İspanya

İspanya İspanya Krallığı Ülkenin Resmi Tam Adı: İspanya Krallığı

Kısa Şekli : İspanya

Yerel Kısa Şekli: Espana

Yönetim biçimi: Meşruti Krallık

Başkenti: Madrid



İdari Bölümleri: 17 özerk bölge; Andalucia, Aragon, Asturias, Baleares (Balearic Adaları), Canarias (Canary Adaları), Cantabria, Castilla-La Mancha, Castilla y Leon, Cataluna, Communidad Valencian, Extremadura, Galicia, La Rioja, Madrid, Murcia, Navarra, Pais Vasco (Basque Bölgesi)

Bağımsızlık Günü: 1492

Milli Bayramları: İspanya Günü, 12 Ekim

Anayasası: 6 Aralık 1978

Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: AfDB (Afrika Kalkınma Bankası), AsDB (Asya Kalkınma Bankası), AG (Avustralya Grubu), BIS (Uluslararası İmar Bankası), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CE (Avrupa Konseyi), CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Teşkilatı), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), ECLAC (Birleşmiş Milletler Latin Amerika ve Karayipler Komisyonu), EIB (Avrupa Yatırım Bankası), EMU (Avrupa Ekonomi ve Para Birliği), ESA (Avrupa Uzay Ajansı), Avrupa Birliği, FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), IADB (Amerika Bölgesi Kalkınma Bankası), IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICC (Milletlerarası Ticaret Odası), ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IEA (Uluslararası Enerji Ajansı), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), IHO (Uluslararası Hidrografi Örgütü), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), LAIA (Latin Amerika Entegrasyon Birliği), NATO (Kuzey Atlantik Asemblesi), NEA (Nükleer Enerji Kurulu), NSG, OAS (Amerika Devletleri Teşkilatı), OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü),OPCW, OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PCA (Daimi Hakemlik Mahkemesi), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNHCR (BM Mülteciler Yüksek Komiserliği), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNMEE (BM Etyopya-Eritre Misyonu), UNMIBH (BM Bosna Hersek Misyonu), UNMIK (BM Kosova Geçici Yönetimi), UNTAET (BM Doğu Timor Geçiş Yönetimi), UNU, UPU (Dünya Posta Birliği), WCL (Dünya Emek Konfederasyonu), WEU (Batı Avrupa Konseyi), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü), ZC
İber Yarımadasının beşte dördünü ihtivâ eden bir Avrupa devleti Doğu ve kuzeydoğusunda Akdeniz, kuzey, kuzeybatı ve güneybatısında Atlas Okyanusu, kuzeydoğusunda Fransa ve Andoro Cumhûriyeti, batısında Portekiz bulunmaktadır Akdeniz’deki Balear, Atlas Okyanusundaki Kanarya Adalarıİspanya’ya âittir

Târihi




MÖ 1100 yıllarında Fenikeliler, İspanya topraklarında ilk yerleşme merkezleri kurmaya başladılar Onları Keltler ve Yunanlılar tâkip etti Daha sonra Kartacalıların egemenliğine girdi MÖ 202 yılında Romalılar Kartacalıları İberik Yarımadasından attılar Roma İmparatorluğu bu târihten îtibâren İspanya’da birliği sağladı ve zamanla Hıristiyanlığı buraya yerleştirdi

MS 5 yüzyılda İspanya, Germen kabilelerinin saldırılarına hedef oldu Sırayla Alanlar, Suevler ve Vandalların ardından Vizigotlar İspanya’ya hâkim oldu Vizigotların hâkimiyeti uzun sürdü ve Hıristiyanlığı kabul eden Vizigotlar, İspanya’ya Hıristiyanlığın yerleşmesini sağladı

711’de Afrika’dan Gelen Müslümanlar, 8 asırdan 10 asra kadar kuzeydeki birkaç bölge dışında İspanya’ya hâkim oldular ve burada Endülüs medeniyetini kurdular İlmin merkezi olan üniversiteler açarak, İslâm medeniyetini buraya yerleştirdiler Endülüs Emevîler Devletinde İmâm-ı Kurtubî, Şâtibî, İbn-i Hazm, Nûrettin Batrûcî gibi birçok âlim yetişti ve buradaki üniversitelerde hocalık yaptılar Papa ve Krallar dâhil birçok Avrupalı bu üniversitelerde ilim tahsil etmişlerdir Bugünkü birçok müsbet ilimleri batılılar bu üniversitelerden öğrendiler

On birinci yüzyılda bu ülkenin iç karışıklıklarından faydalanan Hıristiyanlar kuzeyden başlayarak yarımadayı tekrar ele geçirmeye başladılar 1276 yılında Müslümanların elinde yalnızca güneydeki Grenada kalmıştı 1469’da Aragon ve Castilla Krallıkları tek bir krallık altında birleşerek güçlü bir devlet kurdular 1492’de Müslümanların son kalesi Grenada Krallığı yıkıldı Aynı yıl Kristof Kolomb İspanyol hükümdarının maddî yardımıyla Amerika’ya varan ünlü gezisine çıktı Bu yolculuk, İspanya’nın dünyânın en büyük sömürge İmparatorluklarından birini kurmasına yol açtı 1588 yılında İspanyol donanmasının İngiliz donanmasına yenilmesini tâkip eden taht ve din kavgaları sonunda İspanya zayıflayarak çökmeye başladı 1640’ta Portekizi, 1714’te ise Avrupa’daki bâzı topraklarını ve Cebelitârık’ı kaybetti On dokuzuncu yüzyılın başlarında İspanyolların Amerika’daki bütün sömürgeleri bağımsızlıklarını kazandılar

Birinci Dünyâ Harbinde İspanya tarafsız kaldı, fakat savaştan büyük ölçüde etkilendi General Primoderivera, çıkan ayaklanmaları bastırarak ülkede diktatörlük kurdu 1930 yılında iktidardan düştü Bir yıl sonra yapılan seçimleri Cumhûriyetcilerin kazanması sonucu Kral On sekizinci Alfanso ülkeyi terk etti 1936’da yapılan seçimlerde solcuların başarılı olması üzerine ülkede iç savaş başgösterdi 1939’da iç savaşın sona ermesiyle Franco Devlet Başkanı oldu İkinci Dünyâ Harbine de katılmayan İspanya’da ordunun desteğiyle Franco savaştan sonra da yerini korudu 1969 yılında Franco’nun ölmesiyle yerine Don Juon Carlos geçti 1976’da Başbakan Navarro’nun istifâsı ile Carlos kral oldu ve Abolfo Sourez’i başbakanlığa atadı

15 Haziran 1977’de 41 yıl sonra ilk defâ genel seçimler yapıldı Sourez’in başkanı olduğu Demokratik Merkez Birliği çoğunluğu elde etti 1981’de sağcı Albay Tejero Cortes’in meclisi basarak yaptığı darbe girişimi sonuçsuz kaldı 1982 seçimlerini ise Sosyalist Parti büyük çoğunluğu elde ederek kazandı ve 46 yıl sonra İspanya’da yeniden bir sol iktidarın doğmasını sağladı Hâlen (1993) iktidarda sosyalist parti bulunmaktadır


Fizikî Yapı




İspanya’nın dörtte üçü Meseta adı verilen düzlüklerle kaplıdır Meseta çok yüksek faylı bloklardan meydana gelen Guadarrama ve Grados dağlarıyla ikiye bölünmüştür Kuzeydoğudaki İberik Dağları kıvrımlıdır Kuzeyde Cantabria Dağları yer alır İspanyol Pireneleri, Fransız Pirenelerinden daha geniştir Doğu Pireneler bâzı sıradağlar ile İberik Sıradağlarına bağlanır Endülüs Sıradağları çok büyük ve kıvrılmış bir kütledir Cebelitârık Boğazından Nao Burnuna kadar 800 km’lik bir alana yayılır Bu sıradağların en yüksek tepesi orta bölgedeki Sierra Nevada (3478 m) Tepesidir Bu dağlar birbirlerinden havza ve ovalarla ayrılmışlardır

İspanya’da ovanın varlığından söz etmek çok zordur Ülkenin büyük bir kısmı 900 m yükseklikteki yaylalarla kaplıdır Yarımadanın kuzey ve güney kıyılarındaki dağların ve Meseta’nın genellikle batıya doğru meyilli olması Ebro hâriç olmak üzere büyük ırmakların okyanusa akmalarına sebeb olmuştur Okyanusa akan başlıca ırmaklar: Mino, Douro, Tagus, Guadiana ve Guadalguivir’dir Akdeniz’e dökülen ırmakların en önemlisi Ebro olup, Guadalaviar, Jucar ve Segura başlıcalarıdır

