Gottfried Leibniz Kimdir?

Gottfried Leibniz Kimdir?

Leibniz, Gottfried Wilhelm (1646-1716); Ünlü bir Alman filozofu, bilim dünyasının en önemli sistemci düşünürlerinden biridir Matematik, metafizik ve mantık alanlarında ileri sürdüğü yeni düşünce ve görüşleriyle tanınır

Leibniz, Leipzig'de doğdu Babası buradaki üniversitede ahlak felsefesi dersleri veriyordu Leibniz babasının ölümünden sonra okuldan çıkarak kendi kendini yetiştirmeye başladı Tarihe karşı büyük bir ilgi duyuyordu 8 yaşına geldiği zaman Latinceyi öğrenmişti 12 yaşında ise Yunanca öğrenmeye başladı Bir yandan da mantık bilimiyle ilgili kitaplar okuyordu 15 yaşında Leipzig Üniversitesi'ne girdi Almanya'da felsefe tarihinin kurucusu sayılan Jakob Thomasius'tan felsefe okudu 1663'te Jena'ya giderek buradaki ünlü matematik bilginlerinden ders aldı

Leibniz, 25 yaşına geldiği sırada yayınlanmış birçok önemli eseri vardı Bir ara politika ile ilgilendi, bu konuda da bazı eserler verdi

Politika çalışmaları hiçbir zaman Leibniz'in felsefe ve matematik alanlarındaki çalışmalarına engel olmadı Leibniz 1672 yılında, 26 yaşında ileri modern matematik çalışmalarına başladı Bundan 3 yıl sonra Isaac Newton'dan bağımsız olarak Calculus'un temel teoremini keşfetti (Fundamental Theorem of Calculus) Pek çok yıl Leibniz ve Isaac Newton taraftarları arasında kimin Calculus'u keşfettiğine dair bir tartışma olsa da şuan Leibniz ve Isaac Newton Calculus'un babaları olarak kabul edilmektedir

1700'de görevini bırakarak Viyana'ya gitti, 1714'de kadar bu şehirde yaşadı 1700'de bir davet üzerine, Berlin'e gitti Berlin Üniversitesi'nin kurulmasını sağlayarak üniversitenin ilk müdürü oldu

1711'de görevini bırakarak Viyana'ya gitti, 1714'e kadar bu şehirde yaşadı 1712'de Leibniz'e baron payesi verildiyse de dört yıl sonra Hannover'de öldüğü zaman fakir bir adam gibi gömüldü Onun arkasından ağlayan tek adam olan, arkadaşı J G von Erckhart, sonradan yazdığı hatıralarında bu cenazeyi, 'ülkesinin şerefini temsil eden bu adam, bir dilenci gibi toprağa verildi' cümlesiyle anlatmıştır

Leibniz'in Felsefesi

Leibniz, 17yüzyıl filozoflarının çoğu gibi, felsefesinde Descartes'in töz kavramından hareket eder Leibniz'e göre dünyanın, varlıkların temelinde 'monad'lar (tek tek varlıklar, bölünmez özler) vardır Monadlar kendi kendilerine hareket edebilen, algılayabilen temel varlıklardır Yalnız monadların özü 'kuvvet' olduğu için, ne bir şekli ne hacmi, ne parçaları vardır Monadları özü 'edim' (faaliyet) olan ruhsal noktalar gibi düşünmek gerekir Bundan dolayı monadlar, kendi kendilerine harekete geçerler Onları, Demokritos'un, maddecilerin atomlarından ayıran husus, maddesel olamamaları, kendi kendine hareket edebilmeleridir Monadların herbirinin edimi, geçmişin sonucu geleceğin belirleyicisidir

Leibniz'e göre monadlar önceden belirlenmiş bir düzen içinde bulunurlar Buna önceden düzen kuramı denir

Leibniz düşünce sistemine göre düşünce ilkeleri, genel fikirler, insan zihninde bir istihdat olarak bulunur, tecrübeyle gelişir Leibniz 'Theodizee' adındaki eserinde, içinde yaşadığımız dünyanın, dünyaların en düzenlisi, en mükemmeli olduğunu söylemiştir Leibniz'in bu görüşü Voltaire'in 'Candide' adındaki uzun hikayesinde gülünç hale getirilmek istenmiştir

Başlıca Eserleri

- Metafizik konuşmalar
- İnsan zihni üzerine yeni denemeler
- Theodizee
- Monadenlehre

