Gazel Nedir?

Divan edebiyatında kullanılan nazım biçimlerinden biri Daha önceleri, Arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adı verilen bir bölümü olan gazel, sonra ayrı bir nazım biçimi olarak gelişmiştir Beyit sayısı genellikle 5-15 arasında değişir Gazelin ilk beyitine "matla" adı verilir ve matla beyitinin dizeleri mutlaka kendi aralarında uyaklı olur (musarra) Gazelin son beyitine ise "makta" adı verilir

Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri ise ilk beyitle uyaklı olur Gazelde birden fazla musarra beyit bulunursa bu gazele "zü'l-metali" adı verilir Bütün beyitleri musarra olan gazel ise "müselsel gazel" olarak adlandırılır İlk beyitten sonraki beyit, ilk beyitten daha güzel ise "hüsn-i matla", son beyitten önceki beyit, son beyitten daha güzel ise bu beyte "hüsn-ü makta" denir

Gazeldeki en güzel beyte "beytü'l-gazel" ya da "şah beyit" adı verilir Beytü'l-gazelin yeri ya da sırası önemli değildir Şair takma adı olan mahlasını son beyitte, yani maktada söyler, buna da "hüsn-ü makta" denir Bu durumda beyit bir başka isimle de anılır: "Mahlas beyti" veya "mahlashane" Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına "hüsn-ü tahallüs" denir

Gazelin dize ortalarında uyak bulunuyorsa "musammat" adı verilir Eğer gazelin sonu getirilmemiş ya da beyit sayısı beşin altında ise bu gazeller "natamam" olarak adlandırılırlar Başka şairlerin birkaç dize ekleyerek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere "tahmis", "terbi", "taştir" adı verilir

Bütün beyitlerinde aynı düşüncenin işlendiği gazeller "yek ahenk gazel", her beyti öncekinden ustalıklı biçimde söylenmiş gazellere de "yek avaz gazel" denir

Gazeller işledikleri konularına ve usluplara göre de farklı isimlendirmelere tabi tutulurlar Fuzuli'deki gibi aşk acısı, mutluluk gibi içli duygulu olanlarına "aşıkane", Baki'nin gazelleri gibi yaşamdan zevk alma konusunu işleyenlere "rindane" denir Nabi'nin gazelleri gibi öğretici vasıftaki gazellere "hakimane" denir Bunların dışında felsefi konularda yazılmış gazeller de vardır Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan" denirdi Gazel yazan usta şairlere de "gazelsera" ismi verilirdi

Fuzuli, Baki, Şeyhülislam Yahya, Nev'i, Nabi, Nedim, Şeyh Galip Türk şiirinin en usta gazel şairlerinden bir kısmıdır