İklim

İspanya’nın iklimi genellikle kuraktır Yazları sıcak, kışları soğuk geçer İspanya’da iklim, Kuzeybatı İspanya, doğu kıyı ve iç kesim olmak üzere farklı üç bölgeye ayrılır Kuzeybatı İspanya, Atlas Okyanusu iklim alanı içine girer Her mevsim bol yağmur alır Okyanusun yakın olması sebebiyle yazlar ılık, kışlar çok yumuşak geçer Yağışlar kuzeyden güneye doğru azalır İç kesimdeki ova ve yaylalarda kara iklimiyle karışık Akdeniz iklimi hüküm sürer Özellikle Ebro ve Guodalguivir ovalarıyla Manche’de yazlar sıcak, kışlar sert geçer Toplam yağış düşüktür

Tabiî Kaynaklar

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Kuzeybatı İspanya’da meşe ve gürgen ağaçları bulunur Doğu kıyılarında yeşil meşeler, sulak bitkiler ve bozkırlar hâkimdir İç kesimde ise karışık orman, güneyde meşe ormanları ve bozkırlar, bâzı kesimlerinde çayır ve fundalıklar bulunur Bunlar ormanların insan eliyle kesilerek yok edilmesinden meydana gelmiştir İspanya dağlık ve ormanlık bir arâziye sâhip olduğundan ayı, kurt, tilki, tavşan, sincap, yaban kedisi, yaban keçisi gibi hayvanlar bulunur Mevsimden mevsime göçmen kuşlar İspanya’ya gelmektedir

Mâdenler: İspanya zengin yeraltı kaynaklarına sâhiptir Meseta’nın bir çok kesimiyle Endülüs sıra dağlarında önemli demir rezervleri vardır Ülkenin çeşitli yerlerine dağılmış vaziyette kömür yatakları mevcuttur Diğer mâdenleri potas, çinko, kalay, kurşun filizleri, bakır, uranyum, gümüş, fosfat ve sülfürdür Dünyânın başta gelen civâ üreticilerindendir

Nüfus ve Sosyal Hayat

İspanya’nın nüfûsu 39100000’dir Nüfûsun yarısından fazlası şehirlerde yaşar İspanya halkı çeşitli ırk gruplarının karışımıyla meydana gelmiştir Halkın Endülüs bölgesinde yaşayanları esmer; Basklar ve Katalanlar sarışın; Galiçya bölgesinde yaşayanlar ise alçak boylu ve buğday tenlidir Bölgelerde yaşayanlar arasında yaşayış ve giyiniş bakımından farklılıklar görülür Andolusia kadınları 5 yüzyılda bu bölgede yaşamış olan Faslılar gibi yüzlerine peçe örterler




İspanya denilince akla boğa güreşleri gelir Halk boğa güreşlerine çok meraklı olduğu için arenalar dolup taşmaktadır Boğa güreşleri İspanyolların senelerden beri süregelen bir geleneğidir
Önemli şehirler arasında Barcelona, La Caruna, Ovieda, Sevilla, Valencia, Vizcaya bulunmaktadır

Din:

İspanya halkının çoğu Hıristiyanlığın Katolik mezhebindendir Az miktarda Protestan, Mûsevî, Müslüman bulunmaktadır Bunlar nüfûsun % 1’ini teşkil etmektedir
Eğitim: İspanya’da 6-14 yaş arasında öğretim mecbûridir İspanya’da 20 devlet üniversitesi, bunun dışında Madrid, Barcelona ve Valencia’da üç politeknik üniversitesi vardır Okuma-yazma bilmeyenler nüfûsun %5’ini teşkil etmektedir

Siyâsî Hayat

İspanya’da 1975 târihinden sonra ülke krallığa dayanan bir monarşiyle yönetilmeye başlamıştır İspanyol parlamentosu Cortes, 350 üyeli Temsilciler meclisi ve 248 üyeli Senato’dan meydana gelmiş, iki meclislidir Kralın, meclisten çıkan kânunları veto yetkisi vardır

Ekonomi




Çok yönlü bir tarım ülkesi olan İspanya’da tarım sanâyiye yönelik duruma getirilmektedir Bir zamanların sömürgeci ve denizci ülkesi olan İspanya, bugün bu özelliğini kaybetmiştir
Tarım: İspanya bir tarım ülkesidir, ancak 1960 ve 1970 yılları arasında tarımla uğraşanların oranı% 41’den % 25’e düşmüştür Topraklarının yaklaşık beşte ikisi işlenmektedir Geri kalan bölgeler ya çok kurak veya çok dağlık olduğundan tarıma elverişli değildir İç kısımlarda az nüfûslu havza ve yaylalarda özellikle tahıl ekilir (buğday, çavdar gibi) Bu kısımda topraklar 2-3 yılda bir nadasa bırakılır veya bakla nohut ekilir İspanya’nın Atlas Okyanusu kısımlarında iklimin etkisiyle değişik bir tarım uygulanır

Yazları nemli olması mısır tarımına çok elverişlidir Tahıl az yer tutar, patates ve fasulye bu kısımlarda çok boldur İspanya’da en çok yetiştirilen tahıl arpadır Ayrıca şekerpancarı, soğan, mısır, limon, tütün, ayçiçeği, mercimek yetiştirilmektedir
İspanyada yetişen meyvelerden portakal ilk sırayı alır ve bir ihraç ürünüdür Zeytin de önemli bir gelir kaynağıdır İspanya’da bağlar işlenen toprağın % 8’ini meydana getirir Ormanlardan elde edilen en önemli ürün mantardır Domates ve muz da önemli ihraç ürünlerindendir

İspanya’nın tarımı giderek artan nüfûsun ihtiyacını karşılayamamaktadır Ekilebilir arâzinin ancak bir kısmı sulanabilmektedir Günümüzde tarım kesiminde faal nüfûsun % 25’i çalışmaktadır Bununla birlikte toprak ürünleri ihrâcâtın % 40’ını sağlamaktadır

Hayvancılık: Hayvancılık İspanya’da giderek gelişmektedir İşlenebilen toprakların dörtte üçü otlaklarla kaplı olduğu için hayvan beslemede önemli bir kaynaktır İspanya’da yaklaşık olarak 15 milyon koyun, 3 milyon keçi, 6 milyon büyükbaş hayvan vardır Senelik et üretimi ise ortalama olarak 2700000 tondur Ayrıca önemli miktarda at, katır, eşek mevcuttur Beslenmede balıkçılığın rolü büyüktür Balık tonajları yavaş fakat sürekli olarak artmaktadır Ülkenin Atlas Okyanusu kıyıları büyük bir balıkçılık bölgesidir Balıkçılık önemi bakımından Avrupa’da Rusya ve Norveç’ten sonra üçüncü gelir Avlanan en önemli balıklar sardalya, hamsi, orkinos ve morinadır Akdeniz kıyılarında elde edilen balık miktarı azdır Açık deniz balıkçılığında giderek gelişme görülmektedir

Sanâyi: İspanya’da sanâyi gelişmektedir İspanya 1960 yılından bu yana hızla sanâyileşti Toplam sanâyi üretimi 1960 ile 1966 yılları arasında iki katına çıktı Günümüzde ülkenin çalışan nüfusunun % 40’ı bu sektördedir İspanya, Avrupa’nın önde gelen sanâyi ülkelerinden biri olma yolundadır Başlıca ürünleri; makina, pamuklu ve yünlü dokuma, ayakkabı, kâğıt, otomobil, gemi (dünyâ devletleri arasında dördüncü), çimento, çelik, döküm ve demirdir Sanâyi dağılımı çok eşitsizdir Büyük kısmı iki bölgede toplanır Kuzeyde Vasco-Osturianın bütün ekonomisi mâden kömürü ve demir sanâyiine dayanır Bu kısımda ayrıca el sanatlarının modernleşmiş biçimi olan bir çok küçük fabrika vardır Doğuda Katolonya bölgesi, Pirene ırmaklarından elde edilen elektrik enerjisinden faydalanır Enerji açığı sanâyinin zayıf noktasıdır Petrol ve tabiî gaz üretimi çok azdır

Ticâret: İhrâcâtın % 40’ını tarım ürünleri meydana getirmektedir Satılan başlıca ürünleri: Portakal, zeytin, zeytinyağı, muz, domates, balıktır İhraç edilen sanâyi mâmülleri ise pamuklu dokumalar, çelik, civa, makinalar, kimyâ mamulleri, gemi, otomobil, ayakkabıdır Dış alımların beşte birinden fazlasını petrol meydana getirir Diğer ithal malları sanâyi için gerekli maddeler ve teçhizatlardır İspanya’da ülke turizmi çok büyük gelişme göstermiştir Ülke, turizmin yardımlarıyla dış ticâret dengesindeki açığı kısmen kapatmıştır Fransa sınırından Cebelitârık’a kadar Akdeniz kıyısı boyunca birçok turistik tesis kurulmuştur

