Hüseyin Cavit

**Şengül Şirin** · 05-13-2009

Hüseyin Cavit
(Yaşamı ve Şiirlerinden Örnekler)

Hüseyin Abdullah oğlu Rasizade

Ünlü Azerbaycan şairi ve dramaturgudur

1882 yılında Nahçıvan’da doğmuştur

İlk eğitimini Nahçıvan’da molla okulunda, orta eğitimini Mekteb-i terbiye adlı yeni usullu okulda almıştır (1894-1898)

1899-1903 yıllarında Güney Azerbaycan’da Tebriz’in Talibiye medresesinde eğitimine devam etmiştir

Hüseyin Cavit yüksek tahsilini İstanbul üniversitesi’nin edebiyat fakültesinde almıştır (1909)

Nahçıvan, Gence, Tiflis ve 1915 yılından itibaren de Bakü’de öğretmenlik yapmıştır

1941 yılında Sibirya’da ölmüştür

Haydar Aliyev tarafından naşı Sibirya’dan Nahçıvan’a getirtilmiş ve adına anıt mezar dikilmiştir

Hüseyin Cavit klasik Azerbaycan edebiyatının geleneklerini devam ve inkişaf ettiren büyük bir edebi simadır

20

Yüzyıl Azerbaycan romantizmi onun adı ile bağlıdır

Hüseyin Cavit’in çok geniş bir yaratıcılığı vardır

Lirik şiir, lirik-epik, epik manzumeler yazmıştır

İlk manzum facia ve dramların yazarıdır

Daha çok dramaturg olarak tanınmıştır

Azerbaycan dramının konu sınırlarını genişlendirir, trajik karakterin, romantik kahramanın, dramın yeni tiplerini yaratır

Hüseyin Cavit kahramanı kadın olan ilk Azerbaycan faciasını kaleme alır

Dramaturg olarak 1910-1912 yıllarında tanınmaya başlamış, 1910 yılında yazdığı bir perdeli ilk “Ana” sahnesi ile büyük bir usta olacağını ispat etmiştir

İyi kalpli ana kendi çocuğunun henüz ölmesine bakmadan, onun namert kanlısına kurtuluş yolunu gösterir, beşeri analık sevgisi şahsi kin duygusuna galip gelir

1913 yılında şairin “Geçmiş Günler” adlı ilk şiirler toplusu yayımlanmıştır

Bu lirik ve romantik şiirlerde şair çağdaş toplum sınıfını eleştirir, eskiyen inançlara, din ve felsefelere karşı çıkar

Aynı zamanda ferdin arzuları ile toplumun istekleri arasındaki karşıtlıkları bir mütefekkir gibi açıp gösterir

Onun hayattan rahatsızlığı, rahatsız olan ruhu, ülkü arayışı onun “Bahar Şebnemleri” adlı ikinci kitabında toplanmış şiirlerinde hissedilir

Cavit’in şiir dili samimi, saf insan duygularının terennümünde ne kadar hazin, ağlamaklı, lirikse de insanlara zulüm eden, hayvani duygulara sahip olan, halkı cehalet ve karanlıkta bırakan ikiyüzlülere karşı kavgası da o kadar keskin, amansızdır

Şairin karamsarlığı, ruh düşkünlüğü ve ümitsizliği zaman geçtikçe yeni bir ‘inkılapçılığa’ dönüşür

19

yüzyılın geleneklerine uygun olarak Cavit farsça gazeller de yazmıştır

Ancak ana dilinde yazdığı şiirlerle bunları hiçbir şekilde karşılaştırılamaz

Farsça gazellerinin biri vatan diğeri ise aşk mevzusundadır

1912-1918 yıllarında arka arkaya iki büyük facia yazar

Konusu mülkdar hayatı, aile ve geçim ilişkisinden alınan “Maral” (1912) eserinin merkezinde Azerbaycan kadınının faciası durur

İlk baskısı “zavallı kadın” adında idi

Eserde, zorla yaşlı bir padişahla evlendirilen Maral altın kafeste yaşayan kuş gibidir

