Tevfik Fikret

TEVFİK FİKRET




26 Aralık 1867de İstanbul Kadırgada dünyaya geldi Asıl ismi Mehmed Tevfik 12 yaşında öksüz kaldı Mahmudiye Rüşdiyesi'nde okudu 1888de Galatasaray Lisesini (Mekteb-i Sultani) birincilikle bitirdi Çeşitli görevlerde memurluk yaptı Kuzeniyle evlendi Ticaret Mekteb-i Âlisi'nde hat ve Fransızca dersleri verdi 1891'de "Mirsad" dergisinin açtığı şiir yarışmasında birincilik kazanınca edebiyat çevrelerinde adını duyurdu 1892'de Mekteb-i Sultani'ye Türkçe öğretmeni olarak atandı 1894'te "Malumat" dergisini çıkaranlar arasında yer aldı 1895'te hükümetin memur maaşlarında kesinti yapmasını protesto için görevinden ayrıldı 1896'da Servet-i Fünun Dergisi'nin Yazıişleri Müdürlüğü'ne getirildi Dergi onun döneminde Edebiyat-ı Cedide'nin yayın organı kimliği kazandı




Aynı yıl Türkçe öğretmeni olarak Robert Kolej'e girdi Aydınlar üzerinde süren yoğun baskılar nedeniyle birkaç kez gözaltına alındı Bir süre sonra dergideki görevinden ayrıldı 1906'da Robert Kolej'in hemen yanında bir ev yaptırarak "Aşiyan" adını verdi Eşi ve oğlu Halûk'la birlikte buraya yerleşti 1908'de 2'nci Meşrutiyet'in ateşli savunucularından biri oldu Hüseyin Kazım Kadri ve Hüseyin Cahit Yalçın'la birlikte "Tanin" gazetesini kurdu Gazete İttihat ve Terakki'nin yayın organı haline getirilmek istenince karşı çıktı ve Tanin'den ayrıldı




Mekteb-i Sultani Müdürlüğü'ne getirildi 31 Mart Olayları'nı protesto için bu görevden de ayrıldı Ama öğrencileri ve Maarif Nazırı Naili Bey'in ısrarlarıyla göreve döndü 8 ay sonra yeni Maarif Nazırı Emrullah Efendi ile anlaşamayınca bir daha dönmemek üzere bu görevi bırakttı İttihat ve Terakki iktidarına da karşı çıkarak Aşiyan'a çekildi Ağır bir şeker hastalığına yakalanmıştı Kolundan olduğu bir ameliyatın ardından yaşamını yitirdi Eyüpteki aile mezarlığına defnedildi

Küçük yaşlarda şiir yazmaya başladı Başlangıçta Muallim Naci ile Recaizade Mahmut Ekrem şiirleri arasında uzunca bir arayış dönemi geçirdi Daha sonra Fransız şiiriyle tanıştı Özellikle François Coppe'den etkilenerek kendi şiirini yaratmaya koyuldu Aşırı titiz tutumu, en küçük ayrıntılar üzerinde dikkatle durmasıyla kendine özgü bir üslup yarattı, döneminin tüm edebiyat ve şiiri üzerinde etkili oldu

Biçimsel kaygıları gözardı etmedi, sürekli yenilik aradı 1900'de yayınlanan "Rübab-ı Şikeste"de toplumsal sorunlara ağırlık veren şiirlerin yanısıra, günlük konuşma diline yakın dille yazılmış şiirlerde vardı Betimlemelerindeki ayrıntılı ustalığının ressamlığına bağlanır Doğa şiirlerindeki doğayla uyumluluk da dikkat çeker Oğlu Halûk'un şiirlerinde büyük etkisi oldu 1911'de yayınlanan ikinci şiir kitabı "Halûk'un Defteri"ndeki şiirler, en umutlu ve iyimser şiirleridir Bu şiirlerde oğluna ve Osmanlı gençliğine çalışkanlık, yurt sevgisi, hak ve hukuktan yana olma gibi erdemleri öğütledi