İspanya ihrâcâtın büyük kısmını ABD’ye yapar İthâlâtın ve ihrâcâtının bir kısmı da AET ülkeleri ile olup, bunlar arasında Almanya ve İngiltere ilk sırayı alır
Ulaşım: İspanya’da karayolu uzunluğu yaklaşık 146919 km’dir Demiryollarının uzunluğu ise 13533 km olup, bunun 5613 km’sinde elektrikli trenler çalışmaktadır Ülkenin hava ulaşımı en önemli havayolu şirketi olan “İberia” tarafından dünyânın her yerine yapılan seferlerle sağlanmaktadır Ülkede 37 sivil ve 7 askerî havaalanı vardır
İspanya deniz ticâret filosu 7699000 gros tonluk 1109 gemiye sâhiptir Ülkenin en önemli limanları Barcelona, Bilbao, Valencia, Cartegena ve Gijon’dur

Genel İstatistiki Bilgiler

Konum: Güneybatı Avrupa, Biskay Körfezi, Akdeniz, Kuzey Atlas Okyanusu kıyısında ve Pyrenees Dağları sınırında, Fransa'nın güneybatısında yer alır

Coğrafi Konumu: 40 00 Kuzey derecesi, 4 00 Batı boylamı

Bulunduğu Kıta: Avrupa

Yüzölçümü: 504,782 km²

Sınırları: toplam: 1,9178 km

Sınır Komşuları: Andorra 637 km, Fransa 623 km, Cebelitarık 12 km, Portekiz 1,214 km, Fas (Ceuta) 63 km, Fas (Melilla) 96 km

Denize Kıyısı (Sahil şeridi): 4,964 km

İklimi: Ilıman

Arazi Yapısı: Geniş, düz platolar engebeli tepeliklerle çevrilidir, dağlar kuzeyde yer alır
Deniz Seviyesinden Yüksekliği: en alçak noktası: Atlas Okyanusu 0 m
en yüksek noktası: Pico de Teide 3,718 m

Doğal Kaynakları: Kömür, linyit, demir, uranyum, cıva, alçıtaşı, çinko, kurşun, tungsten, bakır, kaolin, potas, hidro enerji, işlenebilir arazi

Arazi Kullanımı: tarıma uygun topraklar: %30

Devamlı Ekilen Alanlar: %9

Otlakları: %21

Ormanlık Arazisi: %32

Diğer Arazileri: %8 (1993 verileri)

Sulanan Arazisi: 34,530 km² (1993 verileri)

Ülkede Görülme Olasılığı Olan Doğal Afetler: Periyodik kuraklıklar

Nüfus: 40,037,995 (Temmuz 2001 verileri)

Nüfus Artış Oranı: %01 (2001 verileri)

Mülteci oranı: 087 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)

Bebek Ölüm Oranı: 492 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)

Ortalama Hayat Süresi: Toplam Nüfusun: 7893 yıl

Erkeklerde: 7547 yıl

Kadınlarda: 8262 yıl (2001 verileri)

Ortalama Çocuk Sayısı: 115 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)

HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %058 (1999 verileri)

HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 120,000 (1999 verileri)

HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 2,000 (1999 verileri)

Ulus: İspanyol

Nüfusun Etnik Dağılımı: Akdeniz ve Nord uluslarının karması

Din: Roma Katolikleri %99, diğer %1

Diller: Castilia İspanyolca'sı (resmi) %74, Catalan %17, Galician %7, Basque %2

Okur Yazar Oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler

Toplam Nüfusta: %97

GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 7208 milyar $ (2000 verileri)

GSYİH - reel büyüme: %4 (2000 verileri)

GSYİH - sektörel bileşim: tarım: %4

endüstri: %31

hizmet: %65 (1999)

Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %34 (2000 verileri)

İş Gücü: 17 milyon (2000)

İşsizlik oranı: %14 (2000 verileri)

Endüstri: Tekstil ve giysi, yiyecek ve içecek, metal sanayi, kimyasallar, gemi yapımı,
otomobiller, makine parçaları, turizm

Endüstrinin büyüme oranı: %45 (2000 verileri)

Elektrik Üretimi: 197694 milyar kWh (1999)

Elektrik Tüketimi: 18957 milyar kWh (1999)

Elektrik İhracatı: 623 milyar kWh (1999)

Elektrik İthalatı: 11945 milyar kWh (1999)

Tarım Ürünleri: Hububat, sebze, zeytin, şaraplık üzüm, şeker pancarı, narenciye, et, domuz eti, kümes hayvanları, süt ürünleri, balık

İhracat: 1205 milyar $ (2000 verileri)

İhracat Ürünleri: Makine, motorlu araç, gıda maddeleri, diğer tüketim malları

İhracat Ortakları: AB %71, Latin Amerika %6, ABD %5 (2000)

İthalat: 1539 milyar $ (2000 verileri)

İthalat Ürünleri: Makine ve parça, yakıtlar, kimyasallar, gıda maddeleri, tüketim malları (1997)

İthalat Ortakları: AB %68, ABD %8, OPEC %5, Latin Amerika %4, Japonya %3 (1999)
Dış Borç Tutarı: 90 milyar $ (1993 verileri)

Para Birimi: İspanyol Pesetası (ESP); Euro (EUR)

Para Birimi Kodu: ESP; EUR

Mali Yılı: Takvim yılı

DEVLETİN ADI: İspanya Krallığı

BAŞŞEHRİ: Madrid

YÜZÖLÇÜMÜ: 504782 km2

NÜFUSU: 39100000

RESMİ DİLİ: İspanyolca

DİNİ: Hıristiyanlık

PARA BİRİMİ: Pesota

İber Yarımadasının beşte dördünü ihtivâ eden bir Avrupa devleti Doğu ve kuzeydoğusunda Akdeniz, kuzey, kuzeybatı ve güneybatısında Atlas Okyanusu, kuzeydoğusunda Fransa ve Andoro Cumhûriyeti, batısında Portekiz bulunmaktadır Akdeniz'deki Balear, Atlas Okyanusundaki Kanarya Adalarıİspanya'ya âittir


Târihi


MÖ 1100 yıllarında Fenikeliler, İspanya topraklarında ilk yerleşme merkezleri kurmaya başladılar Onları Keltler ve Yunanlılar tâkip etti Daha sonra Kartacalıların egemenliğine girdi MÖ 202 yılında Romalılar Kartacalıları İberik Yarımadasından attılar Roma İmparatorluğu bu târihten îtibâren İspanya'da birliği sağladı ve zamanla Hıristiyanlığı buraya yerleştirdi



MS 5 yüzyılda İspanya, Germen kabilelerinin saldırılarına hedef oldu Sırayla Alanlar, Suevler ve Vandalların ardından Vizigotlar İspanya'ya hâkim oldu Vizigotların hâkimiyeti uzun sürdü ve Hıristiyanlığı kabul eden Vizigotlar, İspanya'ya Hıristiyanlığın yerleşmesini sağladı

711'de Afrika'dan Gelen Müslümanlar, 8 asırdan 10 asra kadar kuzeydeki birkaç bölge dışında İspanya'ya hâkim oldular ve burada Endülüs medeniyetini kurdular İlmin merkezi olan üniversiteler açarak, İslâm medeniyetini buraya yerleştirdiler Endülüs Emevîler Devletinde İmâm-ı Kurtubî, Şâtibî, İbn-i Hazm, Nûrettin Batrûcî gibi birçok âlim yetişti ve buradaki üniversitelerde hocalık yaptılar Papa ve Krallar dâhil birçok Avrupalı bu üniversitelerde ilim tahsil etmişlerdir Bugünkü birçok müsbet ilimleri batılılar bu üniversitelerden öğrendiler




On birinci yüzyılda bu ülkenin iç karışıklıklarından faydalanan Hıristiyanlar kuzeyden başlayarak yarımadayı tekrar ele geçirmeye başladılar 1276 yılında Müslümanların elinde yalnızca güneydeki Grenada kalmıştı 1469'da Aragon ve Castilla Krallıkları tek bir krallık altında birleşerek güçlü bir devlet kurdular 1492'de Müslümanların son kalesi Grenada Krallığı yıkıldı Aynı yıl Kristof Kolomb İspanyol hükümdarının maddî yardımıyla Amerika'ya varan ünlü gezisine çıktı Bu yolculuk, İspanya'nın dünyânın en büyük sömürge İmparatorluklarından birini kurmasına yol açtı 1588 yılında İspanyol donanmasının İngiliz donanmasına yenilmesini tâkip eden taht ve din kavgaları sonunda İspanya zayıflayarak çökmeye başladı 1640'ta Portekizi, 1714'te ise Avrupa'daki bâzı topraklarını ve Cebelitârık'ı kaybetti On dokuzuncu yüzyılın başlarında İspanyolların Amerika'daki bütün sömürgeleri bağımsızlıklarını kazandılar



