İklim Elemanları

İklim Elemanları


İKLİM ELEMANLARI:Kısa sürede hava durumu uzun sürede iklimi oluşturan atmosfer koşulların “iklim elemanları” denir
Bunlar ;

1-) SICAKLIK: Maddenin içerisindeki potansiyel enerjiye
“ısı” denir Bu enerjininin kinetik enerji olarak ortaya çıkışına ve etkilerine sıcaklık denir

YERYÜZÜNÜN SICAKLIK KAYNAKLARI:
*Mağmadan gelen sıcaklık (jeotermal ısı)
*Güneş dışındaki gök cisimlerinden gelen sıcaklık
*Güneşten gelen sıcaklık
Yeryüzündeki ve atmosferdeki sıcaklığın ana kaynağı güneştir

SICAKLIK DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER:

1)GÜNEŞE BAĞLI FAKTÖRLER:
Atmosferin dış sınırında ortalama güneş enerjisi miktarı 2kalori/cm2’dir Bu enerji miktarına “Güneş Sabitesi”
(solar konstant) denir Güneş sabitesi, Güneşteki patlamalara bağlı olarak azalır ya da artar
Güneş sabitesini etkileyen bir diğer durum ise dünyanın güneşe yaklaşıp uzaklaşmasıdır, Dünya güneşe yakın olduğunda güneş sabitesi artar
(2:0,4 kal cm2)uzak olduğunda Güneş sabitesi azalır ( 1:96kal/cm2)
*Dünya ELİPS ŞEKLİNDE bir yörüngede yıllık hareketini tamamladığında 3ocak günü güneş sabitesi en fazla 4 temmuz tarihinde en azdır

2-)DÜNYA’NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİNİN ETKİSİ:
*Dünyanın şekli ve hareketleri her şeyden önce güneş ışınlarının gelme açılarını etkiler

a)Dünyanın şekli (Enlem Etkisi):
*Güneş ışınlarının gelme açıları nedeniyle sıcaklık ekvatordan kutuplara doğru azalırBuna ; Enlem etkisi denir Enlem etkisine göre sıcaklık kutupla-
ra doğru azalır Fakat bu sıcaklık azalması yer şekilleri, kara-deniz dağılışı ve
okyanus akıntılarındaki farklılıktan dolayı düzenli azalma göstermez

b)Dünyanın günlük hareketi:
*Günün en sıcak dönemi ile en soğuk dönemi arsındaki farka “Günlük sıcaklık farkı”denir Bu fark çöl ve karasal iklimlerde en fazla,ekvatoral ve okyanusal iklimlerde en azdır

c)Dünyanın yıllık hareketi:
*Yer ekseninin sağa doğru 23derece-27’eğik olması dünyanın güneşe karşı konumunun değişmesine neden olurBu durum güneş ışınlarının gelme açılarını etkileyerek;21 Haziran’da kuzey yarımkürenin,21 Aralıkta güney yarımkürenin daha sıcak olmasını sağlar

3-)ATMOSFERE BAĞLI FAKTÖRLER:
Güneş’ten gelen ışınların tamamı yeryüzüne ulaşmadığı için sıcaklık üzerinde etkili olmazIşınlar gazlar tarafından emilmeye,dağılmaya ve yansımalara uğrarGelen ışınların:
%27’si yeryüzüne ulaşır ve yeryüzünü ısıtır
%15’i gazlar tarafından emilir
%8’i uzaya geri döner
%25’i havayı aydınlatır
%25’i gazlara çarparak uzaya geri döner

4-)KARA VE DENİZ ETKİSİ:
Karalar denizlere göre erken ısınır,erken soğurBu durumun nedenleri;
*Su ve kayaların ısınma ısılarının farklı olması
*Güneş ışınlarının karalarda en fazla 1 metreye kadar ulaşırken denizlerde 200 m’ye kadar ulaşması()
*Karaların sabit,denizlerin hareketli olması
Deniz ve karaların ısınma ve soğuma sürelerinin farklı olması yeryüzünde
İki farklı sıcaklık rejimini oluşturur Bunlar;

a)Deniz Tipi:Bu sıcaklık rejiminde büyük sıcaklık farkları yoktur

b)Kara Tipi:Sıcaklıklar hızlı değişir

Kara ve Denizlerin Sıcaklığa Etkisi Sonucunda:
*Kara-deniz meltemleri oluşur
*Denizlerden esen rüzgarlar yazın serinletici,kışın ılıtıcı etki yapar
*Kuzey yarımküredeki sıcak ve ılıman kuşak, güneyyarımküredekinden daha
geniştir

