Kırgızistan

Kırgızistan

Kırgızistan Cumhuriyeti Ülkenin Resmi Tam Adı: Kırgızistan Cumhuriyeti
Kısa Şekli : Kırgızistan
Yerel Tam Adı: Kyrgyz Respublikasy
Yerel Kısa Şekli: Yok
Eski Adı: Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Yönetim biçimi: Başkanlık Tipi Cumhuriyet
Başkenti: Bişkek

İdari Bölümleri: 7 bölge ve 1 şehir; Batken Oblasty, Bishkek Shaary, Chuy Oblasty (Bishkek), Jalal-Abad Oblasty, Naryn Oblasty, Osh Oblasty, Talas Oblasty, Ysyk-Kol Oblasty (Karakol)
Bağımsızlık Günü: 31 Ağustos 1991 (Sovyetler Birliğinden ayrıldı)
Milli Bayramları: Bağımsızlık günü, 31 Ağustos (1991)
Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: AsDB (Asya Kalkınma Bankası), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CIS (Bağımsız Devletlerin Topluluğu), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), ECO (Ekonomik İşbirliği Örgütü), ESCAP (Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IDB (İslam Kalkınma Bankası), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu),Intelsat, Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), NAM, OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PFP (Barış için Ortaklık), UN (Birleşmiş Milletler), UNAMSIL (BM Sierra Leone Misyonu), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNMIK (BM Kosova Geçici Yönetimi), UPU (Dünya Posta Birliği), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)
Orta Asya’da yer alan bir Türk Cumhûriyeti Batısında Özbekistan, kuzeyinde Kazakistan, güneyinde Tacikistan, doğusunda ise Çin yer alır

Târihi

Yenisey Irmağı boyunda medenî bir hayat süren Kırgızlar Mîlâd’dan sonra birinci yüzyılda Hun Devleti tâbiyeti altına girdiler Hunluların dağılması üzerine, Kırgızlar, Hakas Devletini kurdular Dördüncü yüzyılda kurulan Hakas Devleti, Baykal Gölünden Tibet’e kadar olan kısma hâkim oldu Altıncı yüzyılda kurulan Göktürk Devleti ile mücâdele eden Hakaslar, 840’ta Uygur Devletini yıktılar
Onuncu yüzyılda Karahanlıların tesiriyle İslâm dînini kabul eden Kırgızlar, 13 yüzyılda Moğolların hâkimiyetini tanıdılar On yedinci yüzyılda Rus istilâsına karşı diğer Türk boylarıyla hareket ettiler Kırgızların harp kâbiliyetleri yüksekti On dokuzuncu asırda Kırgız toprakları bütünüyle Rus hâkimiyetine girdi 1924 senesine kadar Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhûriyetine bağlıyken, 1925’te KaraKırgız Özerk Oblastı adını aldı Bir süre sonra Kara kelimesi kaldırıldı 1936’da Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti hâline getirildi ve Sovyetler Birliğini meydana getiren 15 İttifak Cumhûriyetinden biri hâline geldi
Eski Sovyetler Birliğinin 1991’de dağılması üzerine, Kırgızistan bağımsızlığını îlân etti Bağımsız Devletler Topluluğuna üye oldu

Fizikî Yapı

Ülke topraklarının büyük kısmı dağlarla kaplıdır 3000 metreye kadar olan dağlar toprakların yarısından fazlasını kaplar Tanrı Dağlarının bir parçası olan Kokpaalatau Sıradağları, Çin ile tabiî sınırı meydana getirir Yüksek dağların dorukları dört mevsim karla kaplıdır Çok sayıda kısa nehir, dağlardan kaynaklanarak aşağılara doğru akar Başlıca akarsuları Narin, Tar, Kubaş, Kızıl Su’dur Dünyânın ikinci büyük krater gölü olan Issık Gölü Kırgızistan topraklarında yer alır Deniz seviyesinden 1609 m yükseklikte olan Issık gölü 6202 km2lik bir alana sâhiptir En derin yeri 702 metredir

İklim

Kırgızistan’ın denizlerden uzak ve yüksek bir arâziye sâhib olması iklimi büyük ölçüde etkiler Dağların etekleri sıcak çöl rüzgarları tesirindedir Yüksek bölgelerde soğuk bir iklim hâkimdir Arada kalan bölgede bol yağışlı bir iklim görülür Batı ve kuzeydeki sıradağlar yılda ortalama 600-900 mm, güney etekleri 200-335 mm, yüksek vâdiler ise 100-150 mm civârında yağış alır Yaz ile kış, gündüz ile gece arasında ısı farkı çok fazladır