Birinci Dünyâ Harbinde İspanya tarafsız kaldı, fakat savaştan büyük ölçüde etkilendi General Primoderivera, çıkan ayaklanmaları bastırarak ülkede diktatörlük kurdu 1930 yılında iktidardan düştü Bir yıl sonra yapılan seçimleri Cumhûriyetcilerin kazanması sonucu Kral On sekizinci Alfanso ülkeyi terk etti 1936'da yapılan seçimlerde solcuların başarılı olması üzerine ülkede iç savaş başgösterdi 1939'da iç savaşın sona ermesiyle Franco Devlet Başkanı oldu İkinci Dünyâ Harbine de katılmayan İspanya'da ordunun desteğiyle Franco savaştan sonra da yerini korudu 1969 yılında Franco'nun ölmesiyle yerine Don Juon Carlos geçti 1976'da Başbakan Navarro'nun istifâsı ile Carlos kral oldu ve Abolfo Sourez'i başbakanlığa atadı


15 Haziran 1977'de 41 yıl sonra ilk defâ genel seçimler yapıldı Sourez'in başkanı olduğu Demokratik Merkez Birliği çoğunluğu elde etti 1981'de sağcı Albay Tejero Cortes'in meclisi basarak yaptığı darbe girişimi sonuçsuz kaldı 1982 seçimlerini ise Sosyalist Parti büyük çoğunluğu elde ederek kazandı ve 46 yıl sonra İspanya'da yeniden bir sol iktidarın doğmasını sağladı Hâlen (1993) iktidarda sosyalist parti bulunmaktadır


Fizikî Yapı


İspanya'nın dörtte üçü Meseta adı verilen düzlüklerle kaplıdır Meseta çok yüksek faylı bloklardan meydana gelen Guadarrama ve Grados dağlarıyla ikiye bölünmüştür Kuzeydoğudaki İberik Dağları kıvrımlıdır Kuzeyde Cantabria Dağları yer alır İspanyol Pireneleri, Fransız Pirenelerinden daha geniştir Doğu Pireneler bâzı sıradağlar ile İberik Sıradağlarına bağlanır Endülüs Sıradağları çok büyük ve kıvrılmış bir kütledir Cebelitârık Boğazından Nao Burnuna kadar 800 km'lik bir alana yayılır Bu sıradağların en yüksek tepesi orta bölgedeki Sierra Nevada (3478 m) Tepesidir Bu dağlar birbirlerinden havza ve ovalarla ayrılmışlardır


İspanya'da ovanın varlığından söz etmek çok zordur Ülkenin büyük bir kısmı 900 m yükseklikteki yaylalarla kaplıdır Yarımadanın kuzey ve güney kıyılarındaki dağların ve Meseta'nın genellikle batıya doğru meyilli olması Ebro hâriç olmak üzere büyük ırmakların okyanusa akmalarına sebeb olmuştur Okyanusa akan başlıca ırmaklar: Mino, Douro, Tagus, Guadiana ve Guadalguivir'dir Akdeniz'e dökülen ırmakların en önemlisi Ebro olup, Guadalaviar, Jucar ve Segura başlıcalarıdır


İklim


İspanya'nın iklimi genellikle kuraktır Yazları sıcak, kışları soğuk geçer İspanya'da iklim, Kuzeybatı İspanya, doğu kıyı ve iç kesim olmak üzere farklı üç bölgeye ayrılır Kuzeybatı İspanya, Atlas Okyanusu iklim alanı içine girer Her mevsim bol yağmur alır Okyanusun yakın olması sebebiyle yazlar ılık, kışlar çok yumuşak geçer Yağışlar kuzeyden güneye doğru azalır İç kesimdeki ova ve yaylalarda kara iklimiyle karışık Akdeniz iklimi hüküm sürer Özellikle Ebro ve Guodalguivir ovalarıyla Manche'de yazlar sıcak, kışlar sert geçer Toplam yağış düşüktür


Tabiî Kaynaklar


Bitki örtüsü ve hayvanlar: Kuzeybatı İspanya'da meşe ve gürgen ağaçları bulunur Doğu kıyılarında yeşil meşeler, sulak bitkiler ve bozkırlar hâkimdir İç kesimde ise karışık orman, güneyde meşe ormanları ve bozkırlar, bâzı kesimlerinde çayır ve fundalıklar bulunur Bunlar ormanların insan eliyle kesilerek yok edilmesinden meydana gelmiştir İspanya dağlık ve ormanlık bir arâziye sâhip olduğundan ayı, kurt, tilki, tavşan, sincap, yaban kedisi, yaban keçisi gibi hayvanlar bulunur Mevsimden mevsime göçmen kuşlar İspanya'ya gelmektedir


Mâdenler: İspanya zengin yeraltı kaynaklarına sâhiptir Meseta'nın bir çok kesimiyle Endülüs sıra dağlarında önemli demir rezervleri vardır Ülkenin çeşitli yerlerine dağılmış vaziyette kömür yatakları mevcuttur Diğer mâdenleri potas, çinko, kalay, kurşun filizleri, bakır, uranyum, gümüş, fosfat ve sülfürdür Dünyânın başta gelen civâ üreticilerindendir


Nüfus ve Sosyal Hayat





İspanya'nın nüfûsu 39100000'dir Nüfûsun yarısından fazlası şehirlerde yaşar İspanya halkı çeşitli ırk gruplarının karışımıyla meydana gelmiştir Halkın Endülüs bölgesinde yaşayanları esmer, Basklar ve Katalanlar sarışın, Galiçya bölgesinde yaşayanlar ise alçak boylu ve buğday tenlidir Bölgelerde yaşayanlar arasında yaşayış ve giyiniş bakımından farklılıklar görülür Andolusia kadınları 5 yüzyılda bu bölgede yaşamış olan Faslılar gibi yüzlerine peçe örterler
İspanya denilince akla boğa güreşleri gelir Halk boğa güreşlerine çok meraklı olduğu için arenalar dolup taşmaktadır Boğa güreşleri İspanyolların senelerden beri süregelen bir geleneğidir
Önemli şehirler arasında Barcelona, La Caruna, Ovieda, Sevilla, Valencia, Vizcaya bulunmaktadır
Din: İspanya halkının çoğu Hıristiyanlığın Katolik mezhebindendir Az miktarda Protestan, Mûsevî, Müslüman bulunmaktadır Bunlar nüfûsun % 1'ini teşkil etmektedir
Eğitim: İspanya'da 6-14 yaş arasında öğretim mecbûridir İspanya'da 20 devlet üniversitesi, bunun dışında Madrid, Barcelona ve Valencia'da üç politeknik üniversitesi vardır Okuma-yazma bilmeyenler nüfûsun %5'ini teşkil etmektedir


Siyâsî Hayat


İspanya'da 1975 târihinden sonra ülke krallığa dayanan bir monarşiyle yönetilmeye başlamıştır İspanyol parlamentosu Cortes, 350 üyeli Temsilciler meclisi ve 248 üyeli Senato'dan meydana gelmiş, iki meclislidir Kralın, meclisten çıkan kânunları veto yetkisi vardır


Ekonomi


Çok yönlü bir tarım ülkesi olan İspanya'da tarım sanâyiye yönelik duruma getirilmektedir Bir zamanların sömürgeci ve denizci ülkesi olan İspanya, bugün bu özelliğini kaybetmiştir




Tarım: İspanya bir tarım ülkesidir, ancak 1960 ve 1970 yılları arasında tarımla uğraşanların oranı% 41'den % 25'e düşmüştür Topraklarının yaklaşık beşte ikisi işlenmektedir Geri kalan bölgeler ya çok kurak veya çok dağlık olduğundan tarıma elverişli değildir İç kısımlarda az nüfûslu havza ve yaylalarda özellikle tahıl ekilir (buğday, çavdar gibi) Bu kısımda topraklar 2-3 yılda bir nadasa bırakılır veya bakla nohut ekilir İspanya'nın Atlas Okyanusu kısımlarında iklimin etkisiyle değişik bir tarım uygulanır Yazları nemli olması mısır tarımına çok elverişlidir Tahıl az yer tutar, patates ve fasulye bu kısımlarda çok boldur İspanya'da en çok yetiştirilen tahıl arpadır Ayrıca şekerpancarı, soğan, mısır, limon, tütün, ayçiçeği, mercimek yetiştirilmektedir
İspanyada yetişen meyvelerden portakal ilk sırayı alır ve bir ihraç ürünüdür Zeytin de önemli bir gelir kaynağıdır İspanya'da bağlar işlenen toprağın % 8'ini meydana getirir Ormanlardan elde edilen en önemli ürün mantardır Domates ve muz da önemli ihraç ürünlerindendir




