Edebiyatta Söz Söyleme Sanatları Nelerdir

söz sötleme sanatlarını 18 başlık altında toplaya biliriz bunlar ;

1- Teşbih (Benzetme)
Özellikleri yönüyle zayıf olan varlığın kuvvetli varlığa benzetilmesi sanatıdır

2- İstiare ( Eğretileme )
Yalnızca benzeyen ya da benzetilenle kurulan benzetmedir

3 Mecaz - ı Mürsel
Bir sözün benzetme özelliği olmaksızın başka bir söz yerine kullanılmasıdır
Örnek : Sobayı yak ( sobanın içindekileri ) Tencere yandı ( Tencerenin içi yandı )
Ayağını çıkarda içeri gir ( ayakkabını çıkar ) Burnu akıyor ( Burnunun içindeki salgı )

4 Kinaye
Bir sözü hem gerçek hem mecaz anlamı ile kullanma sanatıdır
Örnek : Şu karşıma göğüs geren è Taştan bağır ( gerçek )
Taş bağırlı dağlar mısın è Taş bağırlı olmak ( mecaz )

5 Teşhis ( Kişileştirme )
Fabl’ larda görülür Her teşhiste kapalı istiare vardır
Örnek : Yüce dağlar bir birine göz eder
Rüzgar ile mektuplaşır naz eder İki sevgili anlamında

6 Mübalağa ( Abartma )
Edebiyatta bu bir abartma sanatıdır
Örnek : Ağzı kulaklarına vardı Gömelim seni tarihe desem sığmazsın

7 Tezat ( Karşıtlık )
Bir varlığın ya da bir olayın birbirine zıt karşıt durumlarının bir arada verilmesi sanatıdır
Örnek : Ne efsunkar imişsin ah, ey didar – ı hürriyet
Esir – i aşkın olduk gerçi kurtulduk esaretten

8 Cinas
Sesleri aynı anlamları farklı sözcüklerle yaratılan söz sanatıdır
Örnek : Kader böyle çalınmış yazıma Her nefeste eyledik yüz bin günah
Yazım kışa uymaz kışım yazıma Bir güne etmedik bir gün ah

9 Tenasüb
Anlamca birbirine yakın sözcüklerin bir arada kullanılması sanatıdır
Örnek : Bülbül aşıkmış gül, gül naz eyler bülbüle

10 Tekrir ( Yineleme )
Bir şiirde ahenk yaratmak amacıyla anlamın üzerine yüklendiği sözcüğü tekrar etme
Örnek : Hayata sıfırdan başladı
Daha sıfır, daha sıfır…
Şimdi çok sıfırlı bir hesabın sahibi
Ama hali sıfır

11 Telmih ( Hatırlatma )
Herkesçe bilinen bir olayı hatırlatma sanatıdır
Örnek : Gökyüzünde İsa ile,
Tur dağında Musa ile,
Elindeki asa ile,
Çağırayım Mevla’m seni

12 Tevrive
Birden fazla sözcük anlamı olan bir sözcüğün bir dizede en az iki sözlük anlamını ifade edebilecek şekilde kullanılması sanatıdır
Örnek : Sert oldu hava çıkma koyundan kuzucuğum è Ziya Paşa
Ulusun korkma nasıl böyle bir imanı boğar
Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar
Örnek : Gül renkli yüzün benli de benli
Göğsün niye bensiz

13 Tecaül – i Arif ( Bilmezden Gelmek )
Örnek : Zinhar eline ayine vermen ol kafirin
Zira suretin görüp büt – perest olur Orhan Veli
Örnek : Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer è Ahmet Haşim è Merdiven

14Hüsnü Talil ( Güzel Sebep )
Bu olayı gerçek oluş sebebinin dışındaki bir sebebe bağlama sanatıdır
Örnek : İşim gücüm budur benim
Gökyüzünü ben boyarım her sabah Orhan Veli
Uyanır bakarsınız ki mavi
Örnek : Güzel şeyler düşünelim diye
Yemyeşil oluvermiş ağaçlar
Saksımda ruhumun bütün yası var
Derdimden soluyor açan gonca

15 Alli Terasyon

Aynı sesi taşıyan sözcükler kullanılarak yapılan bir ahenk sanatıdır
Örnek : Derdimi derin dereye döksem,
Dere düz olur gider
Sev seni seveni
Yar ile yatan ise
Sevme seni sevmeyeni
Mısır’ a sultan ise

16 Seci ( İç Uyak )
Örnek : Ey gözlerin nuru, ey gönüllerin sururu, başımızın tacı ehl-i dilin miracı; gönül hanesinin ziyası, dil hastasının şifası… Sinan Paşa

17 Tariz ( İğneleme )
Söylenilen sözün tam tersini kast etme sanatıdır
Örnek : Bir nasihatim var zaman uygun
Tut sözünü, yattıkça yat uyanma

18 Terdit
Sözü beklenmedik bir sona bağlama sanatıdır
Örnek : Bu gönül gönül otların yanı başında,
Ağacın gölgesine değdi değecek
Tam şeftalinin kokusu başlarken,
Öpüşmeye kıl kadar bitişik,
Bu zulüm, bu haksızlık, bu işkence… Melih Cevdet ANDAY

Özet

Etkili, güzel söz söyleme sanatı olan edebiyatta, dilin gerçek ve sembolik anlamlarına başvur-mak, az sözle çok şey ifade etmek, anlam ilgisi kurmak yoluyla yapılan sanatların büyük bir yeri vardır Bu sanatlara “edebî sanatlar” adı verilir

İnce duyguların, estetik duyarlığın ürünü olan edebî sanatlar ,Türk edebiyatında geniş yer tutar Özellikle Klâsik (Divan) Türk edebiyatında bu sanatlara büyük önem verilir

Edebî sanatlar mecazlar, anlam sanatları ve söz sanatları olmak üzere üç kümede ele alınabilir Benzetme, iğretileme, mecaz-ı mürsel, kinaye, tariz, kişileştirme mecazlara; iham, tevriye, tenasüp, tecahül-i arif, hüsn-i talil, mübalâğa, tezat, tehmih, iktibas anlam sanatlarına; cinas, kalp, akrostiş ve lep değmez söz sanatlarına giren belli başlı edebî sanatlardır