Kanser Tedavisinde Kemoterapi

Kanser tedavisinde kemoterapi
Vücutta istenmeyen hücrelerin yok edilmesi veya kontrol altına alınması amaçı ile kullanılan ve kelime anlamı ‘ilaçla’ tedavi olan kemoterapiyi, görülme sıklığı giderek artan kanser nedeni ile sık sık duyar olduk

Peki kemoterapi, uygulama yöntemleri, yan etkileri ve yan etkilerine karşı alınabilecek önlemler konusunda ne kadar bilgi sahibisiniz?

Daha önceden kemoterapi almış kişilerden veya yakınlarından dinleyeceğiniz olaylar sizi olumsuz yönde etkileyebilir ve bilinmeyenler sizi korkutabilir Ancak her insanın kendine özgü, farklı yapısı olduğunu ve kemoterapi sırasında görülebilecek yan etkilerin herkeste aynı şekilde olmayabileceğini veya hiç görülmeyebileceğini unutmayın

KEMOTERAPİ NEDİR?
Kanser hücrelerini tahrip eden kanser ilaçları kullanılarak yapılan tedaviye kemoterapi denir Bu tedavilerde kullanılan ilaçlara “antikanser” ilaçlar da denir Kanserin türüne göre kemoterapinin amaçları farklılaşabilir
* Kanseri tedavi etmek Kanser hücrelerine ait izler tümüyle ortadan kalktığında kanser tedavi edilmiş sayılır
* Kanseri kontrol etmek Genel olarak kanserin yayılımını önlemek ve büyümesini yavaşlatmak, kanserin kontrol altında tutulması olarak kabul edilir
* Kanserin yol açtığı belirtileri gidermek Bazı kemoterapi uygulamalarının temel amacı hastanın yaşam niteliğini yükseltebilmek için ağrı ve benzeri belirtileri ortadan kaldırmak ya da hafifletmektir

KEMOTERAPİ NASIL İŞLEV GÖRÜR?
Normal hücrelerin gelişimi ve ölmesi kontrol altındaki bir süreçtir Kanser ortaya çıktığında hasta hücrelerin büyüme, çoğalma ve ölümleri kontrolsüzleşir Antikanser ilaçlar bu aşamada müdahale eder ve kanserli hücrelerin büyümesi ve çoğalmasını engeller Bu ilaçlardan sağlıklı hücreler de etkilenebilir Normalde de hızlı çoğalması gereken hücreler daha çok etkilenir Ancak bu hücreler kendilerini tedavi sonrası yenileyebilir
Antikanser ilaçlar birlikte kullanıldıklarında tekbaşlarına olduğundan daha etkili olurlar Buna kombinasyon tedavisi denir
Bazı durumlarda bedenin bağışıklık sistemini, kansere kaşı doğal direncini güçlendirmek için ilaçlar kullanılabilmektedir Bu tür tedaviye biyolojik tedavi ya da immunoterapi denmektedir Burada kullanılan ilaçlar kanser hücrelerin tahrip edilmesini sağlayabildiği gibi bedenin tümöre vereceği yanıtın değişmesini de sağlayabilmektedir Bu tedavi aynı zamanda kemoterapi tarafından tahrip edilen hücrelerin yenilenmesinde de katkı sağlayabilmektedir

KEMOTERAPİ NERELERDE VERİLİR?
Kemoterapi farklı bağlı olarak evde, doktorun muayene ortamında ya da hastanede verilebilir Bu kararın verilmesinde kullanılan ilaç ya da ilaçlar, hastanın genel durumu, hastanın ve hekimin tercihleri etkili olmaktadır

KEMOTERAPİ HANGİ YOLLARLA VERİLİR?
Kemoterapi ilaçlarının bedene verilmesi için farklı yollar bulunmaktadır, örneğin, damaryolundan, enjeksiyonla, ağızdan ya da cilt üstüne sürülerek gibi
* Toplardamarlar yoluyla (intravenöz, IV) Kemoretapi çoğunlukla damaryolu verilmektedir Damaryolu açmak amacıyla geliştirilmiş olan ince bir iğne kullanılmaktadır Bu iğne ile kollarda dirsek içi bölgede ya da el üstündeki toplardamarlara (venlere) girilir Bu sırada soğukluk hissi, yanma, ağrı, ciltte kızarıklık boluşması, şişme gibi şikayetlerin ortaya çıkması durumunda hemşire veya doktor haberdar edilmelidir
Damaryolundan ilaç aktarılması için kateterler, portlar ve pompalar gibi farklı biçimlerde farklı amaçlar için geliştirilmiş alet ve yöntemler kullanılabilmektedir
* Ağız yoluyla (oral) Kemoterapide kullanılan ve kapsül, hap ya da sıvı biçimlerdeki ilaçlar, diğer ilaçlar gibi ağız yoluyla verilebilir
* Enjeksiyon yoluyla Bazı ilaçlar iğne ve şırınga kullanılarak bedene verilir
Kasiçi (intramuküler, IM)
Ciltaltı (Subkutan, SC)
Diğer bir yöntem de ilacın doğrudan kanserli dokuya enjekte edilmesidir (Intralezyonel)
* Haricen, cilt üstüne (Topikal) İlaç cildin üzerine uygulanır