İspanya'nın tarımı giderek artan nüfûsun ihtiyacını karşılayamamaktadır Ekilebilir arâzinin ancak bir kısmı sulanabilmektedir Günümüzde tarım kesiminde faal nüfûsun % 25'i çalışmaktadır Bununla birlikte toprak ürünleri ihrâcâtın % 40'ını sağlamaktadır

Hayvancılık: Hayvancılık İspanya'da giderek gelişmektedir İşlenebilen toprakların dörtte üçü otlaklarla kaplı olduğu için hayvan beslemede önemli bir kaynaktır İspanya'da yaklaşık olarak 15 milyon koyun, 3 milyon keçi, 6 milyon büyükbaş hayvan vardır Senelik et üretimi ise ortalama olarak 2700000 tondur Ayrıca önemli miktarda at, katır, eşek mevcuttur Beslenmede balıkçılığın rolü büyüktür Balık tonajları yavaş fakat sürekli olarak artmaktadır Ülkenin Atlas Okyanusu kıyıları büyük bir balıkçılık bölgesidir Balıkçılık önemi bakımından Avrupa'da Rusya ve Norveç'ten sonra üçüncü gelir Avlanan en önemli balıklar sardalya, hamsi, orkinos ve morinadır Akdeniz kıyılarında elde edilen balık miktarı azdır Açık deniz balıkçılığında giderek gelişme görülmektedir


Sanâyi: İspanya'da sanâyi gelişmektedir İspanya 1960 yılından bu yana hızla sanâyileşti Toplam sanâyi üretimi 1960 ile 1966 yılları arasında iki katına çıktı Günümüzde ülkenin çalışan nüfusunun % 40'ı bu sektördedir İspanya, Avrupa'nın önde gelen sanâyi ülkelerinden biri olma yolundadır Başlıca ürünleri, makina, pamuklu ve yünlü dokuma, ayakkabı, kâğıt, otomobil, gemi (dünyâ devletleri arasında dördüncü), çimento, çelik, döküm ve demirdir Sanâyi dağılımı çok eşitsizdir Büyük kısmı iki bölgede toplanır Kuzeyde Vasco-Osturianın bütün ekonomisi mâden kömürü ve demir sanâyiine dayanır Bu kısımda ayrıca el sanatlarının modernleşmiş biçimi olan bir çok küçük fabrika vardır Doğuda Katolonya bölgesi, Pirene ırmaklarından elde edilen elektrik enerjisinden faydalanır Enerji açığı sanâyinin zayıf noktasıdır Petrol ve tabiî gaz üretimi çok azdır


Ticâret: İhrâcâtın % 40'ını tarım ürünleri meydana getirmektedir Satılan başlıca ürünleri: Portakal, zeytin, zeytinyağı, muz, domates, balıktır İhraç edilen sanâyi mâmülleri ise pamuklu dokumalar, çelik, civa, makinalar, kimyâ mamulleri, gemi, otomobil, ayakkabıdır Dış alımların beşte birinden fazlasını petrol meydana getirir Diğer ithal malları sanâyi için gerekli maddeler ve teçhizatlardır İspanya'da ülke turizmi çok büyük gelişme göstermiştir Ülke, turizmin yardımlarıyla dış ticâret dengesindeki açığı kısmen kapatmıştır Fransa sınırından Cebelitârık'a kadar Akdeniz kıyısı boyunca birçok turistik tesis kurulmuştur


İspanya ihrâcâtın büyük kısmını ABD'ye yapar İthâlâtın ve ihrâcâtının bir kısmı da AET ülkeleri ile olup, bunlar arasında Almanya ve İngiltere ilk sırayı alır
Ulaşım: İspanya'da karayolu uzunluğu yaklaşık 146919 km'dir Demiryollarının uzunluğu ise 13533 km olup, bunun 5613 km'sinde elektrikli trenler çalışmaktadır Ülkenin hava ulaşımı en önemli havayolu şirketi olan 'İberia' tarafından dünyânın her yerine yapılan seferlerle sağlanmaktadır Ülkede 37 sivil ve 7 askerî havaalanı vardır
İspanya deniz ticâret filosu 7699000 gros tonluk 1109 gemiye sâhiptir Ülkenin en önemli limanları Barcelona, Bilbao, Valencia, Cartegena ve Gijon'dur

İspanya'nın Tarihi,Halkı,Kentler,İklim,Bitki Örtüsü,Hayvan Varlığı,Tarım,Sanayi,Sanat


İspanya

Boğa güreşleri ve Flamenko danslarıyla zihinlerimize yerleşen İspanya, romantik ama gizem dolu tarihiyle Avrupa'da bir yarımada ülkesidir Uzun yıllar Avrupa'nın fakir ülkelerinden biri olan İspanya, son yıllarda ekonomik gelişme göstermiştir İspanya'da 17 özerk bölge bulunur Bunların en önemlileri Bask ve Katalonya'dır

İspanya'nın her yerinde sanat vardır Ülkenin tarihi kadar eski mimari eserlere rastlamak mümkündür Gotik mimarinin etkilerinin yanı sıra ünlü mimar Antonio Gaudi'nin 20 yüzyıla damgasını vuran farklı mimari çalışmaları hem Barselona şehrine hem de İspanya'ya ayrı bir hava verir Ülkenin en ünlü eseri olan Sagrada Familia Katedrali hala tamamlanmamıştır

İspanya'da balık ve deniz ürünleri yemekleri meşhurdur Bunların arasında paella en ünlüsüdür Ülkenin her kafesinde bulabileceğiniz kalamar tava Akdeniz mutfağının bir örneğidir

Coğrafya

İspanya, İberya yarımadasının dörtte üçünü kaplar Avrupa'nın ikinci en yüksek noktasına sahip olan İspanya dağlık bir bölgedir Dağlık olmasına rağmen ülkede 230,000 kilometrekare yayla arazisi de bulunmaktadır Bunun yanı sıra 3,144 kilometreyi bulan kıyı şeridi genellikle beyaz kumdan oluşur İspanya'da bulunan 109 nehrin toplam su alanı 45,000 kilometrekareyi bulur



Değişik bitkiler ve egzotik çiçeklere ilgisi olanlar için İspanya bir cennettir! Avrupa ve Kuzey Afrika'da rastlanabilecek tüm bitki çeşitleri İspanya'da mevcuttur Ülkemizde de rastlanabilen lale İspanya'da bolca yetişmektedir

İklim

İspanya'da iklim ülkenin coğrafyası gibi çeşitlilik göstermektedir İspanya için Avrupa'da görülen tüm iklimlerin ve biraz da Afrika ikliminin yaşandığı söylenebilir Ülkenin kuzey bölümü oldukça yağış alır Aynı zamanda bu bölgelerde yılın çoğu zamanı ılık hava sıcaklığında geçer Ülkenin orta kesimlerinde, kıtanın özelliği olan sert kış ve çok sıcak yaz mevsimi yaşanır



İspanya'da kışları ortalama sıcaklık 8°C, yazları ise 20°C olur Ocak ayı, İspanya'nın en soğuk ayıdır Kışları bol yağış ile kuraklık ortadan kalkar Dağlık kesimler dışında İspanya'da kar pek fazla görülmez

Nüfus

Ülke nüfusu en son 42 milyon olarak belirlenmiştir Bu nüfusun 6 milyonu Katalon'dur Ülke büyüklüğüne oranla hayli kalabalık sayılabilir, ancak doğum oranı itibarıyla nüfus artışı dünyada en az olan ülkedir



İspanyollar'ın en büyük özellikleri, günlük hayatlarındaki dinlenme meraklarıdır Turist olarak İspanya'ya giderseniz, Siesta adı verilen öğle vakti dinlenme zamanına dikkat edin Zira iyi zamanlama yapamazsanız alışveriş zevkiniz yarım kalabilir




İspanyol halkı sevinçli, coşkulu tavırlarını günlük hayatlarında her an sergilerler Neşeli ve yüksek sesli konuşmaları, kahkahaları hayattan zevk aldıklarının işaretidir İspanya'da coşku ve neşe içinde kutlanan festivallere rastlarsanız sakın kaçırmayın!