1911'de basılan "Rübabın Cevabı"ndaki şiirlerde halkın acılarını, zorbalıkları, baskı ve haksızlıkları anlattı Bu kitapta yer alan "Tarih-i Kadim'e Zeyl" başlıklı şiirde, kendisini eleştiren Mehmet Akif Ersoy'ya yanıt verdi Din ve doğa konusundaki görüşlerini açıkladı Kendisinin doğanın bir izleyicisi olduğunu söyledi 1914'te yayınlanan "Şermin"de yalın bir dille yazılmış, kısa dizelerden kurulu, dolaysız bir anlatımın egemen olduğu şiirler yer alır 30'lu yaşlarından sonra çevresindeki olumsuzluklardan oldukça etkilendi Dünya görüşü, çağının koşullarını aştı Özgürlük ve eşitliğe inandı Sınıfsal çıkarlara dayalı yönetim biçimini eleştirdi, belli egemen sınıfların yönettiği devlete ve bu devletin koyduğu yasalara karşı çıktı Özel yaşamında da katı bir ahlak anlayışı sürdürdü İnsana büyük değer verdi Ona göre tüm soruların üstesinden gelecek, mutlu yarınları hazırlayacak olan insandır İnsanın üstünlüğünü sağlayan ise duyarlılığı ve sezgi gücünden çok düşünme gücü ve aklıdır

ESERLERİ

Rübab-ı Şikeste (1900-1984)
Halukun Defteri (1911-1984)
Rübabın Cevabı (1911-1945)
Şermin (1914-1983)
Tarih-i Kadim (1905)
Son Şiirler (1952 Yay Haz Cevdet Kudret)

Edebiyatımızda çok önemli bir değişimi oluşturan ve Edebiyat-ı Cedide Akımı olarak da bilinen Servet-i Fünun hareketinin önderi sayılır Siyasal düşünce ve davranışlarıyla hem yaşadığı dönemde, hem de ölümünden sonra toplumu etkilemiş bir şairdir (bak EDEBİYATI CEDİDE; SERVET-İ FÜNUN) Asıl adı (1867-1915) Mehmet Tevfik olan Tevfik Fikret İstanbul'da doğdu Eğitimine İstanbul'da, Aksaray'daki Mahmudiye Rüştiyesi'nde başladı Daha sonra Mekteb-i Sultani'ye (bugün Galatasaray Lisesi) geçti Yaşamında çok önemli bir yeri olan Galatasaray Lisesi'nde Fransız kültürü ile tanıştı Ayrıca o dönemin önde gelen yazar ve aydınlarından Muallim Naci, Muallim Feyzi ve Recaizade Mahmud Ekrem bu okulda öğretmendiler

Fikret bu öğretmenlerinin etkisi ile şiir yazmaya başladı Çok başarılı bir öğrenci olan Tevfik Fikret 1888'de Galatasaray'ı birincilikle bitirerek Hariciye Nezareti'nde (Dışişleri Bakanlığı) göreve başladı Ama kısa bir süre sonra yeterince çalışmadan para aldığını düşünerek bu görevinden ayrıldı Bu sırada Ticaret Mekteb-i Âlisi'nde hat (güzel yazı) ve Fransızca dersleri vermekteydi Tevfik Fikret 1891'de Mirsad dergisınırı açtığı şiir yarışmasında birinciliği kazanınca adı edebiyat çevrelerinde duyulmaya başladı Bir yıl sonra Mekteb-i Sultani'nin ilk bölümüne Türkçe öğretmeni olarak atandı 1895'te, devletin tasarruf etme gerekçesiyle memur aylıklarının yüzde 10'unu kesmesi üzerine tepki olarak bu görevinden ayrıldı ve kendi köşesine çekildi Mekteb-i Sultani'deki öğretmenliği sırasında Tevfik Fikret iki arkadaşıyla birlikte Malûmat dergisini çıkartmaktaydı 1896'da eski öğretmeni Recaizade Mahmud Ekrem'in önermesiyle Servet-i Fünun dergisınırı edebiyat bölümünün başına getirildi

Aynı yıl yaşamının sonuna kadar sürdüreceği Robert Kolej Türkçe öğretmenliği görevine başladı Daha önceki şiirleriyle adını duyurmuş olan Tevfik Fikret Servet-i Fünun'u kısa sürede önemli bir edebiyat dergisi durumuna getirdi Bu derginin çevresinde Halid Ziya (Uşaklıgil), Cenab Şahabeddin, Mehmet Rauf, Hüseyin Cahit (Yalçın) gibi birçok genç ve yetenekli yazar kümelenmişti Fransız edebiyatını örnek alan ve ağırlıklı olarak bireysel konulan işleyen bu genç yazarlar batılılaşma konusuna ilgi duyan aydın okurlara yönelen Edebiyat-ı Cedide Akımı'nı oluşturmuşlardı Servet-i Fünun dergisi de Edebiyat-ı Cedide Akımı'nın yayın organı durumuna geldi Bu yıllar ülkede II Abdülhamid yönetiminin aydınlar üzerindeki baskıyı yoğunlaştırdığı dönemdi