Tabiî Kaynaklar

Kırgızistan mâden yönünden zengin yataklara sâhiptir Tanrı Dağlarında demir, cıva, sürme, altın; Fergana Vâdisinde petrol ve gaz yatakları bulunur Ayrıca kömür, tuz, kaolin, cam tozu yatakları vardır Kömür yatakları 31 milyon ton rezerv ile Orta Asya’da birincidir
Bitki örtüsü ve hayvanlar: Dağların kuzeye bakan yamaçları ve alçak vâdiler ormanlarla kaplıdır Bu ormanlar ülke topraklarının ancak % 6’sını kaplar Ormanlarda yabandomuzu, kurt, vaşak, dağkeçisi, as, geyik, leopar gibi av hayvanları yaşar

Nüfus ve Sosyal Hayat

Kırgızistan’ın nüfûsu 4468000’dir Başkent Bişkek olup nüfûsu 641000’dir Nüfûsun % 524’ü Kırgız, % 21’i Rus, % 129’u Özbek, % 25’i Ukraynalı, % 81’i diğer milletler, % 16’sı Tatardır Kırgızistan 6 vilâyete bölünmüştür Bunlar Celiabad, Issıkul, Narin, Oş, Talas ve Çuy’dur
Kırgızistan yüksek bir eğitim düzeyine sâhiptir Ülkede 9 üniversite olup, ilk üniversite 1932’de kurulmuştur Okuma yazma oranı % 998’dir Ülke genelinde 1806 ortaokul, 48 teknik lise vardır Diğer Türk Cumhûriyetlerinde olduğu gibi Kırgızistan’da eğitim devlet tarafından yapılırken 1992’de çıkarılan yeni kânunlarla özel okul ve üniversite eğitimine izin verildi

Kırgızlar Müslüman olup, Sünnî ve Hanefî mezhebindedirler Kırgızların İslâmiyeti kabûlünde tasavvuf büyükleri önemli rol oynamışlardır Kırgızlarda mevcut olan güçlü kabile sistemi İslâmiyetin hızlı yayılmasını sağlamıştır Kırgızistan’da dînî hayâtın çok canlı olması, Orta Asya cumhûriyetleri içinde Özbekistan’ın dışında en çok bu cumhûriyette din aleyhtârı propaganda yapılmasına sebeb olmuştur 1948’den sonra günümüze kadar Bişkek’te 100’e yakın İslâmiyet aleyhtârı kitap basılmıştır Aynı zamanda devamlı din aleyhtârı konferanslar veriliyordu Buna rağmen bölgede İslâmiyet unutulmamış, Kırgızistan bağımsızlığını kazandıktan sonra, gizli yapılan ibâdetler, açık olarak yapılmaya başlanmıştır

Ekonomi

Ülke ekonomisi tarım ve madenciliğe dayalıdır Daha çok hayvancılık kesimi ağırlıklı bir tarım ekonomisi hakimdir Başlıca tarım ürünleri buğday, pamuk, şekerpancarı, mısır, tütün, sebze ve meyvedir Dağlık bölgelerde yarış atları yetiştirilir, tavşan beslenir, arıcılık yapılır En çok küçükbaş hayvan beslenir

Kırgızistan’da 1970’li yıllarda çeşitli mâdenler çıkarılmaya başlanınca mâden sektörü büyük hızla gelişti Makina, otomotiv, gıda, çimento, cam ve konserve fabrikaları başlıca sanâyi kuruluşlarıdır Akarsu üzerlerinde kurulan hidroelektrik santralleri ekonomiye önemli ölçüde katkıda bulunur Ülkede 600 civârında sanâyi kuruluşu vardır

