Osmanlı’nın Hayırsever Anaları

Yeni Cami: Mısır Çarşısı’yla birlikte bu camiin inşasına, Sultan Üçüncü Murad’ın eşi Safiye Sultan (hani şu bir Fransız yazar tarafından kaleme alınan romanda iftiraya bulanan anamız) başlamış, fakat bitirmeye ömrü vefa etmemiştir
Talihe bakın ki, eseri tamamlamak yine bir “kadın sultan”a, Sultan Dördüncü Mehmed’in annesi Turhan Sultan’a nasip olacaktır
Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi: Eminönü’den Sultanahmet’e yürürken Kadırga sırtlarında karşınıza bir Mimar Sinan eseri çıkarBu eserin banisi, Sultan İkinci Selim’in sevgili kızı İsmihan Sultan’dır Âşık olduğu kocası Sokullu Mehmet Paşa’nın zamansız ölümü yüreğini dağlamış ve adına aşkının nişanesi olarak bu mükemmel eseri yaptırmıştır
Mabedi farklı kılmak için, kadınca bir dürtü ile camiin bazı yerlerine Hacer-ül Esved Taşı’nın parçalarından koydurduğu rivayet edilir
Kadırga Parkı’nda bugün İstanbul surları içinde ayakta kalan tek namazgâhı görüyoruz Altında kare planlı çeşmesi olan ve merdivenle üst katına çıkılan bu namazgâh Sultan Birinci Abdülhamid’in kızı Esma Sultan’ın hayratıdır (Yazdıkları kitapta ona da bir sürü iftira attılar İnsan biraz sıkılır)
Zeynep Sultan Camii: Sultanahmet’ten Gülhane’ye inerken karşılaştığımız bu eser Sultan Üçüncü Ahmed’in kızı Zeynep Sultan tarafından yaptırılmıştır
Camiin arkasında, bugün de ilköğretim okulu olarak kullanılan bir “sıbyan mektebi” vardır Zeynep Sultan’ın türbesi, ne yazık ki, yol yapımı sırasında kaldırılmıştır (Kemikleri, camiin bodrumunda yeni türbesinin inşa edileceği günü bekliyor)
Hürrem Sultan Hamamı: Ceddimizin temizliğe verdiği önem Batılı gezginleri bile şaşırtacak seviyededir Osmanlı saray kadınları temizliğin simgesi olan hamamlar inşa ettirmekte de bir birleriyle yarışmışlardır
Hamamların en güzeli ise kuşkusuz Hürrem Sultan’ın Mimar Sinan’a yaptırdığı hamamdır Ayasofya ve Sultanahmet Camii arasında yer alan bu eser, İstanbul’un en büyük hamamıdır
Kanuni Sultan Süleyman’ın sevgili eşi Hürrem Sultan’ın, burayı salt kendi imkânlarıyla inşa ederken para sıkıntısı çektiği, Irakeyn Seferi’nde olan Kanuni’ye yazdığı mektuplardan anlaşılmaktadır (Oğlunu ölümden kurtarmak için padişah yapma dışında bir şey yapmayan Hürrem Sultan, bugün sadece romanlarda değil, ders kitaplarında bile karalanmaktadır)
Çemberlitaş Hamamı: Bu temizlik âbidesi de bir kadın eseridir Sultan İkinci Selim’in karısı Nurbanu Sultan tarafından yaptırılmıştır
Galata Köprüsü: Eminönü’yü Karaköy’e bağlayan meşhur Galata Köprüsü’nün ilkini Sultan Abdülmecid’in annesi Bezmiâlem Valide Sultan, 1836 yılında ahşaptan yaptırmış Bu sayede İstanbul halkı bin bir zorlukla Haliç’i geçmekten kurtulmuş, insanlığa hizmet maksadıyla yaptırıldığından, ilk köprüye, “Hayratiye” adı verilmiştir

Saliha Sultan Çeşmesi:Yıllar önce bugünkü Azapkapı civarında yaşayan fakir bir ailenin küçük kızı Saliha, elinde bir testi ile su doldurmaya gitmiş
Fakat testi elinden düşüp kırılmış Küçük kız başlamış hıçkıra hıçkıra ağlamaya
O sırada atlı arabasıyla oradan geçmekte olan saraylı hanımlardan biri ağlayan küçük kıza acımış Sürücüye arabayı durdurmasını emredip aşağı inmiş Küçük kıza neden ağladığını sormuş Küçük kız testiyi kırdığını söyleyince, saraylı kadın, hatırı sayılır bir miktar para uzatmış: “Al kızım, istersen bu parayla bir araba yükü testi alabilirsin”
Fakat Saliha kız, uzatılan parayı geri çevirmiş: “Ben testiye değil, testiyi kıran beceriksizliğime ağlıyorum”
Saraylı kadın küçücük kızın sorumluluk duygusu taşıyan cevabına hayran kalmış Gidip ailesiyle tanışmış ve Saliha’yı sarayda büyütmek üzere almış Götürüp hareme yerleştirmiş
Kız o kadar zeki, o kadar güzelmiş ki, Sultan İkinci Mustafa’nın annesi onu oğluna beğenmiş Böylece küçük Saliha Padişah’la evlenip “Saliha Sultan” oluvermiş (Sultan Birinci Mahmud’un annesi)
Testiyi kırdığı derme çatma çeşmenin yerinde de dillere destan bir çeşme yaptırmış: “Saliha Sultan Çeşmesi”
Bu arada, din, dil, ırk, renk ayırımı yapmadan bütün Osmanlılara ücretsiz sağlık hizmeti veren şifahaneleri (hastane) de unutmamak gerekiyor