İspanya'nın Tarihi,Halkı,Kentler,İklim,Bitki Örtüsü,Hayvan Varlığı,Tarım,Sanayi,Sanat


İSPANYA, Avrupa'nın güneybatısında İber Yarımadası üzerinde yer alan bir ülkedir Yarımadanın batısında Portekiz vardır İspanya Avrupa'nın üçüncü büyük ülkesidir Kuzeydoğuda Fransa'dan Pirene Dağları'yla ayrılır Doğu ve güneydoğuda Akdeniz, kuzeybatı ve kuzeyde Atlas Okyanusu ile çevrilidir
Atlas Okyanusu kıyısının yaklaşık 1100 km güneybatısındaki Kanarya Adaları ile Akdeniz kıyısı açıklarında yer alan Balear Adaları İspanya'ya aittir (bak BALEAR ADALARI; KANARYA ADALARI)

İspanya'nın Atlas Okyanusu kıyısı ile Cebelitarık Boğazı'ndan Palos Burnu'na kadar olan Akdeniz kıyısı, sarp ve kayalıktır Palos Burnu'ndan kuzeydoğudaki Kosta Brava'ya kadar uzanan kıyı kesimi alçak ve bataklıktır Turistler için gözde bir yöre olan Kosta Brava koyları, körfezleri, uçurumları ve kumsallarıyla doğal yapısı çeşitlilik gösteren bir kıyı şerididir Güneybatıda Câdiz Körfezi'ni çevreleyen kıyı bölgesi geniş düzlüklerden oluşur
İspanya'nın büyük bir bölümünü, deniz düzeyinden ortalama yüksekliği yaklaşık 600 metre olan geniş bir iç yayla kaplar

Bu iç yayla Sierra de Gredos ve Sierra de Guadar-rama sıradağlarından oluşan Orta Cordillera dağ zinciri ile güneybatıdan kuzeydoğuya doğru ikiye bölünür Kuzey bölümü engebeli ve yüksek, güney bölümü ise alçaktır Bu sıradağların yüksekliği yaklaşık 2500 metreye ulaşır Ülkenin öteki önemli sıradağları Fransa ile sınır oluşturan Pireneler (bak Pirene Dağlari), kuzey kıyısı boyunca uzanan ve yüksekliği 2600 metreye ulaşan Kantabriya Dağları ve güneyde Sierra Nevada'dır Ülkenin en yüksek noktası Kanarya Adalan'nda yer alan, doruğu 3718 metreye ulaşan Teide Tepesi'dir

Guadakjuivir dışında, ancak birkaç ırmakta gemiler çalışır Ülkenin başlıca ırmakları Portekiz sınırında güneye yönelerek Câdiz Körfe-zi'ne dökülen Guadiana ile Portekiz'den Atlas Okyanusu'na dökülen Tajo ve Duero'dur Bu ırmaklar iç yaylayı boydan boya kesen, derin kayalık vadiler oluşturur Yazları sulan azaldığından hiçbiri sulamaya elverişli değildir Doğuya doğru akarak Akdeniz'e dökülen Ebro Irmağı hem Kantabriya Dağlan'ndan, hem de Pireneler'den doğan ırmaklarla beslenir, bu bakımdan sulamaya elverişlidir

İklim, Bitki Örtüsü ve Hayvan Varlığı

İspanya'nın kuzey ve kuzeybatı kıyılarında yağışlı ve ılıman bir iklim; iç bölgelerde yazları sıcak ve kurak, kışlan soğuk geçen kara iklimi egemendir Güneyde ve güneydoğuda hemen hemen hiç kış olmaz, yazlar ise sıcak ve kurak geçer

İspanya'da bitki örtüsü de iklim gibi çeşitlilik gösterir Ülkenin kuzeyi, kuzeybatısı ve dağ yamaçları yaprakdöken ormanlarla ve geniş çayırlarla kaplıdır İç yaylada iğneyapraklı ağaçlar, ırmak boylarında ardıç, dişbudak ve kavak yetişir Daha yüksek ve kuru kesimlerde yer yer katırtırnağı, mersin ve adaçayına rastlanır Ülkenin batısında ve kuzeydoğusunda, Barselona yakınlarında çok değerli bir ağaç olan mantar meşesi ve kestane ağaçları vardır Güneyde ve güneydoğuda çorak ve geniş düzlükler, bodur çalılarla ve yabanıl otlarla kaplıdır

İspanya hayvan varlığı bakımından da çok zengindir Kuzeydeki dağlık bölgelerde, geyik, dağkeçisi, Pireneler'de kartal, akbaba ve ormantavuğu yaşar İç yaylada kurt, vaşak ve tavşan, güneyde kuyruksüren, kartal, Guadakmivir vadisinde kertenkele ve bukalemun gibi sürüngenler, dağlık bölgelerde semenderler ve hemen hemen her yerde kaplumbağalar vardır İspanya, ördek, kaz, flamingo, leylek, su çulluğu ve bıldırcın gibi göçmen kuşlar için Avrupa ile Afrika arasındaki başlıca konaklama yeridir (bak Hayvan Göçü)

Halk ve Kentler

İspanya tarih boyunca Kuzey Afrika ve Avrupa'dan gelen akınlara sahne olmuştur Bugünkü İspanyollar'ın ataları İberler, Keltler, Fenikeliler, Yunanlılar, Kartacalılar, Romalılar, Vizigotlar, Vandallar, Araplar ve Mag-ripliler'dir

Ortaçağda İspanya, dilleri ve töreleri birbirinden farklı, bağımsız krallıklara bölünmüştü Ülkenin kuzeybatı ve iç kesimlerinde Kastilya ve Leon, kuzeyinde Navarra, kuzeydoğusunda Aragon, batısında Portekiz krallıkları, güneyindeyse Endülüs egemenliğindeki topraklar bulunuyordu Ülkenin bugünkü dil ve kültür yapısı üzerinde en derin iz bırakan Kastilyalılar olmuştur Bununla birlikte bazı bölgelerde değişik lehçeler egemendir Katalonya, Balear Adalan ve Valencia' da Katalan dili; batıda kırsal kesimde Portekizce'ye benzeyen Galicia lehçesi; kuzeydeki Bask bölgesinde öbür dillere benzemeyen eski ve özgün bir dil olan Euskara konuşulur (bak Basklar ve Bask BÖLGESİ) Kuzeybatıda yaşayan Galicialılar da Basklar gibi bağımsızlığına düşkün bir halktır Dilleri ve töreleri daha çok Portekizliler'e benzer İspanya'da her bölgenin kendine özgü geleneksel giysileri, folkloru, şarkıları ve dansları vardır Hepsinin ortak geleneği ise fiesta denen şenliklerdir

Boğa güreşleri, futbol, basketbol ve pelot gibi oyunlar da İspanyol halkının yaşamında önemli bir yer tutar (bak Pelot) Halkın büyük çoğunluğu Katolik, bir bölümü ise Protestan'dır Museviler Hıristiyan olmayan en büyük topluluğu oluşturur

İspanya'nın başkenti Madrid (bak MADRİD) ülkenin neredeyse tam ortasına düşer Başlıca limanı ve sanayi merkezi Akdeniz kıyısındaki Barselona'dır (bak BARSELONA) Barselona tarihsel yapıların yanı sıra, Katalonyah mimar Antonio Gaudi'nin (1852-1926) tasarımı olan modern yapılarıyla ünlü, güzel bir kenttir Ülkenin öteki önemli kenti Valencia, Akdeniz kıyısındadır Portakal ve limon ağaçlarıyla çevrelenmiş olan bu kent, beyaz badanalı evleri, kubbe ve kuleleriyle, daha çok Arap kentlerinin özelliklerini taşır Güneybatı İspanya'da Sevilla ve Granada kentleri tarihsel yapılarıyla ünlüdür (bak Elhamra S ara Yi;
GRANADA; SEVİLLA)

Tarım ve Sanayi

İspanya, sanayisi gelişmekte olan bir tarım ülkesidir Ne var ki, iklimin sert, toprağın verimsiz, uygulanan yöntemlerin eski oluşu tarımsal ürünü olumsuz yönde etkilemektedir Başlıca ürünler buğday, arpa, patates, soğan, şekerpancarı; Valencia ve Murcia'nın kıyı düzlüklerinde pirinç ve ülkenin kuzeybatı bölgesi dışında tüm bölgelerde yetişen zeytindir Güneyde ve doğudaki kıyı şeritlerinde yetiştirilen portakal ve domates büyük ölçüde dışarıya satılır Hayvancılığın ülke ekonomisine katkısı önemlidir En çok koyun ve keçi beslenir İspanya özellikle postundan iyi cins yün elde edilen merinos koyunuyla ünlüdür Kırsal kesimlerde ulaşımda eşek kullanılır