Tevfik Fikret bir dostunun evinde Abdülhamid'i eleştiren bir şiirini okuyunca jurnal edilerek gözaltına alındı Söz konusu şiiri ele geçirmek amacıyla evi basılarak arandı Şiir bulunamayınca serbest bırakıldı Ama bir süre sonra, bu kez de Robert Kolej'deki bir çaya eşiyle birlikte gittiği için ahlakdışı davranışta bulunmakla suçlanarak tutuklandı Tevfik Fikret 1900'de şiirlerini Rübab-ı Şikeste adını verdiği kitabında topladı Birinci baskısı iki ay içinde tükenen kitap büyük ilgi gördü Bu arada Servet-i Fünun'da kümelenen bu genç yazarlar arasında yavaş yavaş görüş ayrılıkları belirmeye başladı Samipaşa-zade Sezai'nin de içinde bulunduğu bazı yazarlar dergiden ayrıldı Bir süre sonra derginin sahibi ile anlaşmazlığa düşen Tevfik Fikret de Servet-i Fünun'dan ayrılarak kendini yalnız Robert Kolej'deki derslerine verdi

Dış dünya ile bağlarını koparıp kendi kabuğuna çekilme düşüncesini gerçekleştirmek amacıyla, bugün Tevfik Fikret Müzesi olan, planlarını da kendisinin çizdiği ve "Aşiyan" (kuş yuvası) adını verdiği evi yaptırdı (1906) Eşi ve oğlu Halûk'la birlikte Aşiyan'a yerleşen Tevfik Fikret çok az kişi ile görüşüyordu İstanbul'da elden ele dolaşan, "Sis", "Sabah Olursa", "Bir Lahza-i Taahhur" gibi toplumsal içerikli ve siyasal baskılara karşı çıkan şiirler yazmaktaydı Bunlardan "Sis" şiiri ancak II Meşrutiyet'in ilanından sonra yayımlanabildi Bu dönemde yazdığı "Tarih-i Kadim" (1905) adlı şiiri Tevfik Fikret'in dünya görüşünü yarısı tması açısından önemlidir Bu şiirde, en güzel ve en doğru örnek diye geçmiş zamanı gösteren tarih anlayışıyla alay eder Bu anlayışın gelecek günlerin de geçmişin aynısı olacağı düşüncesini aşıladığını öne sürer

Tevfik Fikret'in bu şiirine Abdülhamid yanlısı tutucu çevreler ağır eleştiriler yöneltmişlerdir Tevfik Fikret, Abdülhamid'in terör ve baskısına son vererek ülkeye özgürlük getireceğine inandığı İttihat ve Terakki Cemiyeti'ni desteklemekteydi 1908'de II Meşrutiyet'in ilanını coşku ile karşılayan Fikret çekildiği kabuğundan çıktı Eski arkadaşlarıyla barışarak düşünce alanında yeni bir atılıma girişmeye çalıştı Bu doğrultuda Hüseyin Cahit ve Hüseyin Kâzım Kadri ile birlikte Tanın gazetesini çıkarmaya başladı Ama yazı işleri müdürlüğünü üstlendiği bu gazete İttihat ve Terakki' nin yayın organı durumuna getirilmek istenince Hüseyin Cahit'le anlaşamayarak görevinden ayrıldı Bu sırada İttihat ve Terakki yönetimi onun maarif nazın (eğitim bakanı) olmasını istiyordu

Fikret bu isteği geri çevirdi Ama Mekteb-i Sultani müdürlüğünü kabul etti Lisenin 1905'te yanan binasını onartarak okula çağdaş bir anlayışla yepyeni bir kişilik kazandırdı Ama 31 Mart Olayı'nın ardından görevinden istifa etti Daha sonra yeniden döndüğü bu görevden sekiz ay sonra kesin olarak ayrıldı ve Aşiyan'a çekilerek yalnızca Robert Kolej' deki öğretmenliğini sürdürdü Artık İttihat ve Terakki yönetimine karşı da tavır almıştı "Han-ı Yağma", "Sancak-ı Şerif Huzurunda" gibi şiirlerinde yeni yönetimi ağır bir biçimde eleştirmekteydi Meclisin 1912'de kapatılmasını, 1878'de II Abdülhamid tarafından kapatılmasına benzeterek "Doksan Beşe Doğru" adlı şiirini yazdı