***

Padişah anaları, eşleri ve kızları kendilerini bir nevi toplumun annesi gibi gördüklerinden topluma şefkatle yaklaşmışlar, onun yararlanacağı hayır eserleri vücuda getirmekte âdeta yarışmışlardır
***
İstanbul’da, Vatan ve Millet Caddelerinin arasındaki yerinde hâlâ hizmet veren Vakıf Gureba Hastanesi’ni çoğunuz bilirsiniz
Yapıldığı tarihlerde, neredeyse bir şehir büyüklüğünde sayılan bu muazzam tesis, Sultan İkinci Mahmud'un eşi Bezmiâlem Valide Sultan tarafından, yoksullara ücretsiz sağlık hizmeti vermesi için yaptırılmıştır
Haseki Hastanesi de bir kadın vakfiyesidir Bu dev eser, Kanuni’nin eşi Haseki Hürrem Sultan’ın yaptırdığı muazzam külliyenin bir parçası olarak hâlâ şifa dağıtmaktadır
İstanbul’un Anadolu yakasında meşhur Zeynep Kamil Hastanesi de keza bir hanım sultan vakfıdır İlginç bir de hikâyesi vardır
Mısır'da kâtiplik yapan İstanbullu Kâmil Bey, Kavalalı ailesinden Zeynep Sultan'a âşık olmuş Kız da İstanbullu delikanlıyı sevince, aileden gizli evlenmişler
Fakat Osmanlı ile zıtlaşan Kavala Ailesi, çifti birbirlerinden ayırmış
Kâmil Bey de İstanbul’a dönmeye zorlanmış
Zeynep Sultan Mısır’da, Kâmil Bey İstanbul’da birbirlerini derinden özleyerek yıllarca yaşamışlar
Ama bir gün birbirlerine kavuşacakları umudunu da asla kaybetmemişler
Bir sürü olaydan, Kavala Ailesi’ni de etkileyen bir dizi siyasi gelişmeden sonra, günün birinde Zeynep Sultan İstanbul’a gelmiş
Böylece âşıklar birbirlerine tekrar kavuşmuşlar
Zeynep Kamil Hastanesi, işte bu kavuşmanın şükrünü eda için yapılmış bir eserdir Büyük bir aşkın sembolü olarak hâlâ ayaktadır ve hizmet vermektedir
Sevdalı çiftin kabirleri de hastane bahçesindedir Âşıklar, ebediyet uykularını hastanenin bahçesindeki yan yana mezarlarda birlikte uyumaktadırlar
Hanedan kadınlarının, eğitim ve öğretim hizmetlerine son derece önem verdiklerini biliyoruz
Hareme alınan her kadın, uzun bir eğitim devresinden geçirilir, din ilimleri, fen ilimleri, güzel konuşma, lisan ve tarihten başka biçki, dikiş, nakış da öğrenirlerdi
Ayrıca haremde yetişen kadınların en az bir enstrüman çalabilecek kadar musîki öğrenmesi de neredeyse şarttı
Yani Osmanlı sarayına şu veya bu şekilde mensup her kadın eğitim ve öğretimin değerini çok iyi bilirdi
Bu yüzden eğitim kurumları açmak, halkın eğitimine katkıda bulunmak için çabalarlardı
Bugünkü İstanbul Kız Lisesi (Cağaloğlu), bu kurumlardan sadece biridir ve Sultan Abdülmecid'in annesi Bezmi Alem Valide Sultan tarafından yaptırılmıştır
Sultan Üçüncü Selim'in kızı Şah Sultan'ın, Eyüpsultan’da yaptırdığı külliye içindeki mektep da faal durumdadır
Eyüpsultan’da hâlâ hizmet veren bir başka kadın hayratı da Sultan Üçüncü Mustafa’nın eşi Mihrişah Sultan tarafından kurulan imarettir Yapılışından üçyüz sene sonra bile bu imaretten her gün yüzlerce fakir yemek almaktadır
Aksaray'daki meşhur Pertevnihal Lisesi, Sultan Abdülaziz'in annesi Pertevnihal Valide Sultan’ın hayrıdır
Sultan İkinci Mahmud'un kızı Adile Sultan da Haliç kıyısında bir okul yaptırmıştır Bu yapı Cumhuriyetten sonra Halk Kütüphanesi olarak kullanılmıştır
Osmanlı’da “kadın eseri” dediğimiz eserlerin tümü hânedan üyeleri tarafından yapılmamış, hizmetliler dahi hayır eserleri vücuda getirmişlerdir
İstanbul’da bu türden eserlere de rastlanır Mesela, Divanyolu’ndaki Cevri Kalfa İlköğretim Okulu haremde gündelikçi olarak çalışan Cevri Kalfa’nın hayratıdır
Bu mükemmel eserler “Osmanlı’da kadın” yaklaşımını yeterince açıklamaktadır
Kadını erkeğiyle “Osmanlı insanı” Allah’ın ve Peygamber’in teşvik ettiği şekilde hayırda yarışmakta, “başka insanlar” için ellerinden geleni yapmaktadırlar
Özetle söylemek gerekirse: Kadın veya erkek, “Osmanlı insanı”nın yönü hayra dönüktür Hayra dönük olduğu için de, “Osmanlı insanı” kıble yüreklidir

Yavuz Bahadıroğlu