Bu talihine isyan eder, adet ve ananeleri çiğneyip geçme kararına varır

Ama bir anda Maral bin yıllık içgüdülerin etkisi altında tereddütte kalır

Dini ahlak kuralları ve bundan doğan yasaklar bütün dehşeti ile Maral’ın gözlerinde canlanır, kutsal sayılan gelenek ve görenekler onun yolunu keser

Cavit’in bütün facialarının esas kahramanı gerçek arayıcısıdır

1914 yılında “Şeyh Sinan” adlı en önemli facialarından birini yazar

Şeyh Sinan aşkın kutsiyeti hakkında duygusal, şairane bir nağmedir

Nedir manası aşkın? Söyleyenler nerde, bir gelsin
Görüp kusiyet-i Sinan’ı lal olsun hacsaletten

Aşkı terennüm etmek için şair önce kendi felsefesini kadına, dünyevi aşka karşı koyan bir filozofu tasvir eder

Bu filozof hem din hem de tarikat lideridir

Eserin kadın kahramanı da başka cinse gönül vermeme kararı almıştır

Şeyh Sinan aşk-ı ruhani hatırına Zehra’nın ateşli muhabbetini reddederek çöllere düştüğü gibi kadın da kendini manastıra kapatmaya hazırlanır

Ancak eser iki kahramanda da bu sahte inancın sarsılması ve büyük, temiz bir aşkın her şeyin üzerinde olduğu düşüncesi ile biter

Bunların dışında İblis, Şeyda, Uçurum, Afet, Topal Teymur (Timur), Peygamber, Azer, Knyaz faciaları; Telli Saz, Seyavuş, Şehla, İblisin İntikamı, Hayyam dram eserleri vardır

ŞİİRLERİ

BENİM TANRIM

Her kulun cihanda bir penahı var,
Her ehl-i halın bir kıblegahı var,
Herkesin bir aşkı, bir ilahı var,
Benim tanrım güzelliktir, sevgidir

Haz etmedim fırkadan, cemiyetten,
Zevk alamam harpten, siyasetten,
Bir şey duymam felsefeden, hikmetten,
Benim ruhum güzelliktir, sevgidir

Güzel sevimlidir, cellat olsa da,
Sevgi hoştur, sonu feryat olsa da,
Uğrunda benliğim berbat olsa da,
Son dildarım güzelliktir, sevgidir

Güzelsiz bir gülşen zindana benzer,
Sevgisiz bir başta akrepler gezer,
Ne görsem, hangi bezme etsem güzar,
Hep duyduğum güzelliktir, sevgidir

BİR ZAMANLAR

Bir zamanlar senin pembe gölgende,
Pek bahtiyar idim nazlı dilberim,
Henüz bahtiyarlık duyulmaz bende,
Yalnız gülümserdi mahzun gözlerim

Ayrılık ne yaman dert imiş, aman!
Sensiz halim günden güne perişan,
Vuslat demlerini arar da her an,
İzler yollarını yorgun gözlerim

Sensiz bütün duygularım bunalmış,
Zihnim, fikrim durmuş, hep donakalmış,
Uykum çekilmiş, gönlümü gam almış,
Yalnız arar seni vurgun gözlerim

GİT

Bana anlatma ki aşk, alem-i sevda ne imiş?
Bilirim ben seni git! Her sözün efsane imiş
Git gülüm, git güzelim! Başka bir aşık ara, bul!
Duydum artık senin aşkındaki mana ne imiş?
Bivefasın, melek olsan bile uymam daha, git

Kim ki uymuş sana, gönlüm gibi divane imiş
Yetişir, git! Beni kahreyleme tersa kızı, git!
Anladık şefkat-i ayin-i mesiha ne imiş!
Seni bir sadedil, azade melek sanmış idim,
Neyleyim! Ahhh gönül ruhuna bigane imiş

Seni takdis ederek bir daha sevmem asla,
Ne imiş sanki bu aşk, aşık-i Şeyda ne imiş?
Alem-i zevkü sefadan bana bahsetme sakın
Bildik artık bu cihan mülkü ne virane imiş

