Çanakkale'de Anzakların Rolü Nedir

Çanakkale Savaşında Anzakların Rolü

Çanakkale Savaşı ve Anzaklar

Çanakkale'de Anzakların işin ne diye merak eden arkadaşlarımız için güzel bir yazı

Çanakkale Savaşında Anzakların Rolü;

Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu Kabatepe ve Arıburnu batısında, sahilde Sazlıbeyt Dere civarında karaya çıkacak ve yarımadanın yüksek omurgasını ele geçirecekti Böylece Türklerin Kilitbahir Yaylası yönündeki ricat yolları kesilecekti ANZAK Birliklerinin karaya çıkışı tabi sağlam bir temele dayanıyor ve ümit ederim ki plana uygun bir şekilde hareket etsinler Kurmay Karargâhım hangi mevkilerin elde tutulacağını harita üzerinde işaret etti

Suvla'daki balıkçı damlarından başlayarak kuzeye ve ovaya uzanan tepe üzerinden, Kabatepe'nin biraz ötesinde, düşmanı takiben bu bölge temizlenecekti General Birdvvood bu hatta kadar olan yerleri ele geçirir ve orada tutunabilirse, oradan Kocadere yönünde Türkleri püskürtür ve yarımadanın güneyi düşmandan kurtulmuş olur Hele, Çanakkale Boğazı'ndan ilerleyecek donanma gemileri desteğindeki taşıt gemileri birlikleri Bolayır Bölgesi yakınlarında karaya çıkartırsa, harekâtımız Türkler üzerinde öldürücü bir etki yapacaktır

24 Nisan 1915'te Mondros üssünden hareket eden ANZAK Kolordusu ile yüklü konvoy ve 2'nci Filo 25 Nisan sabahı saat 130'da çıkarma yerine geldiler Saat 3'te ilk hücum grubunu oluşturan 1500 kişilik ANZAK Birliği Kocatepe istikametine yöneldi Ancak bir saat sonra ANZAK'lar kıyı akıntıları nedeniyle Kabatepe kumsalı yerine Arıburnu kıyılarına indiBu sırada Arıburnu ve Kabatepe sahilinde 27'nci Alayın 2'nci Tümeni bulunmaktaydı ANZAK'lar çıkarma yaptığında Arıburnu kıyılarını bu birliğin 4'üncü Bölüğü tutuyordu ANZAK Kolordusunun 1 'inci Avustralya Tümeni 5 adet İngiliz harp gemisinin şiddetli ateş desteği ile Conkbayırı'nda ilerlemeye başladıklarında 27'nci Alay geri çekilmek zorunda kaldı Düşmanın Conkbayırı'nı ele geçirmesi demek Boğaz'ın en hâkim tepesini ele geçirmesi demek olacağından çok tehlikeli bir durum ortaya çıktı Bunun üzerine Conkbayırı'nın önemini önceden kavrayan Yarbay Mustafa Kemal ordu komutanından izin almaksızın Maydos'ta bekletilen 57'nci Alay ile bir dağ bataryasında oluşturduğu müfrezeyi Conkbayırı'na sevk etti Mustafa Kemal Conkbayırı'na ulaştığı zaman 27'nci Alayın geri çekildiğini gördü Bizzat bu askerlerin önüne geçerek "Niçin kaçıyorsunuz?" dedi "Efendim, düşman" dediler "Nerede?" dedi "İşte!" diye 261 rakımlı tepeyi gösterdiler Filhakika düşmanın bir avcı hattı 261 rakımlı tepeye yaklaşmış ve serbestçe ilerliyordu O zaman bu kaçan askerlere bağırarak "Düşmandan kaçılmaz" dedi "Cephanemiz kalmadı" dediler "Cephaneniz yoksa süngünüz var" dedi ve bağırarak süngü taktırdı ve yere yatırdı Bu sırada düşman da yere yattı Ardından Yarbay Mustafa Kemal 27'nci Alayın güneyden ve 57'nci Alayından düşmana kuzeyden taarruz etmesini emretti

Bu başarılı taarruz sonucu ANZAK Kolordusu kumsala döküldü Tam bu sırada General Hamilton, karargâh gemisinde komutanlarla bir toplantı yaparak durum değerlendirmesinde bulundu Bu tehlikeli durum karşısında ANZAK Kolordusu Komutanı General Birdvvood, General Hamilton'a bir teklifte bulunarak Türkler karşısında dağılan birliklerin gemilere alınmasını istedi Ancak, ordu komutanı General Hamilton bu işlemin çok zor olacağından endişelenerek teklifi reddetti ve şu ilginç cümleleri kullandı: "İşin müşkül tarafını anlattınız Artık size kalan iş, güvenliğimizi tamamen sağlaymcaya kadar siper kazmak, siper kazmak, siper kazmaktır" dedi General Hamilton'u bu duruma düşüren kuşkusuz Yarbay Mustafa Kemal komutasındaki 19'uncu Tümen idi Bu taarruz 27'nci ve 57'nci Alaylara da büyük kayıplar verdirdi