Genel İstatistiki Bilgiler

Konum: Orta Asya, Çinin batısı
Coğrafi Konumu: 41 00 Kuzey derecesi, 75 00 Doğu boylamı
Bulunduğu Kıta: Orta Asya
Yüzölçümü: 198,500 km²
Sınırları: toplam: 3,878 km
Sınır Komşuları: Çin 858 km, Kazakistan 1,051 km, Tacikistan 870 km, Özbekistan 1,099 km
Denize Kıyısı (Sahil şeridi): 0 km (kara ile çevrili)
İklimi: Tien Shan'ın yüksekliklerinde kuru kıtasaldan kutupsala değişiklik görülür; güneybatıda subtropikal iklim görülür, kuzey dağ eteklerindeki bölgelerde subtropikal iklim görülür
Arazi Yapısı: Tien Shan zirvesini vadi ve havzalar kuşatmışlar
Deniz Seviyesinden Yüksekliği: en alçak noktası: Kara-Darya 132 m
en yüksek noktası: Jengish Chokusu 7,439 m
Doğal Kaynakları: Çok hidro güç, altın kaynakları ve diğer metaller, kömür, petrol, doğal gaz, cıva, bismut, kurşun, çinko
Arazi Kullanımı: tarıma uygun topraklar: %7
Devamlı Ekilen Alanlar: %0
Otlakları: %44
Ormanlık Arazisi: %4
Diğer Arazileri: %45 (1993 verileri)
Sulanan Arazisi: 9,000 km² (1993 verileri)
Coğrafi Not: kara ile çevrili
Nüfus: 4,753,003 (Temmuz 2001 verileri)
Nüfus Artış Oranı: %144 (2001 verileri)
Mülteci oranı: -266 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)
Bebek Ölüm Oranı: 765 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
Ortalama Hayat Süresi: Toplam Nüfusun: 6346 yıl
Erkeklerde: 592 yıl
Kadınlarda: 6794 yıl (2001 verileri)
Ortalama Çocuk Sayısı: 319 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)
HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %001 den az (1999 verileri)
HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 100 den az (1999 verileri)
HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 100 den az (1999 verileri)
Ulus: Kırgız
Nüfusun Etnik Dağılımı: Kırgız %524, Rus %18, Özbek %129, Ukrayna %25, Alman %24, diğer %118
Din: Müslüman %75, Rus Ortodoksları %20, diğer %5
Diller: Kırgızca - resmi dil, Rusça - resmi dil
Okur Yazar Oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler
Toplam Nüfusta: %97
erkekler: %99
kadınlar: %96 (1989 verileri)
GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 126 milyar $ (2000 verileri)
GSYİH - reel büyüme: %57 (2000 verileri)
GSYİH - sektörel bileşim: tarım: %39
endüstri: %22
hizmet: %39 (1999 verileri)
Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %187 (2000 verileri)
İş Gücü: 17 milyon
Sektörlere Göre İşgücü Dağılımı: tarım %55, endüstri %15, hizmet %30 (1999 verileri)
İşsizlik oranı: %6 (1998 verileri)
Endüstri: Makine, tekstil, gıda maddeleri, çimento, ayakkabı, beyaz eşya, mobilya, elektrikli motorlar, altın
Endüstrinin büyüme oranı: %7 (2000 verileri)
Elektrik Üretimi: 12981 milyar kWh (1999)
Elektrik Tüketimi: 10236 milyar kWh (1999)
Elektrik İhracatı: 202 milyar kWh (1999)
Elektrik İthalatı: 184 milyon kWh (1999)
Tarım Ürünleri: Tütün, pamuk, patates, sebze, üzüm, meyve, koyun, keçi, büyükbaş hayvan, yün
İhracat: 482 milyon $ (2000 verileri)
İhracat Ürünleri: Pamuk, yün, et, tütün, altın, cıva, uranyum, hidro güç, makine, ayakkabı
İhracat Ortakları: Almanya %33, Rusya %16, Kazakistan %10, Özbekistan %10, Çin %6 (1999)
İthalat: 579 milyon $ (2000 verileri)
İthalat Ürünleri: Petrol ve gaz, makine ve parça, gıda maddeleri
İthalat Ortakları: Rusya %18, Kazakistan %12, ABD %9, Almanya %8, Özbekistan %8, Çin (1999)
Dış Borç Tutarı: 14 milyar $ (2000 verileri)
Para Birimi: Kırgızistan Somu (KGS)
Para Birimi Kodu: KGS
Mali Yılı: Takvim yılı

RESMİ ADI: Kırgızistan Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Çok partili, tek meclisli cumhuriyet

YÜZÖLÇÜMÜ: 198500 km2

NÜFUS (1992): 4533000

BAŞKENT: Bişkek (Frunze)

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1991): Bişkek

(631300), Oş (218700), Celalâbad (74200), Tokmak

(71200), Prjevalsk (64300)

Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, SSCB'nin Asya'daki cumhuriyetlerinden biridir Batıda Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, kuzeyde Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, doğuda Çin ve güneyde de Tacik Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile çevrilidir Yüzölçümü 198500 km2'dir