GÖRMEDİM

Bilmedim uydum şu mecnun gönlümün feryadına
Aşka dil verdim, beladan başka bir şey görmedim
Ruh-i mecruhum güzellerden vefa bekler yine
Ben henüz asla cefadan başka bir şey görmedim
Görmedim asla dikensiz gül, karanlıksız ışık
Her visali daima takip eder bir ayrılık
Söylüyorlar: “Daima zevk-i saadet var”, yazık!
Seyredip boş iddiadan başka bir şey görmedim

Gördüğüm her muzdarip simaya duydum merhamet
Yara, hem ağyara yar oldum da sevdim bicihet
Aşina zannettiğim her yüzde heyhat! Akıbet
Boş temelluktan, riyadan başka bir şey görmedim

Her muhabbet bir hıyanet, her gülüş bir hile
Her saadet ruhu okşar pek sönük bir şuledir
Belki var sehvim fakat gördüklerim hep böyledir
Görmedim asla beladan başka bir şey görmedim

ŞEYH SİNAN

Uyan, ey pir-i hoşdil! Kalk ayıl bir hab-i rahatdan
Kıyamettir kıyamet! Kalk uyan zevk al bu fırsattan
Melekler gökten inmiş feyz alırlar hak-i pakinden
Seçilmez şimdi asla makberin gülzar-i cennetten
Donanmış her taraf pürşule yıldızlarla caizdir
Ki, Tiflis arş-i pürehterle dem vursun rekabetten
Ayıl ey şeyh-i vecdaver! Ayıl bak gör ne alemdir
Cihan sermest olup raks eyliyor şevk-i şetaretten
Uyup sen bir melek simaya sattın dini imanı
Atıp ahkam-i Kuranı uzaklaştırdın tarikattan
Fakat hoş bir tarikat koydun asla mahvolup gitmez
Cihan durdukça parlar, yükselir, düşmez taravetten
Ziyaretgahını gül buseler tezyin eder her an
Sen ehli aşk için bir kabe yaptırdın muhabbetten
Nedir manası aşkın? Söyleyenler nerde? Bir gelsin
Görüp kutsiyet-i Sinan’ı lal olsun hacaletten
Muhabbetsiz bütün mana-i hilkat şüphesiz hiçtir
Muhabbettir evet, maksat şu pür efsane hilkattan

SEVİNME, GÜLME KUZUM!

Sevinme, gülme kuzum kimsenin felaketine
Bu hal, evet, iyi bir şey değil sevinme sakın
Sevinme başkasının hal-i pürsefaletine
Dokunma kalbine bikeslerin, zavallıların

İnan ki bir acı söz, bir bakış, bir ince gülüş
Kederli, sıtmalı kalbi tırmalar, yaralar
O kalp avunsa da aldanma, incinip küsmüş
Sağalmaz işte o, yıllar geçer de hep sızlar

Dokunma ruhum! Evet kinlidir felek, bir gün
Kızar hemen gücenip intikam alır senden
Bugün gülen yarın ağlar, sakın öğünme, düşün
Düşün de munis ol, incitme, kırma kimseyi

NİÇİN

Ben niçin meşk-i aşk-ı yar oldum?
Bu ne hülya ki ben düçar oldum?
Ben niçin böyle dilfigar oldum?
Niye meftun-i zülf-i tar oldum?
Niye bedbaht-ı ruzigar oldum?
Merhametsiz melek, edalı güzel
Gör neler yaptı bir visale bedel
Yeni gülmek dilerdi şems-i emel
Ahh pek bahtiyar idim evvel
Ben niçin mest-i aşk-ı yar oldum?
Severim son nefeste inlerken
Yine atmam o nazlı dilberi ben
O güzel gözler, ah o gonca dehen
Çıkmıyor bir dakika fikrimden
Bu ne hülya ki ben düçar oldum
Seher aşık o nurun ismetine
Bayılır pembe gül taravetine
Cümle hayran iken nezaketine
Uyar uymaz onun muhabbetine
Ben niçin böyle dilfigar oldum
Her gönül bağlı bir vefakara
Arıyor derd-i aşka bir çare
Ben niçin kaldım böyle avare
Niçin uydum o çeşm-i sehhare
Niye meftun-i zülf-i tar oldum
Ne olur beş dakika lebberleb
Yaşasaydık onunla mest-i tarab
Of, bilmem ki merhamet ya Rab
Beni kahretti ızdırabı taab
İşte bedbaht-ı ruzigar oldum