KEMOTERAPİDE OLASI YAN ETKİLER
Kanser hücrelerinin normal hücrelere göre hızlı büyümesi ve çoğalması nedeniyle çoğu antikanser ilaç bu tür özellik taşıyan hücrelerin tahrip edilmesi için geliştirilmiştir Ancak bazı normal hücrelerde de benzer özellikler bulunmakta, bu hücreler de kanser tedavisinden doğrudan etkilenmektedir Bu etkilenmeler yan etkileri de doğurmaktadır
Bunun iyi bilinen bir örneği saçlardır, hızlı büyüyen ve çoğalan saçlar kanser tedavisi sürecinde geçici olarak zayıflayabilmektedir
Önemli bir başka örnek de kemik iliği içinde gelişim gösteren kan hücreleridir
Bir başka örnek sindirim sistemindedir: Ağız-yemek borusu-mide-bağırsak hattındaki hücreler kanser tedavisi sürecinden olumsuz yönde etkilenebilmektedir
Bazı kanser ilaçları kalp, böbrekler, mesane, akciğerler ve sinir sistemi organları gibi hayati organlar üzerinde de olumsuz etkiler yaratabilmektedir
* Halsizlik-bitkinlik En sık karşılaşılan yen etkidir Gündelik yaşamda karşılaşılandan daha farklı niteliktedir Genellikle ani başlangıçlıdır Bazı hastalar tarafından tükenmişlik-bitmişlik duygusu ile tarif edilmektedir
* Bulantı-kusma Kemoterapi alacak hastaların en çok endişe ettiği yan etkiler arasında olan bulantı-kusma, yeni kuşak ilaçlar sayesinde hafiflemiştir Güçlü bulantı önleyici ilaçlar da sorunun giderilmesine katkıda bulunmaktadır
* Ağrı Sinir liflerini etkileyen kemoterapi ilaçlarının bazan ağrıya yol açtıkları bilinmektedir Bazı durumlarda da kemoterapi sırasında ortaya çıkan ağız yaraları, kas ağrıları benzer yakınmaları yaratmaktadır
* Saç kaybı (alopesi) Sık karşılaşılan bir yan etkidir Ancak bütün ilaçlar saç kaybına yol açmaz
* Kansızlık (anemi) Kemik iliğini baskılayan ilaçlar kansızlığa yol açabilmektedir Kansızlık belirtileri şunlar olabilir:
Yorgunluk-bitkinlik hissi
Nefes darlığı
Çarpıntı hissetmek
* Merkezi sinir sistemi (MSS) sorunları Kemoterapi MSS’ni etkilemesi durumlarında bilinç bulanıklıkları ve depresyon gibi sorunlara yol açabilmektedir
* Enfeksiyon Kemoterapi süresince beden enfeksiyonlara daha açık hale gelebilmektedir Bunun önemli bir nedeni de kemik iliğinin baskılanması sonucunda, enfeksiyonlara karşı savaşan akyuvarların sayısındaki azalmadır
* Pıhtılaşma sorunları Kanser ilaçlarının kemik iliği üzerindeki baskılayıcı özellik, kanın pıhtılaşmasında önemli bir işlevi olan trombosit hücrelerinin sayısının azalmasına, sonuç olarak da genel bir pıhtılaşma sorununun ortaya çıkmasına yol açabilmektedir Bunun sonucunda, çok şiddetli durumlarda, herhangi bir yaralanma olmaksızın kendiliğinden kanamalar ortaya çıkabilmektedir Aşağıdaki yakınmalar bu durumla ilgili olarak ortaya çıkabilir:
Umulmadık kanmalar
Cilt altında küçük kırmızı noktacıklar oluşması
İdrar renginde pembeleşme, kırmızılaşma
Dışkı renginin siyahlaşması ya da dışkı renginde kan görülmesi
Diş eti ya da burun kanamaları
Bir adet döneminden uzun süren vajinal kanamalar
Baş ağrıları ve görmedeki değişiklikler
Kol ve bacaklarda sıcaklık ve ağrı hissi
* Kabızlık
* Kas ve sinir etkilenmeleri Bazı durumlarda kanser ilaçları sinir lifleri üzerinde etki gösterebilmekte, periferik nöropati denen merkezi sinir sistemi dışındaki sinir yapılarından kaynaklanan sorunlara yol açabilmektedir Bu durumdaki kişinin bedenin belli bölgelerinde, özellikle el ve/veya ayaklarında karıncalanma, titreme, uyuşukluk, güç kaybı, yanma, ağrı gibi yakınmalar, ayrıca çenede ağrı, mide ağrısı, kabızlık gibi sıkıntılar gözlenebilmektedir
* Cilt ve tırnak sorunları Kemoterapinin cildi etkilemesi sonucunda kızarıklık, döküntüler, soyulma, kuruluk, sivilcelenme, güneşe karşı hassasiyet artışı gibi belirtiler ortaya çıkabilmektedir Bazı ilaçlar ciltte koyulaşmalara yol açabilmektedir İlaçlar tırnaklar üzerinde de kırılma ve renk değişiklikleri gibi sonuçlara yol açabilmektedir
* Böbrekler ve mesane ile ilişkili sorunlar Bazı antikanser ilaçlar mesanede irritasyon ve böbreklerde geçici ya da kalıcı hasar yaratabilmektedir Bazı ilaçlar idrar renginin ve kokusunun değişmesine yol açmaktadır Hasta kemoterapi süresince bol su içmelidir Bu ortaya çıkabilecek bazı sorunları önleyebilir Gereğinde kemoterapi sürecinde böbrek işlevlerinin izlenmesine karar verilebilmektedir
* Nezle benzeri belirtiler Bazı hastalarda kemopterapiyi takip eden günlerdenezle benzeri, zaman zaman ateşin de bulunduğu bir tablo sergileyebilir Bu tablo gerçekten bir enfeksiyondan kaynaklanmış olabileceği gibi, kanserin kendisinin yarattığı bir durum da olabilir
* Bedende sıvı hacminin artması Kemoterapi süresince bedende su tutulumu artabilmektedir Hasta, özellikle el ve ayaklarda öne çıkan bir şişlik hissedebilir
* Cinsel organlar üzerindeki etkiler Kemoterapi bazan (her zaman değil) cinsel organları etkileyebilir
Erkeklerde: Sperm sayısında ve hareketliliğinde azalma olabilir Bu sorun geçici ya da kalıcı olabilir Sertleşme ve bunu sürdürebilmede sorunlar yaşanabilir Olası bir sorun da, kanser tedavisi döneminde spermin içinde, genetik bilgi saklayan kromozomlarda bir bozulma olmasıdır
Kadınlarda: Overlerin etkilenmesi durumunda, üretilen hormon miktarında değişiklikler olabilir Bu da adet dönemlerini etkiler: Düzensizlikler olabileceği gibi, kemoterapi döneminde kesilebilir de Bu değişiklikler geçici ya da kalıcı olabilmektedir İnfertilite (doğurganlık kaybı) ve menapoz görülebilir