Ek Bilgiler

Leibniz, Kartezyen felsefenin ilginç, bir anlamda Spinoza'nın felsefesinin karşıtı sayılabilecek bir felsefe geliştirmiş olan filozofu olarak kabul edilmektedir Çok yanlı ve çoklu bir felsefe öğretisi geliştirdiği bilinmektedir Matematiksel ve organik doğa görüşlerini bir arada kullanmıştır ve bu yaklaşımıyla Descartes ve Spinoza'dan ayrılmıştır Modern Alman felsefesinin ilk büyük kurucu düşünürlerinden biri sayılmaktadır

Diğer rasyonalistler gibi Laibniz'de de matematik merkezi bir öneme sahiptir; matematiksel yöntemle gerçeğe ulaşmada başarılı olabilir ve bilgi ortaya koyabiliriz Buna göre duyusal bilgiler tam olmayan bilgilerdir, rasyonel olan yoldan geçmedikçe bu bilgi tamamlanamayacaktır Eğer bütün bilgilerimiz matematiksel bir açık ve seçiklikle çözümlenebilseydi, bilgimiz o zaman gerçeklikle tam bir uygunluk içinde olurdu Evrensel matematik, Leibniz için, bütün bilgilerimizin matematik önermeleri gibi kavranılabilmesi olanağıdır; bu olanak Leibniz'in bilgi konusundaki idealini göstermektedir hem eldeki bilgilerin kanıtlanması hem de yeni bilgilerin bulunması bu idealin hedefidir

Leibniz bu noktada ve özellikle doğruluk sorunu bağlamında Lockeçu anlayış ile karşıtlık halindedir Kısmen empirizmin öğelerini sürdüren Leibniz klasik empisist görüşten ayrılarak rasyonalizme yönelim gösterir felsefesinde; duyu verilerinin önemini Leibniz yadsımaz, ancak duyusal verilerin zihin ya da akıl sayesinde bilgiye dönüştüklerini belirtir Bunu şu şekilde belirtmek mümkündür: Duyulardan geçmemiş hiçbir şey (anlıkta) zihinde bulunmaz, anlığın/zihnin kendisinden başka Deneye diğer rasyonalistlerde görülmeyen şekilde değer veren Leibniz, a priori bilgilerin varlığını kesin bir şekilde öne sürecektir Bir anlamda onun deney ile akılı birleştirmeye yömnelik bir teori kurmaya çalıştığını söylemek gerekir

Töz konusu da Leibniz felsefesinin önemli bir bölümüdür Leibniz tözü diğerlerinden farklı ele alır; ona göre töz, etkin kuvvetten ibarettir Monizme karşılık Leibniz'in tözcülüğü çoklu bir nitelik arz eder, ona göre tözler sonsuz sayıdadır, her biri artık bölünemez olan birimlerdir Leibniz'in töz olarak adlandırdığı şeylerBunlara monadlar demektedir Leibniz Her monad everenin bir parçasıdır ve evreni kendinde taşır, bireysel ile evrensel arasında bir tür bağlantı vardır Buna göre her monad, çokluk içinde birlik olarak görülür Monad öğretisi Leibniz felsefesinin bilgi, insan, doğa ve ahlak vb konularındaki yaklaşımının temelidir Yaşadığımız dünya, mümkün dünyaların en iyisidir Mükemmel olmayışı bir metafizik kötülüktür, ancak bununla birlikte, başka türlüsü mümkün olmadığından en iyi dünya da yaşamaktayızdır Leibniz'in iyimser felsefesinin dayanağı bu önermede bulunmaktadır[1]

[1] Felsefe Tarihi, Macit Gökberk, Remzi Kitabevi, sayfa 306-322 Leibniz başlıklı bölümden yararlanldı



Gottfried Leibniz Ödülü Kimdir?

Gottfried-Wilhelm-Leibniz-Ödülü, kısa adıyla Leibniz Ödülü, Alman Araştırma Topluluğu (Deutsche Forschungsgemeinschaft)'nun Alman bilimadamlarını desteklemek amaçlı verdiği ödüldür Adını Alman bilimadamı Gottfried Wilhelm Leibniz(1646-1716)'den alan Leibniz Ödülü, 1985'den beri her yıl çeşitli bilim dallarında Almanya'da çalışan bilimadamlarına verilmektedir Ödül ilk defa Alman Araştırma Topluluğu başkanı Eugen Seibold tarafından yürürlüğe konulmuştur

