Osmanlı Kültür Ve Medeniyeti Ders Notu

Osmanlı Devletinin Medeniyeti
Osmanlıda Medeniyet

PADİŞAH

A)-PADİŞAHLARIN BAŞA GEÇMESİ(VERASET SİSTEMİ):

Osmanlı Devletinde kimin padişah olacağı konusunda kesin bir kural yoktu Osmanlı ailesinin bütün

erkekleri taht üzerinde hak sahibi idiler Onun için padişah ölünce oğullarının hangisinin tahta

geçeceği konusunda devlet yönetimindeki etkili grupların(ümera oynuyorduEski Türk Devlet geleneğinden kaynaklanan bu sistem(Kut anlayışı)taht kavgalarına neden

oluyordu

Veraset Sistemindeki Değişmeler:

* Fatih Sultan Mehmet bu sakıncayı ortadan kaldırmak için tahta geçme yöntemini belirleyen bir

kanunname düzenledi

Bu kanunla Fatih'in amacı:

1 -Taht kavgasına son vererek 2- En GÜÇLÜ olanın padişah olmasını sağlamaktı

* IAHMET zamanında yapılan değişiklikle EN YAŞLI ve AKILLI olanın (EKBER VE ERŞED) padişah olması

esası benimsendi

AÇIKLAMA: Ekberiyet sistemi Şehzadeler arasındaki rekabet duygusunu ortadan kaldırması bakımından

OLUMSUZ B)-PADİŞAHLARIN YETİŞMESİ:

16 yüzyılın sonlarına kadar şehzadeler 14-15 yaşlarına gelince SANCAKBEYİ olarak gönderilirlerdi Burada bir LALA'nın yanında devlet yönetiminde tecrübe

kazanmaları sağlanırdı

NOT: Lala'yı Büyük Selçuklular'daki ATABEYLERE benzetebiliriz

III Mehmet'ten sonra şehzadelerin SANCAĞA ÇIKMA usulü kaldırıldı (Şehzadeler sarayda KAFES

HAYATI yaşadılar)

C)-PADİŞAHLARIN ÜNVANLARI:

Osmanlı Devletinin kuruluş yıllarında başta bulunan hükümdarlara BEY denilmiştirYine

hırıstiyanlara karşı savaştıklarından GAZİ de denilmiştir(Örneğin:Osman bey Bey genellikle Padişah'dır

NOT: Yavuz Sultan Selimin 1517 Mısır seferi sonucu HALİFELİK Osmanlı padişahlarına geçmiştir

Böylelikle Osmanlı hükümdarları padişah olarak Devletin Başı başı olma özelliği taşımışlardır

SARAY

Padişahın hem özel hayatının geçtiği olmak üzere iki bölümden oluşuyorduBu iki bölüm BAB'ÜS-SAADE(Orta kapı) denilen kapıyla birbirine

bağlanmıştı

1)- ENDERUN :Padişahın özel hayatının geçtiği sarayın iç bölümüdür Burada padişahın hizmetine

bakan güvenilir kimselerin bulunduğu hizmet ve eğitim odaları ve harem bulunuyorduEnderundaki

odalar şunlardır:

a)-HASODA:Padişahın günlük himetine bakarlardı

b)-HAZİNE ODASI:Padişahın özel hazinesine bakarlardı

c)-KİLER ODASI:Yemek ve sofra hizmetlerini yaparlardı

d)-SEFERLİ ODASI:Berber Devşirme usulüyle toplanan oğlanlar seçilenler Topkapı sarayına alınarak bilgiler Amaç saraya alınan bu içoğlanlarını gerçek bir dindar kişi olarak yetiştirmekti Hasoda hemde eğitim ve öğretimlerini sürdürürlerdi Daha sonra ÇIKMA denilen bir atama usulüyle Birun da

görevlendirilir edilirlerdi

HAREM: Sarayda kadınların yaşadığı bölüme denirdiSaraya alınan kızlar tıpkı iç oğlanları gibi sıkı

bir eğitim görürlerdi Eğer padişah tarafından sarayda tutulmazlarsa Çıkma ile saray dışında

görevlendirilen Kapıkullarıyla evlendirilirlerdi

2)- BİRUN: Sarayın dış bölümüne denirdi Bîrûnda geniş bir yönetici kadro yer alırdı Bîrûndaki

görevliler ve teşkilatları şunlardı:

a)-Yeniçeriler

b)-Altı Bölük halkı (sipahiler c)-Topçular ve Cebeciler

d)-Mehterler

e)-Müteferrikalar Enderundan çıkma içoğlanlar çocukları)

Birunda başka görevlilerde vardı Başlıcaları:

Padişah Hocası:Şehzadelerin eğitimiyle meşgul olur

Hekimbaşı:Cerrahbaşı da denilen doktor

Çavuşlar ve Çavuşbaşı:Haberleşme ve elçilik görevini yapar

Ayrıca Müneccimbaşı Üstün başarı gösterenler NOT: Osmanlılar'da ilk saray Bursa da yapılmıştı Başkent Edirne olunca burada daha büyük bir saray

yapılmış gelmemesi üzerine aynı yerde başka bir saray yaptırılmıştı Eski Saray denilen bu sarayın da

yeterli olmaması üzerine Topkapı Sarayı(yeni saray) yapılmıştır Padişahlar 19 yüzyıla

kadar burada oturmuşlar yapılmıştır

DİVAN-I HÜMAYUN

Bugünkü Bakanlar Kurulu gibi çalışan Divan-ı Hümayun önceleri DİVANHANE'de toplanırken zamanında yapılan KUBBEALTI denilen yerde toplanmaya başlamıştır

Divan teşkilatı ilk defa ORHAN BEY zamanında kurulmuştur Fatih Sultan Mehmet padişahların divân

toplantılarına katılma geleneğine son vererek etmiştir

DİVANIN YAPISI:

Osmanlılarda padişahın yetkilerini kullanmak yada emirlerini uygulamak için görevlendirilmiş üç temel

sınıf bulunuyordu Bu sınıfların en üst yetkilileri divânda temsil edilirdi Bu sınıflar şunlardı:

1-Seyfiye (Ehl-i Kılıç= Ehl-i Örf)

2-İlmiye (Ehl-i Şer)

3-Kalemiye (Ehl-i Kalem)

1)- SEYFİYE (Ehli Örf):

Osmanlı Devletinde yönetim ve askerlik görevini yerine getiren zümrelere denirdi Ehli örf seyf ve ümera gibi isimler verilen bu sınıfın divan-ı hümayundaki temsilcileri vezir-i azam ve

vezirlerdi Divan dışında beylerbeyleri grubun içindedir

VEZİR-İ AZAM(Sadrazam):Bugünkü başbakan durumunda olan veziri azam yapar ve onun altın mührünü taşırdı Divana başkanlık eder başına geçer KUBBE ALTI VEZİRLERİ: Bugünkü devlet bakanları durumunda olan kubbe altı vezirlerinin sayıları 5-7

arasındaydı

2)- İLMİYE (Ehli Şer)

Medreselerde iyi eğitim görmüş da denilen bu grubun üç önemli görevi vardı:

a)-Tedris Görevi:Eğitim-Öğretim görevidirBu görevi müderris b)-Kaza Görevi:Yargı görevidir Bu görev kadılar tarafından yürütülürdü Kadılar İslam hukukuna

göre davalara bakar ve karar verirlerdi

c)-İfta Görevi: Fetva görevidirYapılanların şeriata uygun olup olmadığı konusunda fikir beyan

etme görevidir

Fetva verme yetkisine sahip olanlara MÜFTİ denilirdi Müftilerin en üst rütbelisi Şeyhülislam

ve kazaskerlerdi

ŞEYHÜLİSLAM: Divana katılan fakat oy kullanmayan şeyhüislamın protokoldeki sırası veziri azamla

aynıydıHem ilmi kişiliği gösterilirdi Bayramlaşma sırasında padişah sadece şeyhülislamın karşısında ayağa kalkardı

Önemli devlet işleri hatta padişahların görevden alınması için şeyhülislamın fetvası

gerekiyorduŞeyhülislam idam cezasına çarptırılamaz kadar görevden alınması bile söz konusu değildi Tanzimattan sonra şeyhülislamların yönetimdeki

önemi azalmaya başladı

KAZASKERLER (KADIASKERLER): Divanı Humayun üyesi olan kadıaskerler şer'i hükümler veren en yüksek

görevlilerdi Fatihten itibaren Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri olmak üzere sayıları ikiye

çıkarıldı Rumelideki kadılar Rumeli KADILAR: Başlıca görevleri şunlardı:

a)-Merkezden gelen emirleri halka iletmek b)-Her türlü davaya(miras c)-Nikah sözleşmesi d)-Avarız denilen olağanüstü durumlardaki vergileri toplar PADİŞAH HOCALARI: Osmanlı şehzadelerine ulemadan bir kimse hoca olarak tayin edilirdi Şehzadeler

hükümdar olduklarında onları PADİŞAH HOCASI olarak tayin ederlerdi

SEYYİD VE ŞERİFLER: HzPeygamberin torunları HzHasanın soyundan gelenlere Şerif soyundan gelenlere ise Seyyid denirdi Seyyid ve şerifler Osmanlı toplumunda büyük saygı

görürlerdi Devlet de bunların işleriyle meşgul olmak için NAKİB'ÜL EŞRAFLIK denilen bir

kurum kurmuştu

Yukarıdaki görevlilerden başka ilmiye zümresi içinde müderrisleri şeyhlerini 3)- KALEMİYE(Ehli Kalem):

Günümüzde bürokrasi diye adlandırılan bu sınıfın en üst rütbelileri NİŞANCI VE DEFTERDARLAR'dır