KEMOTERAPİ SÜRECİNDE HASTA NELER HİSSEDER?
Kemoterapi almakta olan hastaların çoğu kolay yorulabilen, ancak günlük aktivitelerinin büyük kısmını devam ettirebilen bir durumda hissetmektedir Her kişi ve her tedavi birbirinden farklıdır, bu nedenle herkes için geçerli tek bir tablonun tanımlanması güçtür Hastanın genel sağlık durumu, kanserinin türü, yeri, yaygınlığı, yol açtığı belirtiler, kullanılan ilaçlar gibi faktörler hastanın kendini nasıl hissedeceğini etkilemektedir
Bu dönemde hastaların yalnızca hastalıklarının belirti ve bulguları, ilaçların yan etkileri gibi tıbbi sorunlar ile değil, aynı zamanda kanser hastalığına ilişkin toplumda yerleşik önyargılar, yaşam-sağlık ve hastalık kavramlarının anlamları, sosyal destek sistemleri, sağlık ve sosyal güvence sistemleri, çalışma yaşamı ve geçim sorunları, yaykınları, özellikle de çocukları ile de ilgilendiği akılda tutulmalıdır

HASTA KEMOTERAPİYE NASIL HAZIRLANMALI?
Tedaviye başlamadan önce hastanın bilmek isteyebileceği tüm konularda bilgilendirilmesi önemli olmaktadır Kemoterapinin anlamı, nerede ve nasıl uygulanacağı, yan etkileri konusundaki belirsilikler mümkün olduğunca azaltılmalıdır
Bilgilendirme (aydınlatma) eksikliği sanıldığından daha olumsuz etki yaratmakta, hastanın tedaviye uyumunu etkilemektedir
Bilgilendirme bir defalık bir etkinlik değildir: Uygulamanın doğal bir parçası olarak kabul edilmelidir Hekim eğer bu tür danışmanlık ve destek verme bakımından yeterli zaman ayıramayacak durumda ise, mutlaka kendisi dışında biri destek noktası sağlamalıdır
Bilgilendirme yalnızca hasta için değil, hasta yakınları, özellikle bakımda sorumluluğu bulunan kişiler için de elzemdir
Ayrıca hastanın sağlıklı gıdalarla iyi bir beslenme düzenine sahip olması önemlidir Gereğinde hastanın beslenme uzmanları ile görüşmesi, birlikte hem ağız tadı bakımından doyurucu hem de kemoterapi sürecini olumlu etkileyebilecek nitelikte bir beslenme programı oluşturulmalıdır

kaynak

GİRİŞ

Bu kitapçık size kemoterapi başlanmasına karar verildikten sonra yararlanmanız için hazırlanmıştır Kemoterapiye karar verildiği zaman daha önceden kemoterapi almış bireylerden veya yakınlarından dinleyeceğiniz olaylar sizi olumsuz yönde etkileyebilir ve bilinmeyenler sizi korkutabilir Ancak her insanın kendine özgü, farklı yapısı olduğunu ve kemoterapi sırasında görülebilecek yan etkilerin herkeste aynı şekilde olmayabileceğini veya hiç görülmeyebileceğini unutmamanız gerekir

Kitapçıkta, kemoterapiden, uygulama yöntemlerinden, yan etkilerinden ve yan etkilere karşı alınabilecek önlemlerden kısaca söz edilmiştir Herhangi bir sorunuz veya sorularınız olduğunda öncelikle doktor veya hemşirenize danışmanız yanlış bilgilenmenizi önleyecektir Sorunlarınızı çekinmeden dile getirebilir ve sağlık personelinden yardım alabilirsiniz
# KEMOTERAPİ NEDİR?

Kemoterapinin kelime anlamı “ilaçla” tedavidir Bu tedavinin amacı, vücutta istenmeyen hücrelerin yok edilmesi veya kontrol altına alınmasıdır

Kemoterapi, tedavide tek başına kullanılabileceği gibi radyoterapi ile birlikte, ameliyattan önce veya sonra uygulanabilmektedir Kemoterapötik ilaç olarak birçok değişik ajan kullanılmaktadır Sizin tedavinizde tek bir ilaç kullanılabileceği gibi birkaç ilaç birarada kullanılabilir Her hastanın tedavisi bazı bilinen kemoterapi protokollerine göre planlansa da hastaya ve hastalığa göre değişiklikler gerekebilir Tedavi planınız doktorunuz tarafından ayrıntılı olarak açıklanacaktır
# İLAÇLAR NASIL ETKİ EDER?

Kemoterapötik ilaçların hemen hepsi kart yoluyla vücuda dağılır ve istenmeyen hücrelerin bölünüp çoğalmalarını engeller Hücrelerin yok edilmesi her ilaç grubunda farklı yollarla olmakla beraber bütün kemoterapötikler bu hücrelere zarar verir

Kemoterapötik ilaçlar zararlı hücreleri öldürürken vücudun normal hücrelerini de etkileyebilir Bu durum, çoğunlukla geçici olan yan etkilere neden olabilir Kemoterapötik ilaçlardan en çok etkilenen “normal hücreler” en hızlı bölünenlerdir (saç dibi, mide barsak sistemi, kemik iliği hücreleri) Ancak bu hücrelerin etkileme düzeyi ilaçlara ve kişiye göre değişiklik gösterir Aynı ilaç ve dozu alan hastalar arasında bile farklılık gözlenir Bazı bireyler hiçbir yan etki olmadan tedaviyi tamamlayabilirler
# KEMOTERAPİ NASIL VERİLİR?

Kemoterapötik ilaçlar genellikle üç yolla verilir:

1 Ağızdan tablet, kapsül şeklinde,

2 Kas içine veya cilt altına enjeksiyon teklinde,

3 Damar yoluyla pute veya infüzyon teklindedir

Genellikle bu üç yol kullanılabildiği gibi bölgesel ilaç uygulaması da yapılabilmektedir Böyle bir durumda size açıklama yapılacaktır

Birçok kemoterapötik ilaç, sindirim yoluyla emilemediğinden kemoterapi için damar yolu tercih edilmektedir Damar yoluyla verilen ilaçlar dolaşıma hemen katıldığı için etkileri çabuk olmaktadır Bazen kemoterapi sırasında iki veya üç yol birlikte kullanılabilmektedir, örneğin damar yolu ile birlikte ağızdan ilaç verilmesi Size ilacınızın nasıl verileceği doktor veya hemşireniz tarafından açıklanacaktır Aklınıza takılan sorular için yardım isteyebilirsiniz
# KEMOTERAPİ UYGULAMASI ESNASINDA AĞRI VEYA ACI HİSSEDER MİYİM?