Leibniz Ödülü deneysel çalışan bilimadamlarına 2,5 Milyon Avro (2006'ya kadar 1,55 Milyon Avro), teorik bilimadamlarına 755,000 Avro olarak belirlenmiştir Bu özelliğiyle Leibniz Ödülü, uluslararası en yüksek para ödülüne sahip bilim destek ödülüdür Ödül parası, yedi yıl içinde (2006'ya kadar 5 yıl) projelere bağlı ve bilimsel gelişmeyi destekleyecek biçimde kulllanılmak zorundadır

Leibniz Ödülü'nü kazananlardan bazıları şöyledir: Dieter Lüst(2000), Gerd Faltings (1996), Peter Gruss (1994), Svante Pääbo (1992), Dieter Fenske (1992), Bert Hölldobler 1990), Theodor W Hänsch (1989), Sigrid D Peyerimhoff (1989), Jürgen Mittelstraß (1989), Günter Hotz (1989), Erwin Neher (1987), Bert Sakmann (1987), Dietrich Dörner (1986), Jürgen Habermas (1986), Hartmut Michel (1986), ve Christiane Nüsslein-Volhard (1986)

Leibniz, Gottfried Wilhelm von:

17 yüzyıl akılcılığının, Descartes ve Spinoza’dan sonra gelen son büyük düşünürü 1646-1716 yılları arasında yaşamış olan Leibniz’in en önemli kitabı, metafiziğini ortaya koyduğu La Monadologie [Monadoloji] adlı eserdir Diğer eserleri: De Arte Combina tarla, Discours de Metaphysique [Metafizik Üzenine Konuşma], Nouveaux Essais sur l’Entendement humaine [İnsan Zihni Üzerine Bir Soruşturma] Essais de Theodicee [Teodise Denemeleri]


Temeller: Leibniz, modern felsefenin diğer etkili düşünürleri gibi, deneysel, tümevarımsal ve matematiko-mekanik doğa bilimlerinden ve özellikle de fizik biliminden yola çıkmıştır Doğanın sonsuz küçüklükteki unsurlardan meydana geldiği öğretisini benimseyerek, cisimlenin karşılıklı eylem ve düzenli etkileşimlerini açıklayabilmek için, varsayılması gereken bir şey olarak güç düşüncesine ulaşan Leibniz, bu gücü, cisimsel olmayan bir şey olarak tasarlamış ve onu aynı zamanda düşünen, algılayan, ve maddi olmayan bir gerçeklik olarak tanımlamıştır Böylelikle, materyalist ve mekanik bir görüşten, tinsel ve dinamik bir düşünce tarzına geçen Leibniz, bu güç birimine monad adını vermiş ve monadın faaliyetlerinin ideler ve algılar olarak ortaya çıkacağını söylemiştir



Buna göre, evren gerçeklikte yan yana varolan bir monadlar çokluğundan meydana gelmektedir
Metafiziği: Aynı sonuca başka bir nokta-k dan daha hareket ederek varan, ve dünya ile birey, makrokosmos ile mikrokosmos arasındaki ilişki problemini en açık bir biçimde ifade etmeyi ve problemi yeni yöntemlerle çözmeyi deneyen Leibniz ‘e göre, birey ve evren birbiriyle, niceliksel değil de, nitelik-sel bir ilişki içindedir Evren yalnızca bireyselliğin bakış açısından anlaşılabilir; birey ise, yalnızca evrenle ilişki içinde belirlenebilir ve tanımlanabilir Leibnizin sisteminin hareket noktasını oluşturan bu fikre göre, her bireysel ‘ben’, her monad evrenin bütününü, onu aktüel olarak kapsama anlamında değil de, ideal bir biçimde tasarımlama anlamında içerir


Leibniz’in monadoloji olarak bilinen bu anlayışına göre, duyularımızla gözlemlediğimiz cisimler daha küçük parçalara bölünebilir olup, varolan her şey bileşik cisimlerden meydana gelmektedir Bundan dolayı, varolan tüm nesneler, basit tözlerden ya da gerçekliklerden meydana gelmelidir Maddenin ilk ve gerçek varlık olması düşüncesine karşı çıkan Leibniz, gerçekten basit ve bölünemez olan tözlerin, sözünü ettiğimiz bireysel benlerin monadlar olduğunu öne sürer Monadlar tıpkı atomlar gibi, varlığı meydana getiren temel, basit bileşenlerdir Bununla birlikte, monadlar atomlardan farklılık gösterir
Monadlarla atomlar arasında şu fark vardır: Atomlar yer kaplayan maddi parçacıklar’dır, oysa monadlar, Leibniz tarafından, güç ya da enerji olarak tanımlanırlar Atomlar da monadlar da, dış kuvvetlerden bağımsızdır ve dış bir güçle ortadan kaldırılamaz; bununla birlikte, atomların birbirlerine benzedikleri, yani onların aralarında nitelik bakımından bir farklılık olmadığı yerde, monadlar birbirlerinden tümüyle farklılık gösterir


