Tasavvuf (tekke ) Edebiyatı

TASAVVUF (TEKKE) EDEBİYATI


“Tasavvuf” dünya hayatının aşırılılıklarından uzak durarak Allah’a gönülden bağlanma,Allah’ın varlığına insanın kendi varlığından vazgeçmesi, benliğini (nefsini) yok edip gönlünü ilahi aşkla doldurması esasına dayanan, İslami bir düşünce akımıdır Türkistanlı Hoca Ahmet Yesevi Türk tasavvufunun kurucularındandır Anadolu’da tasavvufun, onun öğrencileri tarafından yayıldığı kabul edilir Tasavvufçular (mutasavvıflar, sofiler) düşüncelerini halka yaymak için edebiyatı, özellikle şiiri araç kabul ederler Bunun sonucu olarak Anadolu’da 13 yy’dan itibaren güçlü bir tasavvuf (tekke) edebiyatı olmuştur

NOT

Anlattıklarımızın ve soruların daha iyi yorumlanabilmesi için şu terimlerin bilinmesi yararlı olacaktır:

VAHDET-İ VÜCUT: (Varlığın birliği) Evrende sadece Allah’ın varlığı söz konusudur Diğer varlık zannettiğimiz, bu “mutlak varlığın”, Allah’ın bir parçası ve görüntüsüdürler
Tekke: Tasavvuf ehli kişilerin, tarikat mensuplarının barındıkları, eğitim gördükleri yer, kuruluş

PİR: Tarikat kurucusu

ŞEYH:1) Tarikat kurucusu 2) Tarikatta en yüksek dereceye ermiş kişi 3) Tarikat kollarından birinin başında bulunan kimse

TARİKAT: Allah’a varma yolunda benzer biçimde düşünenlerin oluşturduğu topluluk

DERVİŞ: Bir tarikata girmiş, onun kurallarına uygun yaşayan kimse

ABDAL: Gezgin derviş

HALİFE: Tarikat kurucusunun ya da şeyhin kendisine vekil tayin ettiği, yetki verdiği kişi
Genel Özellikler

a) Gerek dini-tasavvufi görüşler, gerek bunların işlenişi yönünden Arap-İran tasavvuf edebi-yatlarının etkisi söz konusudur Ancak etki-lenme, Divan Edebiyatı’ndaki boyutlarla değildir
b) Tasavvufa ait kavramları anlatan terimler dolayısıyla yabancı sözcük ve tamlamalar Aşık Tarzı Edebiyattan daha fazladır

c)Eserlerin çoğu yazılı olarak oluşturulmuş ya da sonradan yazıya geçirilmiş

d)Manzum eserler düzyazıdan daha çoktur

e) Ağılıklı olarak hece ölçüsü kullanılmıştır Aruzu kullananlar da çoktur

f)Dörtlüklerle kurulan, koşma biçim özellikleri taşıyan şiirler çoğunluktadır Beyit birimiyle gazel, kaside, mesnevi biçimli şiirler de yazmıştır Divan tarzı tevhit, münacaat, naat türü şiirlere rastlanır

g) Tekkelerde ve halkın karşısında şiirlerin okunuşu sırasında ya da ayinlerde müzik eşliği oldukça yaygındır

NOT
Bu özelliklerin dışında kalan; eserlerini aruz ölçüsüyle ve Divan Edebiyatı diliyle, hatta tamamıyla Arapça-Farsça yazan tasavvufçular da vardır Örneğin Mevlana Anadolu’da yetişen ilk ve en büyük Türk mutasavvıf olduğu halde eserlerini Farsça yazmıştır Şeyh Galip, Divan tarzında eser verdiği için Tekke Edebiyatı çerçevesinde düşünülmez, Divan Edebiyatımensubu sayılır

Tasav Vuf (Tekke) Edebiyatı
Anadolu’da 13yüzyıldan sonra yayılmaya başlamıştır Kurucusu 12yüzyılda Türkistan’da yaşayan Ahmet Yesevi’dir Tasavvufun etkisiyle doğan Tekke edebiyatının amacı da tasavvuf düşüncesini insanlara benimsetmektir Şairieri hecenin yanında aruzu, dörtlüğün yanında beyiti de kullanılmıştır Arapça - Farsça sözcükler, Halk edebiyatının en çok bu bölümünde kullanmıştır Bunların bir bölümü tasavvuf terimleridir İlahi, sathiye, nutuk, devriye Tekke şiirinin başlıca nazım türleridir Şimdi de “tasavvuf düşüncesi üzerinde kısaca duralım:

Tasavvuf:


Tasavvuf dinsel bir düşünce sistemidir İslam dininin özgün bir yorumu olarak da değerlendirilebilir, islamiyeti yorumlarken islamiyet öncesinde oluşan Doğu ve Batı öğretileri de etkilidir


Tasavvuf, Tanrı ve evrenin ne olduğuna, evrenin niçin yaratıldığına, insanın evren içindeki konumuna İlişkin yorumlar getirir Tasavvufa göre evren Tanrısal güzelliğin bir yansımasıdır Tanrının en belirgin görüntüsü insandır


Temel gerçek, iyilik ve güzelliktir Gerçek insan güzelliğe, iyiliğe, dolayısıyla da Tann’ya yönelen insandır Tann’ya da akıl yoluyla değil, aşk yoluyla ulaşılır Tekke edebiyatında dünyanın gericiliği, nefsin kötülüğü, Tanrı ve insan sevgisi; Hazret-i Ali’ye duyulan sevgi, Hazret-İ Muhammet’e bağlılık gibi temel konular işlenmiştir


Tekke edebiyatının başlıca sanatçıları şunlardır:


Yunus Emre, Hacı Bayram Veli, Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal, Eşrefoğlu Rumi…