Diğer kan veya enjeksiyon testlerinden daha fazla ağrı ya da acı hissetmezsiniz Bazen ilaç damar dışına sızabilir ve iğnenin takıldığı damar çevresinde şişlik, kızarıklık görülür ve/veya acı, yanma hissedersiniz; sonrasında da o bölgede doku hasarı meydana gelebilir Böyle bir durumda hemen hemşirenize haber veriniz Ayrıca bazen verilen ilaçlara bağlı olarak, ilacın verildiği damarda sertleşme, renk koyuluğu ya da ağrı meydana gelebilir
# TABLET ŞEKLİNDE İLAÇLARIM VARSA?

Tablet teklinde ilaçlar, kolay emilen ve sindirim yolunu tahriş etmeyen ilaçlardan oluşur Bu ilaçların alımı kolay olduğundan genellikle bu tür bir tedavi evde uygulanır Evde ilaçları ne zaman ve hangi dozda alacağınız size açıklanacaktır Çeşitli nedenlerle (bulantı, kusma, sosyoekonomik zorluklar, bilgi eksikliği vb) ilaçlarınızı alamıyorsanız doktor veya hemşirenize çekinmeden bildirmeniz tedavinizin başarısı açısından önemlidir
# YA BAŞKA İLAÇ KULLANIYORSAM?

Evde kullandığınız bütün ilaçlardan doktorunuzun haberdar olmasını sağlayınız Çünkü kullandığınız ilaçların yerine daha uygun başka ilaç verilebilir Herhangi bir ilaç almadan önce doktorunuza mutlaka danışın Doktorunuzun önerisi olmadan hiçbir ilacı kullanmayın
# HANGİ SIKLIKTA KEMOTERAPİ ALACAĞIM?

Genellikle her tedaviyi bir dinlenme dönemi takip eder Dinlenme dönemi, tedavi süresinden uzundur Böylelikle kemoterapötik ilaçların istenmeyen etkilerinden korunma sağlanır Dinlenme dönemlerini en iyi şekilde değerlendirmeniz (iyi beslenme, kendinizi bulaşıcı hastalıklardan koruma vb), tedavi dönemlerini daha kolay geçirmenizi sağlar Bu sırada dikkat etmeniz gereken kurallar daha sonraki sayfalarda açıklanacaktır Kemoterapi aralıkları tedavi protokollerine göre farklılıklar göstereceğinden hangi sıklıkla kemoterapi alacağınız size doktorunuz ya da hemşireniz tarafından açıklanacaktır
# TEDAVİM NE KADAR SÜRECEK?

Genellikle tedavi suresi önceden belirlenmiş bazı protokollere göre ayarlanır Size uygulanacak olan tedavi protokolünün süresi doktorunuz tarafından açıklanacaktır Ancak, planlanan tedavi süresi hastalığınız ve genel durumunuza göre (beyaz küre sayımları, enfeksiyon vb) değişebilir, tedaviniz uzayabilir veya başka tedavi protokollerine geçilebilir Böyle bir durumla karşı karşıya kaldığınızda size açıklama yapılmasını isteyebilirsiniz
# HANGİ SIKLIKTA KAN TESTİ YAPTIRMALIYIM?

Her ilaç tedavisi öncesinde tam kan sayımı yaptırmanız gerekir, çünkü bazı ilaçlar kan hücreleri sayısını düşürmektedir Bunlardan en önemlisi beyaz küre sayısındaki düşmedir Beyaz küre sayınız düşük çıktığında (genellikle 35OO/mm3’ün altına düştüğünde) yada diğer kan hücrelerinizde belirgin bir düşme saptandığında dinlenme süreniz uzatılır ve kan hücrelerinizin istenilen değere ulaşması beklenir Böyle bir durum olduğunda size açıklama yapılacaktır
# TEDAVİYE AÇ MI GELMELİYİM?

Aç gelmeniz gerekmez, ancak yemeğinizi tedaviden 1-2 saat önce yemiş olmak ve hafif yiyecekleri tercih etmek sizi rahatlatacaktır İsteğinize göre ilaç uygulaması sırasında yemek için kraker, meyve suyu veya meyveli şekerler getirebilirsiniz

KEMOTERAPİNİN YAN ETKİLERİ VAR MIDIR?

