Yusuf İzzet Paşa

Büyük Çerkes sürgününde(1864) Kafkasya'nın Şapsığ yöresinden sürülen bir Adige ailesinin çocuğudur 1876 yılında Yozgat’ta doğdu Babası Met Çunatuko İbrahim'i çok küçük yaşlarda kaybettiği için güçlükler içinde büyüdü Yetim olması nedeniyle İstanbul'da Darüşşafaka Lisesi'nde öğrenim gördü Harp okulunu (1896) ve Harb Akademisi'ni bitirdi Çeşitli yerlerde bölük komutanı olarak bulunduktan sonra 1901-1907 yıllarında kurmay yüzbaşı rütbesiyle 4 Ordu da Hamidiye (Aşiret) Süvari Tümeni Kurmay Başkanlığı yaptı 1907-1908'de binbaşı ve Kurmay Başkanı olarak Sivas Redif Tümeni'nde, 24 Süvari Alayı'nda ve öğretmen olarak Erzincan Harp okulu'nda görev yaptı 1908-1911 yıllarında İstanbul'da Genelkurmay 3 Şubesi'nde görevliydi Daha sonra Yanya Demiryolu Komisyonu Üyesi (1911), Bağımsız Süvari Tümeni Kurmay Başkanı (1912), 3Kolordu Kurmay Başkanı (1913), 3Ordu Süvari Müfettişi, 2Süvari Tümen Komutanı (1914) olarak görev yaptı Osmanlı-İtalyan ve Balkan Savaşları'nda bulundu 1915'de Mirliva (Tuğgeneral) oldu

Yusuf İzzet Paşa, Birinci Dünya Savaşı yıllarında Kafkasya cephesinde 1OKolordu Komutanı, 1Kafkas Kolordusu Komutanı ve 14Kolordu Komutanı olarak görev yaptı 1917 Rusya Devrimi'nden sonra, sürgündeki Kafkasyalıların ve Osmanlı Hükümeti'nin aktif desteğiyle kurulan bağımsız "Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti" (11 Mayıs 1918) Hükümeti ile yapılan anlaşma uyarınca Kafkasya’da görev alarak ata yurdunu işgalci güçlerden temizleme ve yeni devleti örgütleme çabalarına katıldı Kuzey Kafkasya Kolordusu Komutanı ve Askeri Temsilcisi oldu Dağıstan yöresini Rus kuvvetlerinden temizledi Fakat Osmanlı Devleti'nin Mondros Ateşkes Antlaşması'nı (30 Ekim 1918) imzalamasından sonra Ata yurdunu terk etmek zorunda kaldı

1919'da tekrar 14 Kolordu Komutanı olarak Anadolu'ya geçti Ege yöresinde Yunan işgaline karşı Kuvayı Milliye güçlerinin örgütlenmesinde emeği geçti Daha sonra Bolu Milletvekili olarak TBMM'nin ilk dönem toplantılarına katıldı Yunan saldırısının genişlemesi üzerine tekrar orduya katılarak Batı Cephesi'nde önce İhtiyat Grubu, sonra da 3Grup Komutanlığı yaptı (5 Ağustos-13 Eylül 1921) Sakarya savaşlarında cephede bilfiil savaşan tek general oydu Bu arada Çerkes kadın yazarlardan Hunce Hayriye Melek Hanım'la evlenmişti (1919) Fakat bu karışık yıllarda sürekli bir evlilik hayatları olmadı Yusuf İzzet Paşa, 15 Nisan 1922 de Ankara’da göğüs anjininden öldü ve askeri törenle Hacıbayram Camii hatiresine gömüldü


Yusuf İzzet, anadili Adıgece ve Türkçe'den başka Almanca, Fransızca ve Rusça biliyordu İstanbul'da Genel Kurmay'da görevli bulunduğu 1908-1911 yıllarında "Çerkes İttihad ve Teavün Cemiyeti"nin kuruluşuna ve özellikle alfabe ve tarih komisyonlarının çalışmalarına aktif olarak katılmıştır 1915-1919 yıllarında Kafkasya’daki askeri görev ve eylemleriyle bağlantılı olarak “Kafkasya İstiklâl Komitesi”, "Türkiye'de Şimali Kafkasya Siyasi göçmenleri Komitesi”, "Şimali Kafkas Cemiyeti”, "Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti" gibi Kafkas göçmen örgütlerinin çalışmalarında da görevler yüklendi "Qhuaze" (1911-14) ve ''Diyane" (1920) dergilerinde Kafkasyalıların kültür sorunları ile ilgili yazıları yayımlandı Tarihle ilgili eserlerinde ileri sürdüğü tezlerin bir kısmı bugün hayli tartışılabilir nitelikte olsa da, bunlar Kafkas tarihi bakımından büyük önem taşımaktadır En önemlisi ise bu araştırmaların ordugâhlarda, cephelerde ve mücadeleler içinde geçen kısa bir yaşama sığdırılmış olmalarıdır

Yusuf İzzet Paşa’nın başlıca eserleri şunlardır: "Tarih-ül Kafkas" (Kafkasya Tarihi, İstanbul "Kadim Kafkasya ve Kafkas Bosforu (Bosfor Kimmerien) Hükümeti ve Abhazya" (İstanbul 1918), “Kadim Trakya'da Serake, Nam-ı Diğer Çerkes" (İstanbul 1918) Bunlardan "Tarih-ül Kafkas" adlı eseri Abdülhamid Gâlib Huştoko tarafından Arap diline çevrilerek Kahire'de ve Amman'da (1984) yayınlanmış, Rus diline de çevrilmiştir

1915-1918 yılları arasında “Evrika'larım Yani Bulduklarım-Kafkas Tarihi'ne Zeyl" başlığıyla ve cüzler halinde şu eserlerini de yayınlamıştır : "Hititler Hangi Milletin Ecdadıdırlar", "Homer Kimdir? İlyada ve Odise'de ve Kadim Yunanistan'da Çerkesler", "Meşhur Amazonlar Yani Cengâver Kadınlar Çerkes Milletindendirler", "Elyevm Avrupa'nın Cihet-i Muhtelifesinde Sâkin Çerkesler", "Çerkes Milletinin Kadim Keltler Binaenaleyh Fransa Belçika ile, Kısmen Avusturya İtalya İskoçya İngiltere ve İzlanda Ahali-i Asliyesiyle Irken Münasebeti”

Kaynak: SEFER EBERZEG / EDEBİYATÇILAR VE YAZARLAR SÖZLÜĞÜ