27 Nisan Muharebesi

Yukarıda belirtilen 25 Nisan çıkarmasından sonra İngilizler ve ANZAK'lar yeni bir taarruza kalkışmadan denize dökülmesi gerekiyordu İşte bu nedenle 27 Nisanda 19'uncu Tümen cephesinde yeni bir taarruza karar verildi 19'uncu Tümen 64'üncü ve 33'üncü Alaylarla güçlendirildi Plana göre; Yükseksırt - Merkeztepe - Kırmızısırt çizgisinde sayıca üstün ANZAK Kolordusuna ağır bir darbe indirilecekti 27 Nisanda başlayan taarruzda ANZAK Kolordusu Kırmızısırt - Kanlısırt çizgisine çekilerek burasını mevzi kabul etti Artık bundan sonra mevzi muharebeleri başladı

1 Mayıs Taarruzu

Bazı eserlerde "3'üncü Arıburnu Muharebesi" olarak geçen bu harekâtta, 5'inci Tümen de 19'uncu Tümen Komutanlığı emrine verilerek sayı 19400'e çıkarıldı Buna karşın İngiliz kuvvetlerine 1 Tugay daha eklenerek ANZAK Kolordusu sayısı 25000'i buldu Bu taarruzun amacı; Bombasırt-Merkeztepe çizgisi esas alınarak Haintepe eksenine doğru geliştirilecek ve böylece ANZAK Kolordusu çıkış yerinde sıkıştırılarak denize dökülecekti Taarruz sabahı Türk topçusunun ateşiyle başladı ve geceye kadar sürdü Ancak ANZAK'lar üst üste aldığı takviye güçle Türk hücumuna başarıyla direndi O gün akşamı Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal arkadaşlarına şu bildiriyi yayımladı: "Benimle burada muharebe eden bütün askerler kesinlikle bilmelidir ki bize verilen namus görevini yerine getirmek için bir adım geriye gitmek yoktur"

"Bütün arkadaşlarımın fikir birliğinde olduğuna ve düşmanı denize dökmedikçe yorgunluk belirtisi göstermeyeceklerinden şüphem yoktur"

İngilizlerin ve dolayısıyla ANZAK'ların Arıburnu çıkarması yaptığı 25 Nisandan 5 Mayısa kadar buradaki tüm birlikler 19'uncu Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal'e bağlıydı Ancak bu durum Mustafa Kemal üzerinde ağır bir yük oluşturuyordu Bu nedenle 5 Mayıs 1915'te 5'inci Ordu Komutanı Liman Paşa Arıburnu Bölgesi'nde yeni bir düzenlemeye gitti Buna göre bölgede şöyle bir tablo oluştu:

1 Anadolu Grubu,

2 Güney Grubu (Alçıtepe Güneyi),

3 Kuzey Grubu (Arıburnu - Anafartalar),

4 Saros Grubu

Burada Kuzey Grup Komutanlığına yani ANZAK'lara karşı savaşacak Türk Birliğinin başına Esat Paşa atandı Yarbay Mustafa Kemal'in ise Arıburnu Kuvvetleri Komutanlığı sona ererek 19'uncu Tümen Komutanlığı görevi devam edecekti Bu değişiklikten sonra 5'inci Ordu Komutanı Liman Paşa, Kuzey Grup Komutanı Esat Paşa'ya elindeki tüm kuvvetlerle 19 Mayısta taarruza geçerek ANZAK'ları denize dökmesi için emir verdi Bu arada Türklerin ani bir saldırı yapabileceğini tahmin etmeyen İngilizler ANZAK Birliklerinin bir kısmını Alçıtepe'ye kaydırmıştı Böylece bölgedeki askerî denge sağlanmıştı Bu taarruz daha esaslı bir hazırlık yapılmadığı, birliklerin gece mevzi değiştirmesi sırasında karışması ve hücumların derinlemesi yerine sıkışık hâlde yapılması nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandı22