Daha önceden de belirtildiği gibi tedavinizde kullanılan ilaçlar istenmeyen hücrelere zarar verirken vücudun normal hücrelerini de etkiler Kemoterapiden en çok etkilenen normal hücreler en hızlı bölünenlerdir Buna kemik iliği hücreleri, mide-barsak sistemi hücreleri, saç kökü hücreleri örnek olarak verilebilir Ancak tedaviniz sırasında oluşabilecek yan etkilere yönelik önceden önlemler alınabilir Aşağıda açıklanacak yan etkilerden herhangi birini gördüğünüzde doktor veya hemşirenize danışın
# KEMİK İLİĞİ ÜZERİNE?

Kemik iliğinde kan hücreleri (alyuvar, akyuvar, trombosit) üretilmektedir Kemoterapötik ilaçlar kemik iliğini baskılayarak kan hücrelerinin sayısını azaltabilirler Kemik iliğinde üretilen kan hücrelerinin sayısını kan testleri gösterir Kan testleri yaptırmanız bu nedenle önemlidir

Beyaz kan hücreleri (akyuvarlar) Vücudun mikroplara karşı savunmasında rol oynarlar Bu nedenle akyuvarların sayıca azalması infeksiyonların (mikroplu hastalık) ortaya çıkmasına neden olabilir

İnfeksiyon belirtileri:

1 Yüksek ateş
2 Titreme, üşüme
3 Yeni ortaya çıkan öksürük ve balgam
4 Boğaz ağrısı, yutkunmakla ağrı
5 İdrar yaparken ağrı ve/veya yanma hissi
6 Günde üç defadan fazla sulu dışkılama

Sayılan belirtilerden herhangi birini görürseniz (özellikle yüksek ateş) mutlaka doktorunuza veya en yakın hastanenin acil servisine başvurun Aldığınız ilaçlara bağlı olarak ateş yükselmesi bekleniyorsa bu size açıklanacaktır Beyaz kürenizin düştüğü durumlarda (genellikle 3500/mm3ün altına düşünce) dinlenme süreniz uzatılır veya ilaçların dozu yeniden ayarlanabilir

Kırmızı Kan (Alyuvarlar) Hücreleri : Kırmızı kan hücrelerinde bulunan hemoglobin bütün dokulara oksijen taşır Oksijen kas ve organ çalışması için enerji sağlar Alyuvarlar sayıca azaldığında hemoglobin de azalacaktır Bu durumda dokulara enerji için gerekli olan oksijen taşınamayacağından,

1 Halsizlik, yorgunluk
2 Nefes darlığı
3 Sıcağa tahammülsüzlük
4 Göğüs ağrısı
5 Baş ağrısı, baş dönmesi gibi belirtiler görülecektir

Eğer bu belirtilerden birini görürseniz doktor veya hemşirenize danışın

Trombositler: Alyuvar ve akyuvarlardan daha küçük yapılar olup kanın pıhtılaşmasında önemli rol oynarlar

1 Normalden daha kolay morarmalarınızın olması
2 Burun ve diş etlerinin kolay kanaması
3 Ağız içinde veya vücutta özellikle bacakların alt kısımlarında toplu iğne başı büyüklüğünde kırmızı lekelerin bulunması
4 Bir kesik olduğunda kanamanın durmaması veya zor durması, trombosit düşüldüğü nedeniyle olabilir

Böyle bir durumda kendinizi çarpma ve düşmelerden koruyun ve mutlaka doktorunuza başvurun Gerekirse (trombosit sayımın çok düşük çıktığı durumlarda) size trombosit süspansiyonu verilebilir

* SİNDİRİM SİSTEMİ ÜZERİNE ?

Sindirim sistemi ağız ile başlar Kemoterapi, ağız boşluğundaki hücrelere olumsuz etki yaparak önce tahrişe daha sonra da ‘stomatit denen bir çeşit iltihabi duruma neden olabilir Ağzınızda acıma, yanma ve batma hissi ortaya çıkabilir ve bu durum daha sonra yutma güçlüğüne yol açabilir Bu yan etkilerin hafifletilmesi veya ortaya çıkmasını engellemek için ağız bakımı yapılmalıdır

İyi bir ağız bakımı:
Ağzın günde iki kez değerlendirilmesi (bir ayna yardımı ile his, görünüm ve tat değişikliği yönünden) gerekir