Bu kez de İttihat ve Terakki' nin fedaileri onu izlemeye başladı O yıllarda şeker hastası olduğu saptanan Tevfik Fikret tedaviye yanaşmadı ve bu hastalıktan öldü Tevfik Fikret edebiyat yaşamına öykü ve oyun denemeleriyle başlamış, ama bu türlerde amaçladığı başarıya ulaşamayacağını anlayınca kendini tümüyle şiire vermiştir Malûmat ve Servet-i Fünun dergileri ile Tarik gazetesinde yaşama, sanata ve edebiyata yaklaşımını yarısı tan makaleler yazmışsa da bu yazılar şiirleri kadar önem taşımaz Gerçek sanatsal gücünü ve kişiliğini şiirde bulmuştur Tevfik Fikret'in şiiri üç evreye ayrılabilecek bir gelişme çizgisi göstermiştir Bunlar, Servet-i Fünun dönemine kadar süren arayış yılları, Servet-i Fünun dönemi, II Meşrutiyet öncesi ve sonrası olarak belirlenebilir Tevfik Fikret şiirinin ilk evresinin ürünlerinden bir bölümünü "Eski Şeyler" adı altında Rübab-ı Şikestenin sonuna eklemiştir Bunların dışında, çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlanmış birçok şiiri vardır Tevfik Fikret gençlik döneminin ilk şiirlerinde şair öğretmenleri Recaizade Mahmud Ekrem ve Muallim Naci' nin etkisinde kalmıştır

Mekteb-i Sultani'de öğrenci olduğu bu yıllarda Fransız şiiriyle tanışması da Tevfik Fikret'in şiiri üzerinde son derece etkili olmuştur Fransa'daki Par-nasse Hareketi'ne bağlı şairlerden, özellikle François Coppee'den etkilenmiştir Aruz ölçüsüne olan egemenliği daha ilk şiirlerinden başlayarak görülmekteydi Fransız şiirinin etkisiyle geleneksel şiir yapımızda yaptığı değişikliklerle beyit bütünlüğünü kırarak dizeyi özgür kılmış ve aruz ölçüsünün katı kalıplarını genişletmiş, serbest koşuğa geçişin önünü açmıştır Şiir yaşamının ikinci evresi olan Servet-i Fünun döneminde Tevfik Fikret ustalaştığı ve egemen olduğu yeni şiir tekniği ile çok çeşitli ve yetkin şiirler yazmıştır

Bu şiirlerine gelişen kişilik ve dünya görüşü de yarısı mıştır Bu dönemde ürettiği yapıtlarını topladığı Rübab-ı Şikeste'de, toplumsal konuların yanı sıra kişisel duygu ve düşüncelerini anlatan şiirlerle doğa şiirleri ve portreler yer almıştır Tevfik Fikret toplumsal şiirlerinde yoksul ve yaşam olanakları kısıtlı insanların yaşamını anlatmıştır "Hasta Çocuk", "Balıkçılar" gibi, birer öykü biçiminde yazılmış olan bu yapıtlarında aruz ölçüsünü ustalıkla kullanmış, şiirdeki konuşmaları günlük konuşmalara yaklaştırmak amacıyla yenilikler gerçekleştirmiştir Kişisel duygu ve düşüncelerini anlatan şiirlerinde ise genellikle siyasal yönetimlerin güdümündeki yaşamın çirkinliğiyle uzak ve düşsel ülkelere kaçma konularını işlemiştir Dış dünyaya bir ressam gözü ile bakabilen Fikret'in doğa şiirlerinde anlatım ve deyiş ustalığı doğa ile şiir arasında bir uyum yaratır