General Hamilton İkinci Kirte Muharebesi'nde gösterdiği başarısızlığın moral çöküntüsü içine girdi Ancak gerek Lord Kitchener'in 19 Mayısta Türklerin Arıburnu'nda uğradığı ağır zayiat nedeniyle çektiği teşvik edici telgraf ve gerekse iki generalin önerileri üzerine onun Seddülbahir Bölgesi'nde 4 Haziranda yeni bir taarruz yapma kararına neden oldu Buna aynı zamanda Üçüncü Kirte Muharebesi de denir Bu muharebe planı çerçevesinde Arıburnu'nda ANZAK'lar bir gösteri taarruzu yaparak dikkatleri buraya çekecek ve buradaki Türk birliklerini kendine bağlayacaktı 4 Haziranda başlayan Üçüncü Kirte Muharebesi'nde İngilizler ağır kayıplar verdi ve elindeki deneyimli kuvvetin büyük bir kısmını kaybetti

Ağustos ayına gelindiğinde Seferî Kuvvetler Başkomutanı General Hamilton Çanakkale'de Türklere karşı kesin bir sonuç almak için yeni bir taarruz planı hazırladı Hamilton bu plan için önce İngiliz Hükümetinden 50000 ek kuvvet istedi Böylece bu ek kuvvetle birlikte Hamilton'un asker sayısı 250000'e ulaştı Hamilton'un planı; Arıburnu Cephesi'nin kuzeyine çıkarma yaparak Kocaçimen ve Conkbayırı Tepesi'ni ele geçirmekti Hamilton'un bu planı doğruydu Çünkü Anafartalar sahilindeki Türk birliğine Vilmer adlı bir yarbay komuta etmekteydi ve dört taburdan ibaretti Ayrıca Arıburnu Cephesi'ndeki bir kısım Türk birlikleri de geri çekilmişti Hamilton'un bu planı gereğince 2'nci Avustralya ve Yeni Zelanda Tümeni ve Kolorduyu takviye eden diğer kuvvetler Conkbayırı'nın sıklet merkezine saldırdı Bu taarruz sırasında 1 'inci Avustralya Tümeni Türk Kuzey Birlikleri'nin güney kısmından kuzeye kuvvet yardımını önlemek ve kuzey kanadındaki birlikleri güney kanada çekmek amacıyla Kanlısırt'a 6 Ağustos 1915'te bir taarruz yaptı ve bölgeyi ele geçirdi İki gün süren kanlı muharebelerden sonra Türkler bölgeyi tekrar geri aldı

İngilizler 6/7 Ağustos gecesi Türk mevzisinin kuzey kanadında meydana gelen gedikten geçerek bir kol sağdan Conkbayırı'na diğer kol da soldan Kocaçimen istikametine ilerledi Kanadı korumakla görevli iki Türk taburu doruğa doğru çekilmiş olduğundan Conkbayırı'na ilerleyen İngiliz -ANZAK'ların önü açıktı Düşman büyük bir fırsat yakalamıştı Ancak İngiliz -ANZAK ordusunun sevk ve idaresindeki hatalar bu fırsatı değerlendirmeyi engelledi Kocaçimen istikametinde ilerleyen sol kol ise fundalık ve sarp arazide gerilla savaşı ile Türk birlikleri tarafından durduruldu

Anafartalar kıyısına çıkan İngiliz ve ANZAK Kolordusu Mestantepe'den ileri geçemedi Bunun böyle olmasının nedenleri; İngiliz -ANZAK Birliklerinin çok yavaş hareket etmesi ve bölgede bulunan Binbaşı Vilmer komutasındaki Türk birliğinin bölgeyi kahramanca savunmasıydı Bu durum karşısında Gelibolu'dan Anafartalar'a sevk edilen Türk birliğinin başına Kurmay Albay Fevzi ÇAKMAK getirildi Albay Fevzi Anafartalar Bölgesi'ne gitmeden önce 5'inci Ordu Karargâhı'na uğrayarak Liman Paşa'dan gerekli emri almıştı Albay Fevzi Anafartalar'a vardığında düşmanın ağır hareket ettiğini görerek gece taarruzu yerine taarruzu bir gün sonraya yani 9 Ağustos'a erteledi Bu aslında yorgun Türk Birlikleri için yerinde bir karardı Ancak Liman Paşa bu karara çok kızarak Albay Fevzi'yi görevden alarak yerine Anafartalar Grup Komutanı olarak Mustafa Kemal'i atadı Liman Paşa bu kararıyla yalnız Anafartalar Savaşı'nı kazanacak komutanı seçmedi; aynı zamanda Türk milletinin kaderini yönlendirecek bir komutanı dünya kamuoyu önüne çıkarıyordu