05-13-2009	#1
Şengül Şirin	Hüseyin Cavit Hüseyin Cavit (Yaşamı ve Şiirlerinden Örnekler) Hüseyin Abdullah oğlu Rasizade Ünlü Azerbaycan şairi ve dramaturgudur 1882 yılında Nahçıvan’da doğmuştur İlk eğitimini Nahçıvan’da molla okulunda, orta eğitimini Mekteb-i terbiye adlı yeni usullu okulda almıştır (1894-1898) 1899-1903 yıllarında Güney Azerbaycan’da Tebriz’in Talibiye medresesinde eğitimine devam etmiştir Hüseyin Cavit yüksek tahsilini İstanbul üniversitesi’nin edebiyat fakültesinde almıştır (1909) Nahçıvan, Gence, Tiflis ve 1915 yılından itibaren de Bakü’de öğretmenlik yapmıştır 1941 yılında Sibirya’da ölmüştür Haydar Aliyev tarafından naşı Sibirya’dan Nahçıvan’a getirtilmiş ve adına anıt mezar dikilmiştir Hüseyin Cavit klasik Azerbaycan edebiyatının geleneklerini devam ve inkişaf ettiren büyük bir edebi simadır 20 Yüzyıl Azerbaycan romantizmi onun adı ile bağlıdır Hüseyin Cavit’in çok geniş bir yaratıcılığı vardır Lirik şiir, lirik-epik, epik manzumeler yazmıştır İlk manzum facia ve dramların yazarıdır Daha çok dramaturg olarak tanınmıştır Azerbaycan dramının konu sınırlarını genişlendirir, trajik karakterin, romantik kahramanın, dramın yeni tiplerini yaratır Hüseyin Cavit kahramanı kadın olan ilk Azerbaycan faciasını kaleme alır Dramaturg olarak 1910-1912 yıllarında tanınmaya başlamış, 1910 yılında yazdığı bir perdeli ilk “Ana” sahnesi ile büyük bir usta olacağını ispat etmiştir İyi kalpli ana kendi çocuğunun henüz ölmesine bakmadan, onun namert kanlısına kurtuluş yolunu gösterir, beşeri analık sevgisi şahsi kin duygusuna galip gelir 1913 yılında şairin “Geçmiş Günler” adlı ilk şiirler toplusu yayımlanmıştır Bu lirik ve romantik şiirlerde şair çağdaş toplum sınıfını eleştirir, eskiyen inançlara, din ve felsefelere karşı çıkar Aynı zamanda ferdin arzuları ile toplumun istekleri arasındaki karşıtlıkları bir mütefekkir gibi açıp gösterir Onun hayattan rahatsızlığı, rahatsız olan ruhu, ülkü arayışı onun “Bahar Şebnemleri” adlı ikinci kitabında toplanmış şiirlerinde hissedilir Cavit’in şiir dili samimi, saf insan duygularının terennümünde ne kadar hazin, ağlamaklı, lirikse de insanlara zulüm eden, hayvani duygulara sahip olan, halkı cehalet ve karanlıkta bırakan ikiyüzlülere karşı kavgası da o kadar keskin, amansızdır Şairin karamsarlığı, ruh düşkünlüğü ve ümitsizliği zaman geçtikçe yeni bir ‘inkılapçılığa’ dönüşür 19 yüzyılın geleneklerine uygun olarak Cavit farsça gazeller de yazmıştır Ancak ana dilinde yazdığı şiirlerle bunları hiçbir şekilde karşılaştırılamaz Farsça gazellerinin biri vatan diğeri ise aşk mevzusundadır 1912-1918 yıllarında arka arkaya iki büyük facia yazar Konusu mülkdar hayatı, aile ve geçim ilişkisinden alınan “Maral” (1912) eserinin merkezinde Azerbaycan kadınının faciası durur İlk baskısı “zavallı kadın” adında idi Eserde, zorla yaşlı bir padişahla evlendirilen Maral altın kafeste yaşayan kuş gibidir Bu talihine isyan eder, adet ve ananeleri çiğneyip geçme