İspanya şarap üretiminde Avrupa'nın üçüncü önemli ülkesidir Ayrıca Endülüs, Katalonya ve batıda Estremadura'da yetişen mantar meşesinden mantar elde edilir
İspanya, Avrupa'nın önde gelen kömür üretim merkezlerinden biridir Kömür en çok Kantabriya Dağları'ndan çıkarılır Yaygın olarak bulunan demir yataklarından başka, güneybatıda Huelva yöresinde pirit vardır Ayrıca kurşun, bakır, çinko, tungsten ve cıva bulunur

İspanya'da sanayileşme oldukça geç başladı Bilbao, Valencia, Sevilla ve Câdiz'de gemi yapımcılığı, Barselona, Bilbao ve Madrid'de motor, makine ve elektrikli ev aletleri üretilir Madrid'de bir de uçak fabrikası vardır Öteki önemli sanayi dallan demir-çelik, otomobil, kimyasal maddelerdir Dokuma sanayisinin merkezi Barselona'dır İspanya ayrıca denizcilikte de çok ileridir Bask yöresinde yapılan tabanca ve tüfekler çok ünlüdür
Ülkede bulunan uranyum kaynaklarından yararlanacak bir nükleer enerji santralı tasarımı varsa da, İspanya'da elektrik üretimi büyük ölçüde petrole ve hidroelektrik enerji santrallarına dayalıdır

İspanya'da oldukça gelişkin bir ulaşım sistemi vardır Demiryolları ve karayollarının çıkış noktası Madrid'dir Denizyolu ve deniz taşımacılığı dış ticarette önemli rol oynar Başlıca limanlar kuzeyde Gijon, Aviles, El Ferrol, Vigo, La Çoruna, Santander ve Bilbao, güneybatıda Câdiz ve Sevilla, Akdeniz kıyısında Cartagena, Valencia ve Barselona'dır İspanya'nın dünyanın birçok ülkesiyle havayolu bağlantısı vardır Başlıca havalimanları Madrid, Barselona ve Sevilla'dadır

Turizmin ülke ekonomisine katkısı büyüktür İspanya'ya her yıl 30-40 milyon turist gelir Kıyılarda çekici oteller ve dinlence yerleri vardır

RESMİ ADI: İspanya Krallığı

YÖNETİM BİÇİMİ: İki meclisli meşruti krallık

YÜZÖLÇÜMÜ: 504783 km?

NÜFUS (1992): 39085000

BAŞKENT: Madrid

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1991): Madrid (2909792), Barselona (1623542), Valencia (752909), Sevilla (659126), Zaragoza (586219)

İspanya'da 1934'ten bu yana ilk kez 1989'da hükümet, İşçi Komisyonları ve Genel İşçi Sendikası'yla görüşme masasına oturdu Hükümetin verdiği ödünlere karşın, anlaşmasağlanamadan görüşmeler kesildi Daha sonra yeni fonlar yaratılarak, işçilerin istekleri kısmen karşılandı

Haziran 1989'da Avrupa Parlamentosu seçimleri yapıldı İktidardaki İspanyol Sosyalist İşçi Partisi (İSİP) oyların yüzde 39,5'ini aldı Bu başarıdan cesaret alan Başbakan Felipe Gonzâlez eylülde Cortes'i (parlamento) dağıtarak erken genel seçim kararı aldı Ama ekimde yapılan seçimlerde İSİP büyük oy kaybına uğradı Buna karşın, Başbakan Gonzâlez Nisan 1990'da parlamentodan güvenoyu almayı başardı

İspanya son yıllarda da ayrılıkçı Bask örgütünün sivil ve askeri hedeflere saldırılarıyla ve Katalan milliyetçiliğinin yarattığı sorunlarla uğraştı Ocak 1989'da Bask bölgesinde ateşkes ilan edilmesinden sonra, Bask Yurdu ve Özgürlüğü (ETA) temsilcisiyle hükümet temsilcisinin Cezayir'deki görüşmelerinden bir sonuç alınamadı ETA'nın bombalı mektup eylemleri sürdü

Barselona'da yapılan Olimpiyat Oyunları, Sevilla'daki Dünya Fuarı ve Kristof Ko-lomb'un Amerika'yı keşfinin 500 yılı etkinlikleriyle, 1992 İspanya için yoğun ve olağanüstü bir yıl oldu Hükümet bu etkinliklerin altyapı projeleri için önemli yatırımlar yaptı
Önceki yıllarda olduğu gibi 1992'de de yolsuzluk ve rüşvet iddiaları hükümeti sarstı Yerel Katalan partisi parlamentoda İSİP'ten desteğini çekince, iktidar milliyetçi Bask partisinin desteğine muhtaç hale geldi

Avrupa'daki genel para bunalımı İspanya' yi da etkiledi ve İspanyol Pesetası 1992'de iki kez devalüe edildi İşsizlik yüzde 17,5 ile Avrupa Topluluğu ülkeleri arasındaki en yüksek düzeye çıktı Hükümet Aralık 1988'deki genel grevden bu yana ilk kez 1992'de sendikalarla anlaşmaya varabildi Sendikalar grev sırasında 17 kritik sektörde hizmeti durdurmama sözü verdi Hükümet de grevci işçilere karşı hazırladığı yasayı geri çekti Başbakan Gonzâlez Ekim 1992'de, 1993'te yapılacak seçimlerde yeniden aday olacağını açıkladı

İspanya'nın Tarihi,Halkı,Kentler,İklim,Bitki Örtüsü,Hayvan Varlığı,Tarım,Sanayi,Sanat

Tarih

İber Yarımadası'nda, İÖ yaklaşık 25-10 bin yıl öncesinden kalan Altamira Mağarası gibi mağaralarda, duvarlara çizilmiş bizon ve at resimlerine rastlanmıştır (bak Mağara SANATI) İÖ 1100'lerde Fenikeliler İspanya kıyılarında balıkçılığa ve ticarete dayalı koloniler kurdular İÖ 9 yüzyıldan sonra Yunanlılar'ın kurduğu koloniler ise Doğu Akdeniz'le ticaretin gelişmesini sağladı Daha sonra bu kolonileri Kartacalılar ele geçirdi İspanya, İÖ 8 yüzyılda, Pireneler üzerinden gelen Keltler'in istilasına uğradı

İÖ yaklaşık 6-5 yüzyıllarda İberler adı verilen halk İspanya' nın güney ve doğu kesimlerine yerleşti Yunanlılar'ın etkisiyle özgün bir uygarlık geliştiren İberler'in bir yazı sistemleri vardı Tarım ve hayvancılıkla uğraşıyorlardı El sanatlarında çok ileri gitmişlerdi Keltler'in İberler'le karışarak kaynaşmasından Kelti-berler olarak bilinen halk ortaya çıktı (bak Keltler)
I Kartaca Savaşı'ndan sonra (bak KARTA-CA Savaşlari) Kartacahlar'ın İber Yarımadası üzerindeki egemenliği sona erdi İÖ 19'da tüm yarımada Roma İmparatorluğu'nun denetimine girdi Yaklaşık 400 yıl süren Roma egemenliği sırasında İber Yanmadası, Roma uygarlığının etkisiyle gelişti İber ve Kelt dilleri yerini Latince'ye bıraktı

Roma İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra İspanya, Germen halklarının istilasına uğradı Vizigotlar yarımadanın büyük bir bölümünü kapsayan güçlü bir krallık kurdular İS 711'de, Kuzey Afrika'daki Emevi valisinin komutanlarından Tarık bin Ziyad, Cebelitarık Boğazı'nı geçerek, İspanya'nın nerdeyse tamamını ele geçirdi {bak ENDÜLÜS Emevîlerİ) Müslümanlar'ın kendi aralarındaki çatışmalardan yararlanan Vizigotlar 8 yüzyılda kuzeyde Asturias Krallığı'nı, ardından güneye doğru yayılarak Leön, Kastilya, Navarra ve Aragon krallıklarını kurdular

13 yüzyıl başlarında kentlerin önem kazanmasıyla Cortes adı verilen meclisler ortaya çıktı Bu meclisler soylulardan, din adamlarından ve kent temsilcilerinden oluşuyordu Kral canı istediği zaman bu meclisleri toplantıya çağırırdı
Hıristiyan krallıkların Müslümanlar'la savaşı yaklaşık 700 yıl sürdü Müslümanlar yarımadadan çıkarıldıktan sonra Aragon ve Kastilya'nın Katolik kralları dinsel ve siyasal birliği güçlendirmek gerekçesiyle Yahudi-ler'e, Müslümanlar'a ve başka dinsel gruplara baskı uygulamak için 1478'de papanın izniyle İspanyol Engizisyonu'nu kurdular Böylece on binlerce insana işkence edildi Binlercesi yakılarak öldürüldü