5-)YÜKSELTİ ETKİSİ:
Troposferin yerden ısınmaya başlaması ve su
buharının alt bölümde fazla olması nedeniyle sıcaklık,yükseldikçe her 100m’
de 0,5 derece azalır
Sıcaklık Haritaları:
a)Gerçek sıcaklık haritası
b)İndirgenmiş sıcaklık haritası

6-)YERŞEKİLLERİNİN ETKİSİ(EĞİM VE BAKI):
Yeryüzünün pürüzlü ve engebeli olması, her yerin aynı miktarda güneş ışınlarını almasını engeller Bu duruma “EĞİM ETKİSİ”denir Güneşe dönük olan yerlere,
ışınlar, yatay düzleme dar: eğimli olan yerlere de büyük açıyla gelir
Yer şekilleri etkisiyle bazı yüzeyler güneşe daha dönük olurBu güneşe dönüklük durumuna “BAKI”denir Bakı etkisinin az olduğu yerler dönenceler arasıdır
Güneşe dönük olan yamaçlarda;
*Nüfus daha fazla,
*Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi daha kısa,
*Kar erimeleri daha erken
*Ormanın üst sınırı ile karın alt sınırı daha yüksektir

7-)SUBUHARININ ETKİSİ:

Atmosferdeki su buharının,hava sıcaklığı

birikimi veya kaybı üzerinde etkisi vardır Su buharının fazla olduğu bölgeler-

de güneş ışınlarının tutulması fazla, az olduğu bölgelerde az olarak gerçekle-

şirBu durum, aşırı ısınma ve soğumayı yavaşlatır

*Günlük sıcaklık farklarını en çok etkileyen etmen, havadaki su buharıdır

Atmosferde bulunan su buharı ve bunun yoğunlaşmış şekli olan bulutlu

havanın etkisiyle:

*Bulutlu günlerdeki sıcaklık farkları azdır

*Havanın bulutsuz olduğu kış gecelerinde ışıma fazla olduğundan hava ayaz

olur

*Nemli hava kuru havaya göre geç ısınır, geç soğur

8-)DENİZ VE OKYANUS AKINTILARININ ETKİSİ:

Sürekli rüzarın etkisiyle oluşan akıntılar, sıcaklık dağılışını önemli ölçüde etkiler

Enlem faktörüne göre Ekvatordan kutuplara giden akıntılar, sıcaklığı artırırken, kutuplardan gelenler, sıcaklığı düşürürler

Yeryüzündeki önemli sıcak ve soğuk su akıntıları şunlardır:

Sıcak su akıntıları: Soğuk su akıntıları:

*Gulfstream *Labrador

*Alaska *Kaliforniya

*Brezilya *Humbolt

*Kroşivo *Benguela

9-)RÜZGARIN ETKİSİ:

Enlem etkisine göre Ekvator çevresinden esen rüzgarlar sıcak, kutup çevresinden esenler ise soğuktur Buna göre Kuzey yarımkürede güneyden, Güney yarımkürede ise kuzey yönünden esen rüzgar-

lar hava sıcaklıklarını artırır

Rüzgarların hava sıcaklığı üzerindeki bir etkisi de mevsimlere göre kara ve deniz üzerinden esmeleridir Kışın, denizden esen rüzgar hava sıcaklıklarını yükseltirken, yazın düşürmektedir

10-)YERYÜZÜ ÖRTÜLERİNİN ETKİSİ:

Bu grupta kayalar, bitki örtüsü ve kar örtüleri ter alır

SICAKLIĞIN YERYÜZÜNE COĞRAFİ DAĞILIŞI:Yeryüzünde sıcaklığın dağılışını gösteren haritalara “İZOTERM HARİTALARI”denir

İZOTERM:Aynı sıcaklıkta olan yerleri birleştiren eğrilerdir(Eş sıcaklık eğrileri)

Sıcaklık yükseltiye göre değiştiğinden izoterm haritaları genellikle deniz seviyesine indirgenerek çizilirlerBöylece sıcaklık üzerinde yükseltinin etkisi

Ortadan kaldırılır

DÜNYA YILLIK İZOTERM HARİTASI:

1-)Ekvatordan kutuplara doğru sıcaklık azalır

2-)Sıcaklık üç kuşak halinde görülür:

a)Dönenceler arasında tropikal(sıcak)kuşakta yıllık ortalama değer 20C’nin üzerindedir

b)Dönencelerle 66derece paralelleri arasında orta(ılıman)kuşakta

sıcaklık 10C-20C arasındadır

c)66derece ile 90derece kutup noktaları arasında soğuk(kutup kuşağı) yer alırYıllık ortalama sıcaklık 10derece’nin altındadır

3-)Dünyanın en sıcak yerleri dönenceler yakınındaki kıtalar üzerindedir

Çünkü buralarda nem azdır

4-)Sıcak deniz akıntıları nedeniyle yüksek enlemlerde(55-70)karaların batı tarafları, doğusundan daha sıcaktır

5-)En düşük sıcaklıklar kutup bölgelerinde, karalar üzerindedir

6-)En sıcak noktaları birleştiren “TERMİK EKVATOR”,dünya ekvatoruna uymazEkvatorun birkaç derece kuzeyinden geçer

7-)Kuzey yarımkürede karalar geniş yer tuttuğu için sıcaklık karşıtlığı güney yarımküredekinden daha çoktur

OCAK VE TEMMUZ İZOTERM HARİTALARI:

1-)Temmuz ayında izotermlerin uzanışı, paralellerin uzanışına daha uygun-

durGüney yarımküre denizler yarımküresi olduğundan bu uyum daha belirgindir

2-)En soğuk yerler Ocak ayında kuzey yarımkürede “Sibirya,Kanada ve Grönland’ın kuzeyinde” görülürBunun nedeni enlem ve karasallıktır

3-)En sıcak yerler Temmuz ayında kuzey yarımkürede “Arabistan,Büyük Sahra ve Orta Asya”’dır Bunun nedeni karaların çokluğu, yaz mevsiminin olması ve nemin azlığıdır

4-)Aynı enlemde kışın denizler karalardan; yazın ise karalar, denizlerden daha sıcaktırNedeni karalar ve denizleri farklı ısınma ve soğumalarıdır

5-)En sıcak (Temmuz) ve en soğuk (Ocak) ayları arasındaki yıllık sıcaklık farkı ekvatordan kutuplara doğru artar

6-)En düşük sıcaklık farkları enlem etkisiyle ekvator çevresindedir

7-)En büyük sıcaklık farkları, enlem ve karasallık nedeniyle orta kuşak karalarının iç kısımlarında ve çöllerde görülür

ATMOSFER BASINCI VE RÜZGARLAR:Atmosfer basıncı hava kürenin ağırlığıdır Barometreyle ölçülür Deniz yüzeyinde havanın ağırlığı:

1013 milibardır Bu basınca “Normal hava basıncı denir”Bundan az olan basınca “Alçak Basınç”(Siklon),çok olan basınca da “Yüksek Basınç”

(Anti-Siklon)denir

HAVA BASINCININ DEĞİŞMESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER:

1-)SICAKLIK:Isınan hava genleşir, yoğunluğu azalır ve hafifler Ağırlığı, yani basıncı da böylece azalır Soğuyan hava sıkışır, ağırlaşır Yoğunluğu,

ağırlığı arttığından basınçta artar Sıcaklığa bağlı olarak oluşan basınçlara “Termik Doğuşlu Basınçlar”denir

2-)YÜKSELTİ:Atmosferin yoğunluğu ve basıncı alt katlarda daha fazladır

Yükselince yoğunluk azalır, buna bağlı olarak basınç da azalmış olur

3-)DİNAMİK ETKENLER:Dünyanın dönüşü ve rüzgarlardaki sapmalar sonucu havanın yığılması, alçalıp-yoğunlaşması basıncı artırır Karşılaşan iki hava kütlesinin yükselip, seyrelmesi sonucunda yoğunluğu ve basıncı azalır

Hava hareketlerine bağlı olarak oluşan basınçlara “Dinamik Basınçlar”adı verilir(DAB-DYB)

4-)ENLEM(YERÇEKİMİ):Dünyanın şeklinden dolayı yerçekimi ekvatordan kutıplara doğru artarNormal basınç 45derece enlemi yerine

kutuplara yakın bir enlemde 760mm’den daha yüksek, ekvatora yakın bir terde ise daha alçak bir değerde olur