1 Her yemekten sonra ditlerin yumuşak kıllı bir diş fırçasıyla fırçalanması (yumuşaklığını arttırabilmek için fırça sıcak suya batırılabilir) diş macunu olarak florid veya karbonatiçeren macun kullanılması, limon suyu veya gliserin içeren solüsyonlar kullanılmaması
2 Fırçalama sırasında ve sonrasında ağzın iyice çalkalanması (yarım litre kaynatılmış ve soğutulmuş suya katılacak bir çay kaşığı tuz ile yapılan solüsyon ile),
3 Dudakların uygun bir kremle nemli tutulması,
4 Her öğünde çiğnenmesi gereken yiyeceklerin bulundurulması,
5 Baharatlı yiyeceklerden, çok sıcak ve soğuk içeceklerden, sigara ve alkolden kaçınılması ile sağlanır

Ağız bakımı yaptığınız halde ağzınızda, görünüm his veya tat yönünden bir değişiklik olduğunda doktorunuz veya hemşirenize haber vermelisiniz Onlar gerekli önlemleri alacaklardır

Bulantı ve Kusma:

Tehlikeli olmamakla birlikte çok rahatsız edici bir durumdur, ancak korkulduğu kadar kontrol altına alınamayacak ve sık görülen bir durum değildir Bazen hiç görülmeyebilir Kemoterapi öncesi uygulanan ilaçlarla bulantı ve kusma kontrol altına alınabilmektedir Evde bulantı ve kusmanız olduğu takdirde doktor veya hemşirenize danışın

İştahsızlık:

Eğer iştahınız azalmış ise az az ve sık sık yemeye çalışın Çok iştahsız olduğunuz dönemlerde yüksek kalorili hazır yiyeceklerden yararlanılabilinir Ancak bunun için diyetisyeninizden yardım almanızda yarar vardır

İshal ve Kabızlık:

Bazı ilaçlarla meydana gelebilir Diyet veya ilaçla kolayca tedavi edilebilir Ancak ishal veya kabız olduğunuzda doktor veya hemşirenize danışmanız erken önlem alınması açısından yararlı olacaktır

İDRAR

Renkli olan ilaçlarınız varsa, idrarınız o ilacın renginde olabilir İdrarınızın rengi zamanla açılacaktır Örneğin kırmızı renkte olan “Adriamycin” adlı ilacı alıyorsanız idrarınız kırmızı, mavi renkte olan “Mitomycin-C” adlı ilacı alıyorsanız idrarınız mavi renkte olabilir Bunun dışında kanlı veya ağrılı idrar yapma durumunda mutlaka doktorunuza danışın

SAÇLARIM DÖKÜLECEK Mİ?

Bazı ilaçlar geçici olarak bölgesel veya tam olarak saçlarınızın dökülmesine neden olabilir Kemoterapiden önce peruk temin edilebilir veya kemoterapi sırasında bere, şapka kullanabilirsiniz Saç bazen kemoterapi bitmeden önce de çıkmaya başlayabilir Ancak saçın yapısında, renginde, stilinde bazı değişikliklerin ortaya çıkabileceği unutulmamalıdır (daha önceden düz olan saçlarınız tekrar çıktığında kıvırcık olabilir)

CİLDİM İLE İLGİLİ BİR SORUN OLACAK MI?

Bazı kemoterapötik ilaçlara bağlı olarak damarlar boyunca ve ilacın verildiği yerde renk koyulaşması meydana gelebilir Bu değişimler tırnakları, mukozayı ve saç foliküllerini de içerebilir Renk değişiklikleri zamanla kaybolur

İlaç verilen damar ve etrafına kolonya gibi alkol içeren solüsyonlar sürmeyiniz Ilık su ile pansuman yapılabilir Çünkü bu solüsyonlar o bölgede yanıklara neden olabilir Bu nedenle, derinizde herhangi bir değişiklik gördüğünüzde (kızarıklık vs) herhangi bir şey uygulamadan önce doktor veya hemşirenize danışın

ÜREME SİSTEMİNE NASIL ETKİ EDER?

Kemoterapötik ilaçlar arasında üreme sistemini etkileyenler de vardır Kadınların adet düzenleri bozulabilir veya ilaç alırken adetten kesilebilirler Hamile kalınması tavsiye edilmediği için doğum kontrolünün devam edilmesi önerilir

1 Kemoterapiye bağlı olarak cinsel yaşamımı etkileyecek fiziksel değişiklikler ortaya çıkacak mı?
2 Aldığım ilaçlar kısırlığa yol açar mı?

Ve buna benzer soru ve sorunlarınızı doktor ve hemşirenizle paylaşabilirsiniz, onlar size yardımcı olacaklardır

DİĞER ETKİLER NELERDİR?