kararına varır Ama bir anda Maral bin yıllık içgüdülerin etkisi altında tereddütte kalır Dini ahlak kuralları ve bundan doğan yasaklar bütün dehşeti ile Maral’ın gözlerinde canlanır, kutsal sayılan gelenek ve görenekler onun yolunu keser Cavit’in bütün facialarının esas kahramanı gerçek arayıcısıdır 1914 yılında “Şeyh Sinan” adlı en önemli facialarından birini yazar Şeyh Sinan aşkın kutsiyeti hakkında duygusal, şairane bir nağmedir Nedir manası aşkın? Söyleyenler nerde, bir gelsin Görüp kusiyet-i Sinan’ı lal olsun hacsaletten Aşkı terennüm etmek için şair önce kendi felsefesini kadına, dünyevi aşka karşı koyan bir filozofu tasvir eder Bu filozof hem din hem de tarikat lideridir Eserin kadın kahramanı da başka cinse gönül vermeme kararı almıştır Şeyh Sinan aşk-ı ruhani hatırına Zehra’nın ateşli muhabbetini reddederek çöllere düştüğü gibi kadın da kendini manastıra kapatmaya hazırlanır Ancak eser iki kahramanda da bu sahte inancın sarsılması ve büyük, temiz bir aşkın her şeyin üzerinde olduğu düşüncesi ile biter Bunların dışında İblis, Şeyda, Uçurum, Afet, Topal Teymur (Timur), Peygamber, Azer, Knyaz faciaları; Telli Saz, Seyavuş, Şehla, İblisin İntikamı, Hayyam dram eserleri vardır ŞİİRLERİ BENİM TANRIM Her kulun cihanda bir penahı var, Her ehl-i halın bir kıblegahı var, Herkesin bir aşkı, bir ilahı var, Benim tanrım güzelliktir, sevgidir Haz etmedim fırkadan, cemiyetten, Zevk alamam harpten, siyasetten, Bir şey duymam felsefeden, hikmetten, Benim ruhum güzelliktir, sevgidir Güzel sevimlidir, cellat olsa da, Sevgi hoştur, sonu feryat olsa da, Uğrunda benliğim berbat olsa da, Son dildarım güzelliktir, sevgidir Güzelsiz bir gülşen zindana benzer, Sevgisiz bir başta akrepler gezer, Ne görsem, hangi bezme etsem güzar, Hep duyduğum güzelliktir, sevgidir BİR ZAMANLAR Bir zamanlar senin pembe gölgende, Pek bahtiyar idim nazlı dilberim, Henüz bahtiyarlık duyulmaz bende, Yalnız gülümserdi mahzun gözlerim Ayrılık ne yaman dert imiş, aman! Sensiz halim günden güne perişan, Vuslat demlerini arar da her an, İzler yollarını yorgun gözlerim Sensiz bütün duygularım bunalmış, Zihnim, fikrim durmuş, hep donakalmış, Uykum çekilmiş, gönlümü gam almış, Yalnız arar seni vurgun gözlerim GİT Bana anlatma ki aşk, alem-i sevda ne imiş? Bilirim ben seni git! Her sözün efsane imiş Git gülüm, git güzelim! Başka bir aşık ara, bul! Duydum artık senin aşkındaki mana ne imiş? Bivefasın, melek olsan bile uymam daha, git Kim ki uymuş sana, gönlüm gibi divane imiş Yetişir, git! Beni kahreyleme tersa kızı, git! Anladık şefkat-i ayin-i mesiha ne imiş! Seni bir sadedil, azade melek sanmış idim, Neyleyim! Ahhh gönül ruhuna bigane imiş Seni takdis ederek bir daha sevmem asla, Ne imiş sanki bu aşk, aşık-i Şeyda ne imiş? Alem-i zevkü sefadan bana bahsetme sakın Bildik artık bu cihan mülkü ne virane imiş GÖRMEDİM Bilmedim uydum şu mecnun gönlümün feryadına Aşka dil verdim, beladan başka bir şey görmedim Ruh-i mecruhum güzellerden