Basit tözlerin, monadların eyleme yetili olduktan başka, canlı ve duyarlık sahibi varlıklar olduğunu öne süren Leibnize göre, evrenin her köşesinde, tek tek varlıkların canlılığıyla karşılaşmaktayız Monadlar yer kaplamaz, onların büyüklükleri ya da şekilleri yoktur Her monad diğerinden bağımsızdır ve monadlar birbirleriyle nedensel bir ilişki içinde değildirler Leibniz, monadların maddi varlıklardan mantıksal bakımdan önce geldiklerini söyler öte yandan, monadlar kendi eylem ilkelerini, kendi faaliyetlerinin kaynağını yine kendilerinde bulurlar Her monad, kendi içinde bütün öteki varlıkları yansıtır; her monad evrenin tümünün bir aynası gibidir Monadların kendileri ve öteki varlıkların tümü hakkında, pek açık olmasa da, sürekli olarak, algıları vardır Monadlar, dünyayı tasavvur edişleri, algılarının açık seçik oluşu bakımından derecelenirler En alt düzeyde madde, en üst düzeyde de Tanrı bulunur Leibniz, her monadın kendi yaratılış amacına göre davrandığını söyler Monadlar arasında hiçbir ilişki yoktur Ona göre, monadlar birbirlerinden mutlak olarak bağımsız olduğu için, onların birbirlerine açılan pencereleri yoktur Hepsi de kendi amacına uygun bir biçimde davranan bu penceresiz monadlar düzenli bir evren oluşturur
Monadların ayrı amaçları büyük bir uyuma yol açar Bu, hepsi çok iyi ayarlanmış olduğu için, birbirlerinden farklı birçok saatin tam olarak aynı zamanı göstermesine benzer Şu halde, her monad ayrı bir dünyadır, ancak monadların tüm faaliyetleri birbirleriyle uyumludur Leibniz’e göre, monadların bu uyumu Tanrı ‘nın yaratıcı faaliyetinin bir sonucudur Tanrı bu uyumu önceden kurmuş, her şeyi ayarlamıştır Leibniz, birbirleriyle nedensel ilişkileri olmayan monadların sergilediği uyumun Tanrı’nın varoluşu için yeni bir kanıt oluşturduğuna işaret eder Tanrı, var olan her şeyin fail nedenidir, 0, varoluşu zorunlu olan, varoluşu başka bir nedeni gerektirmeyen varlıktır Tanrı, özü varoluşunu içeren zorunlu varlıktır


Etik görüşü: Her şeyin Tanrı tarafından önceden kurulmuş bir uyuma bağlı olduğu bu düzende özgürlüğe yer yok gibi görünmektedir Leibniz’e göre, bu evrende her şey mekanik bir zorunluluğa tabidir İnsan da bu düzenin ayrılmaz bir parçasıdır Onun mekanist doğa anlayışında, İnsan başlangıçta ayarlanmış bir yaşamın kendini açığa vurmasından başka bir şey değildir Öyleyse, İnsan yaşamındaki her şey önceden belirlenmiştir Determinist bir etik görüşü benimseyen Leibniz için özgürlük, İnsanın bu durumun, yani söz konusu zorunluluğun bilincinde olmasından meydana gelir


Öte yandan, Leibniz’e göre, İnsan için gerçek hayat akla dayanan, entelektüel faaliyetle belirlenen bir hayattır İnsan için gelişme, bulanık ve belirsiz düşüncelerden doğru düşüncelere yükselme, potansiyel güçleri gerçekleştirme anlamına gelir İnsan güçlerini gerçekleştirdiği zaman, varlıkların gerçekte niçin oldukları gibi olduklarını anlar İnsan yaptığı şeyi niçin yapmakta olduğunu bilir İnsan için özgürlüğün anlamı budur; özgürlük irade, seçme özgürlüğü olmayıp, İnsanın gelişmesi ve böylelikle kendisindeki ve evrendeki zorunluluğun tam olarak bilincinde olmasıdır Temel erdem de bilgeliktir