Kırgızlar'ın göçebe olarak yaşadığı yerler, 19 yüzyılın ortalarında Rus İmparatorluğu' nun bir parçasıydı Kırgızistan Tien Şan Dağları'nın (Tanrı Dağları) bulunduğu bölgede yer alır SSCB'nin 7439 metreye ulaşan en yüksek ikinci dağı Pobyedi (Zafer) Tepesi bu dağlardadır Dağların arasında çok sayıda vadi, yayla ve çöküntü vardır En geniş çöküntüyü işık Gölü doldurur En büyük ırmaklar Narın, Çu ve Talas'tır
Yüksek dağlar kar ve buzullarla kaplıdır Yükseklerden aşağılara doğru inildikçe sırasıyla tundralara, ormanlara, otlaklara ve çöllere rastlanır
Kırgız halkı Müslüman'dır Geleneksel işleri çobanlıktır Günümüzde, Kırgızlar sürülerini kooperatiflerde birleştirmiş ve köyler kurarak yerleşik düzene geçmişlerdir Bazı Kırgızlar ise koyun, keçi, at ve sığırları için otlak arayan, yılın büyük bölümünü çadırlarında geçiren göçebelerdir Kırgızistan sınırları içinde yaşayan öbür gruplar Ruslar, Özbekler ve Ukraynalılar'dır

Kırgızistan'ın engebeli toprakları tarıma elverişli değildir Tarım ırmak vadilerinde yapılır Önemli ürünleri buğday, arpa ve yulaftır Dağ eteklerinde üzüm bağları ve meyve bahçeleri vardır Başlıca sanayi ürünleri şekerpancarı, pamuk, tütün ve lifli bitkilerdir Işık Gölü yakınında haşhaş yetiştirilir

Kentlerin çoğu kuzey ve batı sınırları boyunca kurulmuştur Başkent Frunze, ülkenin en önemli sanayi ve eğitim merkezidir Kentte et paketleme, şeker, deri işleme, sabun ve tütün fabrikaları bulunur Başkentte makine de üretilir Şeker rafinerileri ve dokuma atölyeleri Çu vadisi yakınında kurulmuştur Bir başka sanayi ve madencilik merkezi Fergana vadisindedir Vadi yakınında cıva, antimon, kükürt, kömür ve petrol gibi maden yatakları vardır

Ana demiryolu Frunze'den Işık Gölü'nün batı ucuna kadar uzanır ve orada gölü baştan başa geçen bir gemi işletmesine bağlanır Frunze'de iki havalimanı vardır
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği'ni (SSCB) oluşturan cumhuriyetlerden biri olan Kırgızistan'da, Haziran 1990'da Oş yönetim biriminde Kırgızlar ve Özbekler arasında kanlı çatışmalar çıkmıştı Olayların ardından, Yüksek Sovyet muhafazakâr komünist lider Absamat Masaliyev'i başkanlık görevinden alarak yerine Asker Akayev'i getirdi
Kırgızistan Ağustos 1991'de Mihail Gorbaçov'u devirmeyi amaçlayan başarısız darbe girişimine karşı kesin tavır aldı 31 Ağustos'ta ise bağımsızlığını ilan etti Kırgızistan Demokratik Hareketi'nin de desteğini alan Akayev Ekim 1991'de yeni bağımsız devletin cumhurbaşkanlığına seçildi Kırgızistan Aralık 1991'de Bağımsız Devletler Topluluğu'na katıldı Bağımsızlığının ilk yılı içinde Birleşmiş Milletler'e, Uluslararası Para Fonu'na (IMF) ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı' na üye oldu Çin Halk Cumhuriyeti ile iyi ilişkiler içine girdi

Cumhurbaşkanı Akayev özellikle ülkedeki farklı etnik gruplar arasında dengeyi sağlamaya öncelik verdi Kırgızistan'da Kırgızlar nüfusun yaklaşık yüzde 53'ünü oluştururken, Ruslar'ın oranı yüzde 22, Özbekler'inki ise yüzde 13 dolayındadır Özbekistan'la komşu olan Kırgızistan ekonomik açıdan da Rusya'ya bağımlı olduğundan, bu etnik gruplar arasındaki ilişkiler büyük önem taşımaktadır
Temmuz 1992'de hükümet IMF ile birlikte oluşturulan bir ekonomik programı uygulamaya koydu Sanayi, bankacılık ve mali kuruluşları yönetecek yetişmiş Kırgızlar'ın yeterli sayıda olmaması nedeniyle özelleştirme ve piyasa ekonomisine geçiş yavaş ilerliyordu

güzel saol !!