vefa bekler yine Ben henüz asla cefadan başka bir şey görmedim Görmedim asla dikensiz gül, karanlıksız ışık Her visali daima takip eder bir ayrılık Söylüyorlar: “Daima zevk-i saadet var”, yazık! Seyredip boş iddiadan başka bir şey görmedim Gördüğüm her muzdarip simaya duydum merhamet Yara, hem ağyara yar oldum da sevdim bicihet Aşina zannettiğim her yüzde heyhat! Akıbet Boş temelluktan, riyadan başka bir şey görmedim Her muhabbet bir hıyanet, her gülüş bir hile Her saadet ruhu okşar pek sönük bir şuledir Belki var sehvim fakat gördüklerim hep böyledir Görmedim asla beladan başka bir şey görmedim ŞEYH SİNAN Uyan, ey pir-i hoşdil! Kalk ayıl bir hab-i rahatdan Kıyamettir kıyamet! Kalk uyan zevk al bu fırsattan Melekler gökten inmiş feyz alırlar hak-i pakinden Seçilmez şimdi asla makberin gülzar-i cennetten Donanmış her taraf pürşule yıldızlarla caizdir Ki, Tiflis arş-i pürehterle dem vursun rekabetten Ayıl ey şeyh-i vecdaver! Ayıl bak gör ne alemdir Cihan sermest olup raks eyliyor şevk-i şetaretten Uyup sen bir melek simaya sattın dini imanı Atıp ahkam-i Kuranı uzaklaştırdın tarikattan Fakat hoş bir tarikat koydun asla mahvolup gitmez Cihan durdukça parlar, yükselir, düşmez taravetten Ziyaretgahını gül buseler tezyin eder her an Sen ehli aşk için bir kabe yaptırdın muhabbetten Nedir manası aşkın? Söyleyenler nerde? Bir gelsin Görüp kutsiyet-i Sinan’ı lal olsun hacaletten Muhabbetsiz bütün mana-i hilkat şüphesiz hiçtir Muhabbettir evet, maksat şu pür efsane hilkattan SEVİNME, GÜLME KUZUM! Sevinme, gülme kuzum kimsenin felaketine Bu hal, evet, iyi bir şey değil sevinme sakın Sevinme başkasının hal-i pürsefaletine Dokunma kalbine bikeslerin, zavallıların İnan ki bir acı söz, bir bakış, bir ince gülüş Kederli, sıtmalı kalbi tırmalar, yaralar O kalp avunsa da aldanma, incinip küsmüş Sağalmaz işte o, yıllar geçer de hep sızlar Dokunma ruhum! Evet kinlidir felek, bir gün Kızar hemen gücenip intikam alır senden Bugün gülen yarın ağlar, sakın öğünme, düşün Düşün de munis ol, incitme, kırma kimseyi NİÇİN Ben niçin meşk-i aşk-ı yar oldum? Bu ne hülya ki ben düçar oldum? Ben niçin böyle dilfigar oldum? Niye meftun-i zülf-i tar oldum? Niye bedbaht-ı ruzigar oldum? Merhametsiz melek, edalı güzel Gör neler yaptı bir visale bedel Yeni gülmek dilerdi şems-i emel Ahh pek bahtiyar idim evvel Ben niçin mest-i aşk-ı yar oldum? Severim son nefeste inlerken Yine atmam o nazlı dilberi ben O güzel gözler, ah o gonca dehen Çıkmıyor bir dakika fikrimden Bu ne hülya ki ben düçar oldum Seher aşık o nurun ismetine Bayılır pembe gül taravetine Cümle hayran iken nezaketine Uyar uymaz onun muhabbetine Ben niçin böyle dilfigar oldum Her gönül bağlı bir vefakara Arıyor derd-i aşka bir çare Ben niçin kaldım böyle avare Niçin uydum o çeşm-i sehhare Niye meftun-i zülf-i tar oldum Ne olur beş dakika lebberleb Yaşasaydık onunla mest-i tarab Of, bilmem ki merhamet ya Rab Beni kahretti ızdırabı taab İşte bedbaht-ı ruzigar oldum