![]() |
Güney Okyanusu |
![]() |
![]() |
#1 |
Şengül Şirin
![]() |
![]() Güney OkyanusuGüney Okyanusu, bazı coğrafya ve çoğu hidrografi kaynaklarına göre Antarktika Kıtası'nı çevreleyen su kitlesidir (Şekil 1) ![]() ![]() Güney Okyanusu, bazı coğrafya ve çoğu hidrografi kaynaklarına göre Antarktika Kıtası'nı çevreleyen su kitlesidir (''Şekil 1'') ![]() ![]() Tanımlanma geçmişi Büyük miktardaki yakın tarihli deniz bilimi araştırması, Antarktika çevresini batıdan doğuya doğru dolaşan bir okyanus akıntısı olan Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı’nın (AKA; ''Antarctic Circumpolar Current, ACC'') küresel okyanus dolaşımında büyük önemi olduğunu ortaya koymuştur ![]() ![]() ![]() ![]() Tüm bu bilgiler ışığında ve 2000 yılı ilkbaharında, Bileşke’nin sınırladığı su kitlesinin beşinci dünya okyanusu olarak tanınması Uluslararası Hidrografi Örgütü (UHÖ; ''International Hydrographic Organisation, IHO'') tarafından kararlaştırılmış ve Pasifik, Atlas ve Hint okyanuslarının güney bölümlerini birleştiren bu okyanusa "Güney Okyanusu" denilmesi kabul edilmiştir ![]() ![]() UHÖ'ne üyelik kıyı şeridi bulunan ülkelerle sınırlıdır ve örgütün toplam 68 üyesi vardır ![]() ![]() Olumlu oy kullananların 18'i "Güney Okyanusu" adını, azınlıkta kalanlar ise "Antarktika Okyanusu" adını tercih etmişlerdir ![]() Ülkelerden 14'ü bu yeni okyanusun kuzey sınırının 60° G enlemi, 7'si 50° G enlemi ve diğer ülkeler de 35° G enlemine varacak kadar kuzeyde enlemler olması için oy kullanmıştır ![]() ![]() ![]() tanım Güney Okyanusu, Antarktika'nın kıyı şeridi ile kuzeydeki 60° G enlemi arasında kalan su kitlesidir (''Şekil 1'') ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Avustralya'da, Güney Okyanusu'nun tanımı aynen UHÖ'nün tanımında olduğu gibi yapılsa da Antarktika'yla Avustralya ve Yeni Zelanda'nın güney kıyıları arasında kalan su kitlesi de "Güney Okyanusu" olarak kabul edilir; haritalarda da öyle gösterilir ![]() ![]() Coğrafi bilgiler Oluşum Güney Okyanusu, Antarktika ve Güney Amerika kıta levhalarının birbirlerinden uzaklaşması, bugün ''Drake'' Geçidi olarak bilinen geçidin açılması ve Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı’nın kabaca 30 milyon yıl önce gelişmesi ile oluşmuştur ![]() ![]() : Konum : 60° G enlemi ile Antarktika arasında kalan su kitlesi ![]() : Coğrafi koordinatlar : 60° 00' G - 90° 00' D : :: Buradaki boylam tanımı ismen var olan bir tanımdır çünkü Güney Okyanusu’nun büyük bir kutup çevresi su kitlesi olmak gibi benzersiz bir özelliği vardır ve Antarktika’nın çevresini 360° boylam tarayarak çevreler ![]() : Haritadaki referans noktası : Antarktika Yüz ölçümü ve uzunluklar : Toplam alan : 20 ![]() ![]() : Karşılaştırmalı alan : Türkiye yüz ölçümünün yaklaşık 26 katı : Kıyı şeridinin uzunluğu : 17,968 km İklim : Su sıcaklıklar -2°C ile 10°C arasında değişir ![]() Antarktika çevresinde doğuya doğru yol alan kiklon fırtınaları, buzul bölgelerle açık deniz arasındaki sıcaklık farkları nedeniyle, genellikle oldukça şiddetlidir ![]() ![]() Kışın, okyanusun Pasifik bölümü 65° ve Atlantik bölümü de 55° G enlemlerine doğru donar (''Şekil 2'') ; yüzey sıcaklıkları 0°C’ın oldukça altına iner ![]() Bazı kıyı noktalarında, kıtanın içinden esen sürekli ve yoğun rüzgarlar nedeniyle, kıyı şeridinin kış boyunca buzlanmadığı görülür ![]() Zemin yapısı right|thumb|300px|Şekil 2: Kutup bölgelerindeki yüzer buz (''pack ice'') alanlarının yıl boyunca, iklimlere bağlı gösterdiği dalgalanma ![]() ![]() Antarktik kıta levhası genellikle dar ve alışılmadık derecede derindir: küresel ortalama 133 metreyken, Antarktik kıta levhasının kenarı 400-800 metre arası derinliklerde seyreder ![]() Antarktik yüzer buz alanının yüzölçümü, Mart ayındaki ortalama en az 2 ![]() ![]() ![]() Uzunluğu 21,000 km olan AKA her zaman için doğuya doğru akar ![]() ![]() ![]() En önemli daralma noktası, Güney Amerika ile Antarktika arasındaki ''Drake'' Geçidi'dir ![]() : Uç yükseklikler : En alçak nokta: Güney Sandviç Çukuru’nun (''Southern Sandwich Trench'') güney ucu; -7,235 m : En yüksek nokta: deniz seviyesi; 0 m Doğal kaynaklar : Kıta levhası sınırında, olasılıkla büyük petrol ve doğal gaz alanları (bunların devasa kaynaklar olması da mümkündür) ![]() Manganez yumruları ![]() Buzullarla taşınmış, mineral içeriği açısından olasılıkla zengin birikintiler ![]() Kum ve çakıl ![]() Buz dağları halinde taze su ![]() Kalamar, yüzgeç ayaklılar ( deniz aslanı, fok, mors vb ![]() ![]() Kril ve balıklar ![]() Doğal tehlikeler : Yüzlerce metre derine ulaşabilen su altı kısımları ile dev buz dağları; daha küçük buz dağları ya da buz dağı parçaları ![]() Deniz yüzeyinde, genellikle 0 ![]() ![]() Kısa mesafeler içinde bile çok değişkenlik gösteren buzul birikimleri ile döşeli, derin kıta levhası ![]() Yılın büyük çoğunluğuna hakim olan hızlı rüzgarlar ve büyük dalgalar ![]() Özellikle Mayıs- Ekim arası dönemde gemi donmaları ![]() Bölgenin çoğunun arama ve kurtarma olanaklarına uzak oluşu ![]() Çevre ile ilgili konular : Güncel konular : Antarktik ozon deliği nedeniyle bölgeye ulaşan güneşin mor ötesi ışınımlarının son yıllarda artış göstermiş olması, denizin birincil üretkenliğinde ( fitoplankton üretimi) %15'e varan düşüşler ve kimi balıkların DNA'larında bozulmalar gibi gözlemlere yol açmıştır ![]() Yasa dışı, kayıtsız ve denetimsiz balıkçılık nedeniyle, ilgili yasaların şart koştuğundan 5-6 kat daha fazla olduğu tahmin edilen Patagonya dişbalığı avcılığının, bu türün nüfusunun devamlılığını olumsuz etkilemesi beklenmektedir ![]() Dişbalığı avcılığının uzun hatlı ağlarla yapılması nedeniyle, deniz kuşlarının münferit ölümlerindeki büyük artış ![]() Kürklü deniz aslanı koruma altındadır ve 18 ![]() ![]() ![]() : Uluslararası anlaşmalar : Güney Okyanusu, diğer dünya okyanusları için geçerli olan tüm uluslararası anlaşmalara dahil olduğu gibi, Antarktika için geçerli olan anlaşmalara da dahildir: : Uluslararası Balina Avcılığı Kurulu (''International Whaling Commission''), 50°-130° B boylamları arasında 60° G enleminin, geri kalan bölgelerde ise 40° G enleminin güneyinde balına avcılığını yasaklar ![]() Antarktik Yüzgeç Ayaklıların Korunması Anlaşması (''Convention on the Conservation of Antarctic Seals''), bu hayvanların avlanmasını sınırlar ![]() Antarktik Deniz Canlıları Kaynaklarını Koruma Anlaşması (''Convention on the Conservation of Antarctic Marine Living Resources''), balıkçılığı düzenlemektedir ![]() ABD de dahil olmak üzere çoğu ulus, dalgalanma gösteren Antarktik Bileşke'nin güneyinde mineral kaynaklarının araştırılması ve değerlendirilmesini yasaklamaktadır ![]() Ekonomi: Balıkçılık : 1 Temmuz 2000 – 30 Haziran 2001 tarihlerini kapsayan bir yıllık dönemde, Güney Okyanusu’ndaki balıkçılık ile toplam 112,934 tonluk av elde edilmiştir; bunun %87’sini kril, %11’ini ise Patagonya dişbalığı oluşturmuştur ![]() 1999’un sonuna doğru uygulamaya konulan uluslararası anlaşmalarla önüne geçilmeye çalışılan yasa dışı, kayıtsız ve denetimsiz balıkçılıkla, yine 2000-2001 döneminde ve bir öngörüye göre, toplam 8,376 ton Patagonya ve Antarktik dişbalığı avlanmıştır ![]() : Turizm : 2000-2001 Antarktik yazı sırasında, çoğu deniz yolu ile olmak üzere, 12,248 turist Güney Okyanusu’nu ve Antarktika’yı ziyaret etmiştir ![]() ![]() Ulaşım Antarktika ve çevresindeki adalarda yer alan üs ve istasyonların (''Tablo 1'') liman ve havaalanları ile kıyıdan uzaktaki demirleme noktaları, Güney Okyanusu ve Antarktika'da temel ulaşım merkezleridir ![]() ![]() ![]() Yukarıda sayılan üs ve istasyonlar hükumetlere bağlıdır ve Antarktik limanların da çoğunu işletmektedirler ![]() ![]() ![]() ![]() Uluslararası anlaşmazlıklar Antarktika Antlaşması, ülkelerin Antarktika üzerinde hak talep etmelerini ertelemiştir ama Arjantin, Avustralya, Birleşik Krallık, Fransa, Norveç, Şili ve Yeni Zelanda'nın Antarktika üzerinde hak talepleri bulunmaktadır ![]() ![]() ![]() ABD, Rusya ve çoğu diğer devlet ise bahsi geçen bu kara ve deniz taleplerini tanımamakta, kendileri de talepte bulunmamaktadır (ABD ve Rusya, talepte bulunma haklarını saklı tutmaktadır) ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
|