Sayılan bu yan etkilerin dışında ortaya çıkan diğer rahatsızlıklarınız için (idrar yaparken yanma, idrarda kan, el ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma, başağrısı vb) mutlaka doktorunuza başvurun

KEMOTERAPİ ALDIĞIM DÖNEMDE GÜNLÜK YAŞAMIMDA BAZI DEĞİŞİKLİKLER YAPMALI MIYIM?

Kemoterapi aldığınız dönemlerde ilaçlara bağlı bazı yan etkilerin görülebileceği önceden açıklanmıştı İlaçlara bağlı yan etkiler görülse de, bu yan etkilerin kontrolüne yönelik önlemler alarak normal yaşamınızı sürdürebilirsiniz Ancak bazı durumlarda günlük yaşamınızda değişiklikler yapmanız gerekebilir Örneğin beyaz kürenizin düştüğü durumlarda maske takmanız istenecektir Hemoglobininizde düşme olursa kendinizi halsiz hissedebilecek ve günlük yaşamınıza kısıtlamalar getirmek durumunda kalacaksınız Böyle bir durumda doktorunuz ya da hemşireniz tarafından size açıklamada bulunulacaktır Bunun yanı sıra günlük yaşantınızı fazla etkilememekle birlikte alacağınız genel bazı önlemler tedavi döneminizi daha rahat geçirmenizi sağlayacaktır Bu önlemlerden bazıları:

1

Gripal bir enfeksiyonu veya bulaşıcı hastalığı olan bireylerden uzak durmaya çalışın
2

Mümkün olduğunca sarılma ve öpüşme gibi yakın ilişkilerden kaçının
3

Havasız, tozlu, sigara dumanı olan kalabalık ortamlardan uzak durun
4

Yaşadığınız odanın havadan, güneşli olmasına; durgun suda mikroplar çabuk üreyebileceğinden vazo içinde çiçek bulundurmamaya dikkat edin
5

Duygularınızı paylaşabileceğiniz insanlarla konuşmaktan çekinmeyin ve arkadaş ziyaretlerinde bulunun Bu sizi yalnızlık duygusundan uzaklaştıracaktır
6

Mümkünse doktorunuza danışarak tatil yapmayı ihmal etmeyin
7

Sigara kullanıyorsanız azaltarak bırakmayı deneyin
8

Herhangi bir nedenle doktorunuz tarafından sıvı kısıtlaması önerilmediyse; günde en az üç litre su ve sıvı gıdalar (çorba, yoğurt, muhallebi, ayran, süt, komposto vs) alın
9

Yaz aylarında terleme ile de vücuttan sıvı kaybı olacağından bu miktar dört-beş litre olmalıdır Bu sıvı gıdaların en az bir litresini su olarak almalısınız (normal büyüklükteki bir su bardağı yaklaşık ikiyüz mililitreye, beş su bardağı da bir litre suya eşdeğerdir)
10

Yemek yemekte zorlanıyorsanız az ve sık yemek yemeye çalışın
11

Meyve ve sebzeleri mutlaka iyice yıkayıp; sütü kaynatarak kullanın Beyaz küreniz düştüğünde çiğ meyve ve sebze yemeyin
12

Temiz ve taze olduğundan kuşkulu olduğunu hazır yiyecekleri yemeyin Dışarda yemek yiyecekseniz güvenilir ve temiz yerler olmasına dikkat edin
13

Kola ve asit içeren içeceklerden uzak durun
14

Bol sıvı almanız kabızlığı önleyebilir; ancak kabız veya ishal oluyorsanız mutlaka doktor veya hemşirelerinize danışın
15

Ellerinizi her zaman sabunla yıkayın ve sizinle yaşayan kişileri de el yıkama konusunda uyarın
16

Haftada en az bir - iki kez banyo yapın
17

Kuaföre gidecekseniz şampuan ve tarağınızı yanınızda götürün, manikür ve pedikür yaptırmayın
18

Traş olurken jilet kullanmamaya özen gösterin ve mümkünse elektrikli traş makinası kullanın
19

Giydiğiniz kıyafetlerin sıkmayan, rahat bol ve terletmeyen kumaştan yapılmış olmasına özen gösterin Güneşin dik geldiği saatlerde dışarı çıkmayın Zorunlu durumlarda uzun kollu kıyafet giyin; şapka ya da şemsiye kullanın
20

Vücut ısısının normal değerlerini (36-3750C) ve derece kullanmasını öğrenin Ateşiniz yükseldiğinde mutlaka doktor veya hemşirenize bildirin
21

Kendinizi zorlayıcı, yorucu aktivitelerden kaçının; ancak sürekli yatak istirahatinin yarardan çok zarar getireceğini unutmayın
22

Düzenli yürüyüş ve egzersizler yapın, kendinizi halsiz hissettiğinizde dinlenin

Kaynak