» Uyak Türleri |
05-12-2009 | #1 |
Şengül Şirin
|
» Uyak TürleriUyak (Kafiye) Türleri… Uyak (Kafiye), mısra sonlarındaki yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin, eklerin benzerliğine denir 1- Yarım Kafiye:- Tek ses benzeşmesine dayanan kafiyeye yarım kafiye denir - Genellikle Halk Edebiyatında kullanılır Benim çektiğimi kim çeker Gözlerinden kanlı yaş döker Bulanık bulanık akar Dağların seliyim şimdi (”-er“: Redif | “-k“: Yarım Kafiye) 2- Tam Kafiye: - İki ses benzeşmesine dayanan kafiyeye tam kafiye denilir Orhan zamanından kalma bir duvar Onunla bir yaşta ihtiyar çınar (”-ar“: Tam Kafiye) Zamanla nasıl değişiyor insan Hangi resmime baksam ben değilim Nerde o günler, o şevk, o heyecan Bu güler yüzlü adam ben değilim Yalandır kaygısız olduğum, yalan (”-an“: Tam Kafiye | “-ben değilim“: Redif | “-am“: Tam Kafiye) Not: Dilimize yabancı dillerden geçmiş “â, î, û” gibi uzun sesler iki ses değerine sahiptirler Dizeler arasında sadece bu seslerden oluşan bir benzeşme varsa bu tam kafiyedir Türkçenin Tarihi, Orhun Abideleri, Anlatım Bozuklukları, Cümlenin Öğeleri, Yazım ve Noktalama, Türkoloji Makaleleri, Edebiyat Nedir?, Alfabelerimiz, Atasözleri, Bulmacalar, Edebi Sanatlar, Sınav Soruları, Kpss, Oks, Öss, Bunları Biliyor musunuz?, Özlü Sözler, Güzel Sözler, Türkçe, Edebiyat, Masallar, Destanlar, Astroloji, Roman Özetleri 3- Zengin Kafiye: - İkiden fazla sesin benzeşmesiyle oluşan kafiyeye denir - Daha çok Divan şiirinde kullanılırÇok sürse ayrılık, aradan geçse çok sene Biz sende olamazsak bile sen bizdesin gene(”-ene“: Zengin Kafiye)Bin bahçeli beldemizi yâd ellere bıraktık Gölgesinde barınacak tek ağacım yok artık(”-tık“: Zengin Kafiye) 4- Tunç Kafiye - Kafiyedeki kelimelerden birinin, diğerini içinde aynen bulunması yani tekrar edilmesiyle oluşan kafiyeler tunç kafiye denir Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım (”-aşarım“: Tunç Kafiye) Bursa’da bir eski cami avlusu Mermer şadırvanda şakırdayan su (”-su“: Tunç Kafiye) Bir eşek var idi zâif u nizâr Yük elinden katı şikeste vü zâr (”-zâr“: Tunç Kafiye) 5- Cinaslı Kafiye - Yazılışları ve okunuşları aynı anlamı farklı olan kelimelerle yapılan kafiyeye cinaslı kafiye denir - Cinaslı kelimeler daha çok manilerde kafiye olarak kullanılır Niçin kondun a bülbül Kapımdaki asmaya Ben yârimden vazgeçmem Götürseler asmaya (”-asmaya“: Cinaslı Kafiye) Kararmış kara gözler Dermanım kara gözler Gemim deryada kaldı Yelkenim kara gözler (”-kara gözler“: Cinaslı Kafiye Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç Bu son fasıldır ey ömrüm, nasıl geçersen geç (”-geç“: Cinaslı Kafiye) Redif: - Şiirde kafiyeden sonra gelen yapı ve anlam bakımından benzerlik taşıyan eklere, kelimelere veya kelime gruplarına redif denir - Halk şiirimizde redife kafiyeden daha çok önem verilmiştir - Redif kelimesinin sözlük anlamı “arkadan gelen”dir