Anafartalar Grubu komutanlığına getirilen Mustafa Kemal 9 Ağustosta Çamlı Tekke'deki karargâha geldi ve vakit kaybetmeden Albay Fevzi Bey'in kararlarının aynen tatbikini istedi 9 Ağustosta durum çok kritikti Conkbayırı'na çıkan İngiliz - ANZAK Birlikleri tepenin bir kısmını ele geçirmişti Anafartalar'da ise 9'uncu İngiliz - ANZAK Kolordusu 1 tümeniyle Kireçtepe ve Küçük Anafartalar istikametinde ileri harekâta geçmişti Bu durumda Türk birliklerinin taarruz planı şöyle idi: Kuzeyde Kireçtepe'ye taarruz eden İngiliz - ANZAK'lar 12'nci Türk Tümeninin bir alayı ile tutulacak ve Mestantepe'deki Binbaşı Vilmer komutasındaki müfreze de karşı saldırı yapacaktı Bu plan dâhilinde 9 Ağustos günü yapılan şiddetli taarruz sonucu Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal'in askerî dehası sonucu 20000 kişiye karşı 50000 kişilik İngiliz - ANZAK Kolordusu geri püskürtüldü ve Anafartalar Ovası dışına çıkamadı

9-10 Ağustos Muharebelerinden sonra General Hamilton yavaş yavaş ümidini kaybetmeye başlamıştı İngiliz Harbiye Nazırı'ndan 10000 kişilik bir ek kuvvet daha istedi Hamilton Conkbayır ve Anafartalar'da 6 tümen kullanmıştı Şimdi buna ilaveten Mısır'dan 6 tümen daha getirtip tekrar şansını denemeye karar verdi Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal'in emrinde ise düşük sayılı 5 tümen vardı Böylece kuvvet dengesi ikiye bir oldu İngilizler bu yeni taarruzu 21 Ağustosta başlattı Taarruzun ağırlık merkezi Anafartalar idi İngilizlerin planına göre; ANZAK Kolordusu da Damakçıl Bayırı'ndaki 9 taburluk bir kuvvetle Kayacıkağılı - Susakkuyu çizgisine taarruz edecekti Bu taarruzda İngilizler bazı Türk mevzilerine girmeyi başardıysa da gece yarısına kadar devam eden taarruzlar sonucu 12'nci Tümen düşmanı mevzilerden atmayı başardı 7'nci Tümenin sağına taarruz eden ANZAK'lar ise Kayacıkağılı'nda bir taburumuzun mevzisine girdi Yapılan karşı taarruzlara rağmen ANZAK'lar buradan atılamadı 21 Ağustos taarruzunda düşmanın elde ettiği tek başarı bu oldu

Başkomutan General Hamilton'un Anafartalar Muharebesi'nde ilk hedef olarak ulaşmak istediği Kocaçimen - Tekketepe hattı yalnız gerçekleştirmek istediği kuşatma manevrasının dayanak noktası değil aynı zamanda karaya çıkan İngiliz askerlerinin güvenliği açısından da önemliydi Bu hattın Türklerin elinden alınamaması Hamilton'un planının iflası demek oluyordu Burada bir noktayı daha atlamamak lazım O da Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal'in önsezisi ve askerî dehasını bir kez daha burada göstermesidir

Çanakkale Cephesi'ni Boşaltma Harekâtı

Çanakkale Cephesi'nin boşaltılması birçok komutana göre en az çıkarma kadar kayıplara neden olabilecek bir hareket olarak görülüyordu Öncelikle Çanakkale Cephesi'nin boşaltılmasına neden olan olayları irdeleyecek olursak; İngilizler Ağustos 1915'e kadar giriştikleri birçok taarruzda amaçlarına ulaşamadı Son Anafartalar yenilgisinden sonra General Hamilton İngiltere'den ek kuvvetler isteyerek bunlarla başarıya ulaşabileceğini iddia etti Ancak Lord Kitchener Fransa'da Almanya'ya karşı büyük bir taarruz hazırlığı yapıldığını belirterek Hamilton'un bu isteğini geri çevirdi Bu arada Bulgaristan Almanya'nın yanında savaşa girerek Almanya'ya silah ve teçhizat yardımı için İstanbul yolunu açtı Bu durum karşısında Yunanistan ve Sırbistan da İngiltere ve Fransa'nın yanında savaşa girdi Ancak bu devletler Almanya ve Bulgaristan tehlikesine karşı müttefiklerinden yardım istedi Bu isteğe İngiltere ve Fransa'nın evet demesi üzerine Selanik Cephesi'nin açılması gündeme geldi

