
1-Nucleus zarı kaybolmaz
2-Kalıtsal materyal ve sitoplazma eşit şekilde dağılmaz
3-Hızlı gerçekleşir
4-Kanser, akyuvarlar ve protistalarda gerçekleşir

C)Çoğa bölünme:
Genel özellikleri:
1-Nucleus zarı kaybolmadan gerçekleşir
2-Oldukça hızlı gerçekleşen bir bölünme şeklidir
3-Bir hücreden kısa sürede onlarca yeni hücre oluşur
4-Çok miktarda nucleus bölünmesi (Karyokinez) olmasına karşı sitokinez görülmez
5-Ana hücrenin parçalanması ile oluşan yeni nukleuslar etraflarına bir miktar sitoplazma alarak çok miktarda yeni hücreler oluştururlar
Örnek: Plazmodiumlarda sporlanma, Çiçekli bitkilerde Makrospordan embriyo kesesinin (8 nucleuslu) meydana gelmesi verilebilir

D) Fıssyon bölünme:Bakterilerde görülen gerçek anlamda mitoz özellikleri taşımayan bölünmedir Çekirdek bölünmesi olmayıp sadece DNA eşlenmesi ve ardından sitokinezle gerçekleşen bölünme şeklidir

Mitoz bölünmenin evrimsel önemi:
1-Kalıtsal devamlılığı sağlar
2-Yararlı kalıtsal özelliklerin günümüze kadar gelmesini sağlar

Hücre bölünmesi

Mitoz


Mitoz esnasında hücre ikiye bölünerek, ana hücreye tıpa tıp benzeyen, aynı kromozon sayısını içeren iki hücre oluşur




Bölünmeler arasında hücre dinlenme fazında iken, çekirdekçik içinde kromozomlar paketlenir ve görülmez olurlar Hücreler mitozla bölünmeye başlayınca kromozomlar görünür olur Kromozomlar kısalır ve kalınlaşır Boylarının yarısına kadar ikiye ayrılır ve iki ayrı uçtan tekrar yapılmaya başlanır En son olarak sitoplazma ve hücre duvarı ikiye ayrılır Böylece aynı kromozomu taşıyan iki hücre oluşur

Bu iki hücre mitoza uğrayarak daha fazla hücreyi yaparlar Mitoz bölünme ile yeni oluşan hücreler 46 kromozoma sahip olurlar ve vücut büyür Büyüme esnasında genetik bilgi sayesinde oluşan hücreler dokulara, organlara ayrışırlar

Mitoz vucut yetişkin boyuta ulaştığında da durmaz Mitoz;

§ Epidermisteki hücrelerin çoğalmasını sağlayarak, dökülen hücrelerin yerini yeni hücrelerin almasını sağlar

§ Yeni alyuvarların ve akyuvarların oluşmasından sorumludur

§ Zarar görmüş dokuların iyileştirilmesini sağlarlar

Ne yazık ki tüm hücreler mitoz ile gelişen hücreler ile yer değiştiremez Bazı hücreler ise mayoz bölünme ile çoğalırlar



Mayoz

İnsan hücreleri 46 kromozom içerir Eğer cinsiyet hücreleri de aynı sayıda kromozom içerselerdi, oluşan zigot 92 kromozomlu olacaktı ki, her jenerasyonda kromozom sayısı iki katına çıkacaktı

Bu mümkün olan bir durum değildir Cinsiyet hücreleri mayoz denilen bölünme ile çoğalır Mayoz sadece cinsiyet hücrelerinin gelişmesi için yürütülen bir bölünme şeklidir Bir hücreden dört hücre oluşur, kromozom sayıları yarıya düşer




Mitozda olduğu gibi kromozomlar ilk başta kalınlaşır ve kısalır ve ikiye ayrılır Çift kromozomlardan, babadan gelen ve anneden gelen yan yana durur Kromozom çiftlerinin bağları tam sıkı olmadığı için ikiye ayrılırlar Yeni ayrılan kromozomların bir kısmı anneden, diğer kısmı ise babadan gelmektedir Sonunda iki hücre tekrar ikiye bölünmesi ile hücreler 23 kromozom içerir

Genetik materyalin değişimi sonucunda oluşan hücrelerden gelişen çocuklar tamamen anne veya babalarına benzemezler

Normal hücre sayısı ovumun içine spermin girmesiyle sağlanmış olur 46 kromozom gerçekte birbirine tam olarak benzemeyen 23 çift kromozomdan oluşur