Yelkenli (Keşifler Ve Buluşlar)

Yelkenli
(Keşifler ve Buluşlar)

Fulton 23 Şubat 1815′te öldü Onu büyük bir sevince kavuşturduğu şehrin göbeğine, Manhattan’daki mezarlığa törenle gömdüler, ihtiyar Clermont’un bol bol torunları olmuştu ABD’nin büyük göllerinde ve başlıca ırmaklarında yüzlerce buharlı gemi dolaşmaktaydı Avrupa bu gelişmeyi ibretle seyrediyordu Amerika’yı izlemekte gecikmedi: İlk düzenli vapur seferi 1818′de, İngiltere-İrlanda arasında başladı Kesinlikle bilinmiyor ama, halk bu yeniliğe kaygı ve duraksamalı bir dönemden sonra alışabilmiş olmalı Çünkü bu topraklarda göl ya da ırmak söz konusu değildi Kapalı da olsa bir deniz yolculuğuydu bu ve denizin şakası olmazdı

Gerçekten, buharlı gemiyle yolculuk konusunda kaygılar büsbütün giderilmiş değildi Makinelere olan güvensizlikten ötürü araçların ancak göllerde ya da iç denizlerde işletilebileceğine inanılıyordu Kaldı ki yanar maddeler (ABD’ de odun, İngiltere’de kömür) öyle çok yer tutuyordu ki, şilep olarak kullanılması verimli olamazdı ‘(1900′lerde bu gemiler saatte beygirgücü başına 750 gr kömür yakıyorlardı; 1830′dakiler ise 6 kilo)’

Atlas okyanusunu geçmeyi deneyen ve başaran ilk buharlı gemi Amerikan yapısı “Savannah” oldu (1819) Yelkenleri de vardı ve ancak onların yardımıyla Liverpool’a varabildi Buharlı gemiler yelkenleri uzun zaman atamadılar Gariptir; hızlarını makinelerinden çok yelkenlerinin gelişmişliğine borçluydular Sözgelişi, Fransız buharlısı “Sphinx” (1829), 160 beygirlik bir makineye sahip olduğu halde 13 km’lik hızı makinesinden çok yelkenlerine bağlıydı

Buhara karşı sürdürülen çekingenlik 1838′de İngiliz buharlısı Great Western in, Bristol-New York arasında düzenli seferlere başladığı gün daha belirli şekilde ortaya çıktı Great Western, 1775 tonluk ve 111 yolcu alabilecek büyüklükte güzel bir tekne olmakla birlikte, sadece 7 yolcuyla yola çıktı

Şunu da hemen kaydedelim güçlü bir rakip görününce yelkenli kendini toparlamak ve miskince yerinde saymalarından vazgeçmek zorunluluğunu duymuştu Yenilerin XIV Louis zamanının gösterişli yelkenlileriyle ortak bir yönü yoktu Ön ve arkasında köşkleri bulunmadığı gibi, yaldız boyalarla süslü tahta oymalara da sahip değildi Teknisyenler estetik kaygıları büsbütün bir yana atmışlar, D Bernoulli ve Euler’in çalışmalarına dayanarak gemiye gelişmiş bir hidrodinamik şekil verip rüzgârın güç ve yönüne karşı gereğince donatmaktan başka bir şey düşünmemişlerdi


XIX yüzyılın başlarında Çin, Hindistan ve Amerika ile ticaretin birden hızlanması, işlerin gidişine değişik bir yön verdi Afyon, çay, altın ve buna benzer değerli ticaret mallarının, denizleri dolduran savaş gemileri yüzünden gideceği yere hızla taşınması, yani onlardan kaçırılması gerekiyordu Böyle bir ihtiyaç baş gösterince Amerikalı mühendisler hiç bir dönemde benzeri görülmemiş güzellikte büyük ve hızlı yelken gemileri inşa ettiler Bunlar boyları enlerinin 6-8 katı olan 65 m yükseklikte, üç ya da beş yelken taşıyan dev gemilerdi Great Republic (1853) 99 m olup 5800 metre karelik yelkenleriyle saatte 28 km gidiyordu Lightning (1855), saatte 34 km yapıyordu Buharlı gemiler bu hızı ancak 1885′te Etruria transatlantiği sayesinde aşabildiler 1849′daysa Hong-Kong’dan Londra’ya çayı, Avustralya dan tahılları ve Şili’den gübreleri, Avrupa’ya bu yelken gemileri taşıyordu
Armatörlerin cömertliğiyle kırbaçlanan deniz kurtlarının yönetimindeki bu mükemmel araçların karşısında buharlıların durumu güçsüz görünüyordu Ama onlarında gittikçe gelişmekte, büyük tonajlara ve hıza uygun oldukları anlaşılmaktaydı Buna karşılık yelkenliler mükemmelliklerinin doruğuna varmışlardı ve oradan öteye gitmeleri imkânsızdı

Yüzyılın ortalarına doğru gerçekleştirilen yeni bir gelişmeden her iki rakip de yararlandılar, ikisi de madenle inşa edilmeye başlandı 1838′in Great Western’i tahtadandı Birkaç yıl sonra meydana getirilen Great Britain ve 1857′de çağın en büyük gemisi, ünlü Great Eastern demirden yapıldı Bu gemi bugün bile muazzam bir tekne olarak kabul edilecek boydaydı 19000 ton geliyor, 4000 yolcu ve 6000 ton yük taşıyordu Boyu 211 metreydi Beş bacası ve altı yelken direği vardı Çarklarının çapıysa 17 m olup her biri 185 ton geliyordu Makine ve yelkenlerinin yardımıyla saatte 24 km hızla gitmekteydi Bu mükemmellik yine de armatörlerini iflâstan kurtaramadı Çünkü araç çağına göre çok ileriydi Her seferinde 4000 yolcu bulması imkânsızdı Taşıdığı yüke gelince yelkenliler hem onun kadar hızlı hem de daha ucuzdular

Sözün kısası, 1850 yıllarında yelkenlilerin toplam tonajı 10000000 ton olduğu halde buharlınınki 750000′di Yani yüzde 40′a karşı yüzde 3 oran, 1870′te yüzde 16′ya karşı 3′e, 1885′teyse 1′e karşı Ve düştü Rekabet uzun sürmüş ve yelkenlinin gözden düşüşü ancak 1870′ten sonra olmuştu Bunun nedeni de yeni bir elemanın Watt makinesinin lehine işe karışmış olmasıydı: Pervane icat edilmişti