11 Ekim 1915'te Lord Kitchener General Hamilton'a "Bir tahliye yapılırsa ne kadar zayiat olabileceği"ni sordu? Hamilton verdiği cevapta; "tahliyeye karşı olduğu"nu belirtti Bunun üzerine Hamilton görevden alınarak yerine General Sir Charles Monro Çanakkale ve Selanik Kuvvetleri genel komutanı olarak atandı General Birdvvood da sadece Çanakkale Kuvvetleri komutanı oldu 4 Kasım 1915'te Lord Kitchener General Birdvvood'a bir telgraf çekerek Çanakkale Cephesi'nin çok gizli ve sükûnet içinde boşaltılması için bir plan hazırlamasını istedi Bunun üzerine General Birdvvood Türklere cephenin boşaltıldığının hissettirilmemesi için sadece Arıburnu ve Anafartalar'ın boşaltılması için üç evreli bir plan hazırladı

Buna göre;

1 İlk evrede: ihtiyatların, hayvanların ve arabaların tahliyesi,

2 İkinci evrede: insan, hayvan ve topların tahliyesi,

3 Üçüncü evrede: geride kalan artçı birlikleriyle hayvanların, topların, donatımın ve sağlık teşkilatının tahliyesi

Bu plan çok gizli bir şekilde ve Türk tarafına sezdirilmedin uygulandı Planın birinci evresi 10 Aralık 1915'te sona erdi İkinci evresi de 18 Aralık 1915'te bitti 18 Aralık 1915 akşamı başlayan üçüncü evresinde ise 11000 kişi ve topların yarısı İmroz Adası'na gönderildi Böylece 21 Aralık 1915'e kadar Arıburnu ve Anafartalar Bölgesi'nin tahliyesi başarıyla tamamlandı İngilizler boşaltma emri aldıkları 8 Aralıktan 21 Aralığa kadar Arıburnu ve Anafartalar Bölgesi'nden toplam 88048 er ve subay, 186 top, 1697 atlı araba, 21 motorlu araç, 4695 at ve katırı gemiye yükleyerek İmroz Adası'na götürdülerBu boşaltma işlemi içinde ANZAK askerleri de yer aldı Çünkü onlar Arıburnu ve Anafartalar Bölgesi'nde bulunuyordu Çanakkale'den çekilen ANZAK askerleri tekrar Mısır'a döndü Bu arada Avustralya ve Yeni Zelanda'dan getirilen ek kuvvetlerle iki kolordu hâline getirilen ANZAK'ların bir kolordusu Türklere karşı savaşmak için Ortadoğu'ya diğer kolordu da Fransa Cephesi'ne gönderildi

Sonuç

İngiliz Savaş Bakanlığının uygun görmesiyle VVlliam Riddle Birdvvood'un komutasında bir kolordu hâline getirilerek iki ülkenin isminin baş harflerine atfen ANZAK ismini aldılar ANZAK'lar Kanal Cephesi'nde Türklere karşı kolay bir zafer kazandıktan sonra Çanakkale Cephesi'nin açılması üzerine burada savaştırılmak üzere Mısır'dan Limni Adası'na sevk edildi

25 Nisan 1915'te Arıburnu'nda ilk çıkarmayı yapan birlikler ANZAK'lar oldu

Burada onların görevi hem Gelibolu Yarımadası'nın tam ortasından kuzey - güney istikametinde bir koridor açarak Çanakkale Boğazı'na ulaşmak hem de yarımadanın güney ucundaki Türk askerine İstanbul -Saros Körfezi istikametinden yardım gelmesini önlemekti Bu nedenle ANZAK'lar Çanakkale Cephesi'nde İngilizler tarafından en kritik bölgede görevlendirilmiş ve sonuçta da çok kayıp vermiştir

ANZAK'lar Çanakkale Cephesi'nde kendilerini bir sömürge askeri olarak değil millî bir Avustralyalı ve Yeni Zelandalı ruhu ile savaşarak ülkelerine döndüklerinde bu millî şuurun hızla gelişmesine neden olmuştur

Aynı zamanda Çanakkale Savaşları Mustafa Kemal'in tarih sahnesine çıkıp kendini geleceğin komutanı ve lideri olarak ispatladığı yerdir Çanakkale Cephesi'nde Mustafa Kemal ANZAK'lara karşı Arıburnu ve Anafartalar'da savaşarak savaşın en kritik noktasında kritik kararlar vererek bir milletin alın yazısıyla rol oynayan komutan olarak tarihe geçmiştir

Diğer yandan Çanakkale Savaşları tarihte hiç birbirini tanımayan iki ulusun yani Türklerle Avustralyalı ve Yeni Zelandalıların gelecekte ulus ve devlet olarak dostluk köprüsünü kurduğu bir savaş olarak tarihteki yerini almıştır