Örneğin "Yağmur" şiiri cam üstüne düşen yağmur damlacıklarının çıkarttığı sesi andıran bir müzik dokusuna sahiptir "Mai Deniz" adlı şiirinde ise doğa ile insan arasında ilişki kurmuştur Fuzuli, Nedim, Recaizade Mahmud Ekrem, Abdülhak Hamid (Tarhan) gibi sevdiği şairlerin portrelerini "Aveng-i Tasvir" adını verdiği şiir dizisinde çizmiştir Tevfik Fikret'in Servet-i Fünun dönemindeki yapıtlarında, daha sonraki dönemlerde şiirinin ana konusunu oluşturacak olan düşünsel düzeydeki toplumsal ve siyasal tutum yoktur Şiirinin bu evresinde ölçüye, uyağa, sözcüklerin sesine, şiirsel anlatıma önem vermiş, yapıtlarını büyük bir titizlikle işlemiştir Tevfik Fikret'in şiir yaşamındaki üçüncü evreyi "Sis" (1902) şiiriyle başlatabiliriz

Bu dönem şiirlerinde siyasal yan ağır basmıştır Bu yapıtlarda mutlakıyet yönetiminin zulmüne karşı halkta uyanmaya başlayan özgürlük ve eşitlik düşüncelerinin, baskıya, kısıtlamalara ve dinsel tutuculuğa karşı oluşan tepkinin yarısı maları görülür Ana hatlarıyla daha önce yazdığı doğa şiirlerine benzeyen, ama içerik olarak en zengin şiirlerinden biri olan "Sis"te betimlenen bir doğa parçası değil, İstanbul kentidir Tevfik Fikret, sevdiği ama siyasal yönetimin bir suç ortağı gibi gördüğü bu kentin, maddi ve manevi bütün beğenmediği yanlarını büyük bir öfke ile sergiler Bu dönemdeki şiirlerini Rübab-ı Şikeste'nin 1908'den sonraki baskısına almıştır

Bu şiirlerde edebi sanatları bir süs olarak değil, duygusunu daha güçlü anlatabilmesine olanak tanıyan bir araç olarak kullanmıştır "Ferda", "Han-ı Yağma", "Sabah Olursa", "Tarih-i Kadim" gibi şiirlerinde toplumsal oluşum ve değişimleri içinde duyan bir başkaldırı şairidir Nurullah Ataç'ın "Türk edebiyatında onun kadar düşünceyle dolu bir şiir daha göstermek olası değildir" diye tanımladığı "Tarih-i Kadim" şiiri Fikret'e karşı bir tepkinin oluşmasına da yol açmıştır Mehmet Akif (Ersoy) 1912'de yayımladığı "Süleymaniye Kürsüsünde" adlı şiirinde Robert Kolej'de öğretmenlik yapan Tevfik Fikret'i Protestanlar'a satılmış-lıkla suçlar Fikret ise 1914'te yazdığı "Tarih-i Kadim'e Zeyl" adlı şiirinde Mehmet Akif'e yanıt verir

Din anlayışını açıklayarak, insanların putları kendilerinin yaptığını, sonra da onlara taptığını söyler Kendisinin ise ne cennete ne de cehenneme inandığını, hak dininin doğa olduğunu belirtir Özgür düşünceye, inanç özgürlüğüne en koyu ve kör bir tutuculukla saldırıldığı bir dönemde bu görüşleri açıkça söyleyebilmek büyük bir cesaret işiydi Tevfik Fikret II Meşrutiyet'i büyük bir coşkuyla karşılamış, ama umduğu özgürlüğü ve eşitliği bulamayınca düş kırıklığına uğramıştır

1911'de yayımlanan Rübabın Cevabında düş kırıklığını dile getiren şair İttihat ve Terakki yönetimini suçluyordu Şiirinin bu son evresinde Tevfik Fikret'te karamsarlık, umut ve başkaldırı bir arada görülebilir Halûk'un Defteri (1911) Tevfik Fikret'in en iyimser ve umutlu şiirlerini içerir Cumhuriyetin ilk kuşaklarını da oldukça etkileyen bu şiirler gençliğe çalışkanlık, yurt sevgisi, sonsuz bir özgürlük anlayışı ve haktan yana olma gibi erdemleri öğütler 1914'te hastalığı sırasında yazdığı son kitabı Şermin'de Fikret bu kez çocuklara seslenir Bu yapıtında Farsça ve Arapça tamlamalar yerine yalın bir dil egemendir Tevfik Fikret'in sanatçı kişiliğinin bir yanı da onun ressamlığıdır Tablolarının çoğunda yalın bir ayrıntı arayışı vardır Pastel renklerin ağırlıklı akışı resimlerine dokunaklı bir hava verir