1479'da Aragon Kralı Fernando'nun Kastilya Kraliçesi Isabella ile evlenmesiyle, İspanya'nın en güçlü iki krallığı birleşti 1492'de Kastilya ve Aragon orduları Gırnata'yı ele geçirerek Magripliler'i denetim altına aldı Aynı yıl Kraliçe Isabella'nın desteğiyle denize açılan Kristof Kolomb'un Amerika'yı keşfiyle İspanyol sömürgeciliği başlamış oldu

İspanya, Fernando ve Isabella'dan sonraki dönemlerde de Avrupa'daki güçlü konumunu korudu Daha sonraki yıllarda Felemenk topraklarını, İtalya'yı ve Portekiz'i egemenliği altına aldı Aynı zamanda denizaşırı yayılmacılığını da sürdürerek Meksika'yı, Orta ve Güney Amerika'nın büyük bir bölümünü ve Filipinler'i imparatorluk topraklarına kattı

Bundan sonra İspanya'nın gücü giderek azalmaya başladı Bunun nedenlerinden biri imparatorluğun değerli kaynaklannm büyük ölçüde denizaşırı topraklarda siyasal üstünlük kurmak amacıyla kullanılmış olmasıydı 1588'de İspanyol Armadası, İngilizler karşısında ağır bir yenilgiye uğradı {bak Armada) Hollandalılar İspanyol egemenliğine başkaldırdı Çok geçmeden Portekiz'i de yitiren İspanya, Osmanlılar'la ve Fransızlar'la yaptığı savaşlarda gücünü iyice yitirdi

İspanya Kralı II Carlos ölüm döşeğinde tahtı Fransa Kralı XIV Louis'nin torununa bıraktı Yeni kral 1701'de V Felipe adıyla tahta geçti Böylece İspanya'da Bourbon kralları dönemi başlamış oldu V Felipe etkili bir yönetim kurdu ve birtakım reformlara girişti Bask ve Navarra dışında bütün topraklar doğrudan krallık yönetimine bağlandı Ne var ki, Hollanda ve İtalya toprakları yitirildikten başka Cebelitarık da İngiltere'ye bağlandı

Fransız Devrimi'nden sonra Fransız orduları İspanya'ya girdi 1805'teki Trafalgar Sava-şı'nda İspanyol donanması yok edildi Bunu fırsat bilen Fransa İmparatoru Napolyon, kardeşi Joseph Bonapart'ı İspanya tahtına oturttu 1808'de İspanyollar Fransa'ya karşı ayaklandılar Yanmada Savaşı (1808-14) olarak da bilinen İspanya Bağımsızlık Savaşı'nda Fran-sızlar'ı ülkelerinden sürdüler Bu gelişmelerin ardından İspanyol Amerika'sında ayaklanmalar başladı 1824'te İspanyol birliklerinin Peru'da yenilgiye uğramasıyla, sömürgelerin çoğu bağımsızlığını ilan etti

Bourbon kralları döneminde belirli bir ekonomik canlanma olduysa da bu uzun sürmedi 1812'de Câdiz'de toplanan Cortes ilk liberal anayasayı kabul etti Bu sırada alınan önemli kararlardan biri de engizisyonun kaldırılması oldu

İspanya 19 yüzyıl boyunca yeteneksiz yöneticilerden ve iç savaşlardan çok zarar gördü 1898'de İspanya-Amerika Savaşı büyük bir yenilgiyle sona erdi İspanya, Küba, Porto Riko ve Filipinler'i yitirdi {bak İSPANYA-Ame-RİKA Savaşi) Bu olay İspanya tarihinde önemli bir dönüm noktası oldu

İspanya, I Dünya Savaşı'nda (1914-18) tarafsız kaldı 1923'te General Primo de Rivera bir darbeyle yönetime el koydu İspanya'nın çeşitli halklardan oluşan yapısına duyarlı olmayan Rivera, baskıcı bir yönetim kurdu Buna karşı gerek halktan, gerek ordudan gelen tepkiler üzerine 1930'da istifa etti Yapılan seçimlerde cumhuriyet yanlıları büyük bir çoğunluk sağladı Yeni cumhuriyetçi hükümet ilerici bir anayasa çıkarttı İşçi hakları başta olmak üzere bir dizi reform yürürlüğe kondu Ne var ki, Cumhuriyetçiler'in Katolik kurumlan karşılarına almaları ve çıkarcı çevrelerin öngörülen toplumsal değişmelerden tedirginlik duyması, gerici çevreleri harekete geçirdi

Silahlı faşist bir örgüt olan Falanj, Francisco Franco önderliğinde Cumhuriyetçiler'e karşı çıktı Yaklaşık 1 milyon kişinin öldüğü İspanya İç Savaşı'nın (1936-39) ardından Franco devlet başkanı oldu (bak Franco, Francisco)
II Dünya Savaşı'nda (1939-45) Franco, tarafsızlık siyaseti izlediğini söylemekle birlikte, iç savaş sırasında Franco'ya yardım etmiş olan Hitler ve Mussolini'yi destekledi Bu yüzden batılı ülkelerce dışlanarak 1955'e kadar Birleşmiş Milletler'e alınmadı Franco 1975'te öldü Juan Carlos kral oldu 1976'da başbakanlığa getirilen Adolfo Suarez Gonzales'in kurduğu hükümet yeni yasal düzenlemeler yaptı Falanj'in kapatılmasından ve İspanya Komünist Partisi'nin yasallaşmasından sonra 1979'da yapılan serbest seçimlerle demokrasiye geçildi

İspanya'nın demokratik yönetime dönüşü 1986'da Avrupa Ekonomik Topluluğu'na kabul edilmesini sağladı Bugün İber Yarımada
sı dışında İspanya'ya ait olan topraklar yalnızca Kanarya ve Balear adalarıdır

İspanyol Sanatı

Ortaçağda doğu ve batı kültürlerinin buluştuğu bir kavşak olan İspanya, yüzyıllardan beri sanata beşiklik etmiş bir ülkedir Roma egemenliğinden kalma çok sayıda heykelin yanı sıra 8 yüzyılda başlayan İslam istilası, İspan-yol-Magrip sanatının doğmasına yol açmıştır Bu sanattan günümüze Kurtuba Camisi ve El-hamra Sarayı gibi eşsiz yapılar ile ustalıkla işlenmiş fildişi eşya, ahşap oyma panolar, kabzaları işlemeli silahlar ve seramikler kalmıştır Tuğla duvar örmekte, oymalı alçıdan ve sırlı topraktan mozaik duvar süslemeleri yapmakta usta olan Müslüman işçiler yapı işlerinde çalışarak, yeni yapılara damgalarını vurdular Bunlardan başka yontma taştan yapılma ve anıtsal heykellerle bezeli yapılar da ortaya çıktı İspanyol sanatçılar ahşap oymacılıkta ve kuyumculukta da çok zarif ürünler verdiler 12 yüzyılın ikinci yansından sonra İspanya'ya yerleşen gotik üslup Hıristiyanlık'la bütünleşerek katedral ve kilise yapımında uzun süre etkisini gösterdi İtalyan Rönesans'ının etkisiyle İspanya'da resim, heykel ve mimarlıkta önemli gelişmeler oldu

İspanya yetiştirdiği büyük ressamlarla, dünya resim sanatının zenginleşmesine katkıda bulundu Çarpıcı üslupları ve yetkin teknikleriyle önde gelen İspanyol sanatçıları arasında El Greco, Jose de Ribera, Francisco de Zurbaran, Diego Velazquez ve Goya sayılabilir 16 ve 17 yüzyıllarda İspanya sanat, edebiyat, bilim ve felsefede çok ileri gitmişti "Altın Çağ" olarak nitelenen bu dönemden sonra ülke dinsel bağnazlığın ve hoşgörüsüzlüğün egemen olduğu engizisyonun pençesine düştü (bak Engizisyon) Büyük acıların yaşandığı 18 ve 19 yüzyıllarda İspanya, Avrupa kültüründen uzaklaşarak kendi içine kapandı

20 yüzyılın ilk yarısında ise faşizmin sanat ve kültür üzerindeki baskıları gelişmeyi yavaşlatmakla birlikte yeni akımların ortaya çıkmasını ve dünya çapında ünlü sanatçıların yetişmesini önleyemedi

Resimde Joan Miro, Pablo Picasso ve Salvador Dali; müzikte Antonio de Cabezön, Domenico Scarlatti ve Manuel de Falla bunlar arasındadır Usta piyanist Jose Iturbi, gitarcı Andres Segovia ve soprano Victoria de los Angeles de İspanya'nın yetiştirdiği değerli sanatçılardır (Ayrıca bak MİMARLIK; RESİM SANATI)