Aşk bir şem-i ilahîdir benim pervânesi -si: Redif Şevk bir zincirdir gönlüm ânın divânesi -vâne: Zengin kafiye Efendimsin cihânda itibârım varsa sendendir - ım varsa sendendir: Redif Meyân-ı âşıkânda iştihârım varsa sendendir -âr(aar olduğundan): Zengin Kafiye Şeyh Galib Bizim elde bahar olur, yaz olur - olur : Redif Göller dolu ördek olur, kaz olur - az: Tam Kafiye Sevgi arasında yüz bin naz olur Suçumu bağışla, ben sana kurban …İkinci Kaynak… KAFİYE (UYAK): Mısra sonlarındaki yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin, eklerin benzerliğine kafiye denir Yanıp tutuşmadan aylarca yummadım gözümü, Nücuma sor ki, bu kirpikler uyku görmüş mü? 1) YARIM KAFİYE: Tek ses benzerliğine dayanan kafiyedir Örnek-1 Ben çektiğim kimler çeker Gözlerim kanlı yaş döker Bulanık bulanık akar Dağlarım seliyim şimdi Örnek-2 İstedim kendimi bu göle atam Elimi uzatıp yavruyu tutam Örnek-3 Üstümüzden gelen boran kış gibi Şahin pençesinde yavru kuş gibi Seher sabahında rüya düş gibi Çağıta bağırta aldı dert beni 2) TAM KAFİYE: İki ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür Örnek-1 Yollarda kalan gözlerimin nurunu yordum, Kimdir o, nasıldır diye rüzgarlara sordum, Hulyamı tutan bir büyü var onda diyordum Örnek-2 Sen miydin o afet ki dedim, bezm-i ezelde Bir kanlı gül ağzında ve mey kasesi elde, Bir sofrada içtik, ikimiz aynı emelde, Karşımda uyanmış gibi bir baktı sarardı Örnek-3 On atlıya karar verdim yaşını Yenice sevdaya salmış başını El yanında yakar gider kaşını Tenhalarda gülüşünü sevdiğim 3) ZENGİN KAFİYE: Üç ya da daha çok ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür Örnek-1 Ertesi gün başladı gün doğmadan yolculuk, Soğuk bir mart sabahı Buz tutuyor her soluk Örnek-2 Baygın bir ihtizaz ile bi-huş akar dere, Sahillerinde çocuklar uzanmış çemenlere… Örnek-3 Miskin Yunus biçareyim Baştan ayağa yareyim Dost ilinden avareyim Gel gör beni aşk neyledi 4) CİNASLI KAFİYE: Anlamları ayrı, fakat yazılış ve okunuşları aynı olan kelime ve kelime gruplarının mısra sonunda tekrarı ile oluşan kafiyedir Örnek-1 Niçin kondun a bülbül Kapımdaki asmaya Ben yarimden vazgeçmem Götürseler asmaya Örnek-2 Bilmem ki yaz mı gelmiş Niçin açmış gül erken Aklımı kayıp ettim Nazlı yarim gülerken Örnek-3 Kendin çöz kendin tara Bağ bana Değmesin el başına Bahçe sana bağ bana Ben yarime kavuştum Değme zincir kar etmez Darısı el başına Zülfün teli bağ bana REDİF: Mısra sonlarında yazılışları, okunuşları, anlamları ve görevleri aynı olan eklerin, kelime ve kelime gruplarının tekrar edilmesine “redif” denir Örnek-1 Bizim elde bahar olur, yaz olur Göller dolu ördek olur, kaz olur Sevgi arasında yüz bin naz olur Suçumu bağışla, ben sana kurban Örnek-2 Bu ıslıkla uzayan, dönen, kıvrılan yollar, Uykuya varmış gibi görünen yılan yollar Başını kaldırarak boşluğu dinliyordu Gökler bulutlanıyor, rüzgar serinliyordu |
|