NİŞANCI(TEVKİİ=TUĞRAİ): Divandan çıkarılan belgelerin üstüne padişahın nişan

olan TUĞRA 'yı çektiği için TUĞRACI'da denirdi Nişancı kendisine bağlı REİSÜL KÜTTAB

başkanlığında çeşitli kalemler vasıtasıyla merkez bürokrasisinin her türlü işlemlerini yapardı

Reisülküttab'a bağlı kalemler şunlardı:

a)-Beylikçi Kalemi b)-Tahvil Kalemi c)-Ruus Kalemi d)-Amedi Kalemi

Nişancının görevleri: Nişancı tuğra çekmenin yanısıra yukarıdaki kalemler vasıtasıyla şu

görevleri yapardı:

A)- Divanda yapılan görüşmelerin kayıtlarını tutarak MÜHİMME DEFTERİNE(Divan Defteri)

kaydetmek

B)- Ferman C)- Sadrazam ve padişah arasındaki ve dış ülkelerle olan yazışmaları hazırlamak

D)- Tapu Tahrir Defterlerini tutmak

DEFTERDAR:

Osmanlı Devletinde bütün mali işlerden ve hazineden sorumlu en üst görevlilerdi Osmanlılarda İç

ve Dış Hazine olmak üzere iki tür hazine vardı İç hazinede padişahın özel serveti ve değerli

eşyaları saklanırdı Dış hazine ise devletin maliye teşkilatını oluştururdu İlk dönemde

defterdar sayısı bir iken yükselmiştirBunlar; Rumeli defterdarı ve Anadolu Defterdarı idi Rumeli Defterdarı

Başdefterdar idi

Defterdara bağlı kalemler şunlardı:

a)-Ruznamçe kalemi b)-Maliye emirleri kalemi c)-Tarihçi kalemi d)-Gelir ve gider kalemi

Defterdara bağlı üst düzey görevliler şunlardı:

a)-Başbakı kulu b)-Veznedarbaşı c)-Sergi nazırı d)-Sergi halifesi

MERKEZ TEŞKİLATINDA MEYDANA GELEN DEĞİŞMELER:

1)- 18 yüzyılda değişmeler:

a)- Tahta Osmanlı ailesinin en yaşlı üyesinin geçmesi bırakılması sonucun doğurmuştur Sadrazamların güçlenmesi ile Divan BAB-I ALİ'de(Sadrazam

kapısı=Yüksek Kapı)toplanmaya başlamıştır

b)- 18 yüzyılda devletlerarası ilişkiler ön plana çıkınca diplomasi önem kazanmaya başlamış böylece kalemiye sınıfının özellikle de REİSÜL KÜTTAB'ın etkinliğ artmıştır Reisülküttab dış

ilişkileri düzenleyen bir nitelik kazanmıştır

2)- IIMahmut Döneminde değişmeler:

a)- 1826'dan itibaren BAB-I ALİ sadrazamın özel ikametgahı olmaktan çıkmış binası haline gelmiştir

b)- IIMahmut zamanında Divân Batı ülkelerinde olduğu gibi yeniden düzenlenmiştir Divân-ı

Hümayûn yerine nezaretlerden (nazırlıklar=bakanlıklar) oluşan yeni bir hükümet modeli

oluşturulmuştur Bu hükümet modeline Meclis-i Vükela Meclis-i Has denir Böylelikle Sadrazamın yetkileri nazırlar arasında dağıtılmıştır Bu

nazırlıklar şunlardır

ESKİ YENİ

Divan-ı Hümayun -----> Heyeti Vükela(bakanlar kurulu

Sadrazam -----> Başvekil(Başbakan)

Sedaret Kethüdası -----> Dahiliye Nazırı(İçişleri)

Reisülküttab -----> Hariciye Nazırı(Dışişleri)

Defterdar -----> Maliye Nazırı

Kazasker -----> Adalet Bakanlığı (Nezareti Deavi=Davalar bakanlığı)

Ayrıca Evkaf ve Ticaret Nazırlığı kuruldu

c)- IIMahmut zamanında yeni meclis ve komisyonlar kurulduBunlar;

1-Dar-ı Şura-i Askeri (Askeri işleri düzenlemek)

2-Dar-ı Şura-i Bab-ı Ali(İdari ve bürokratik işler

3-Meclis-i Vala-i Ahkam-ı Adliye(Adalet işleri)

Bunların dışında IIMahmut zamanında şu ıslahatlar gerçekleştirildi:

a)-1826 da Yeniçeri ocağı kaldırıldı ordu kuruldu

b)-Tımar ve zeamet kaldırıldı Başta valiler olmak üzere devlet memurları maaşa bağlandı

c)-Müsadere usulü kaldırıldı(Görevden alınan yüksek dereceli memurun malına devletin

elkoyma usulü)

d)-İlköğretim mecburi kılındı

e)-İlk resmi gazete ( TAKVİM-İ VEKAYİ) çıktı

f)-İlk defa nüfus sayımı yapıldı

g)-Kıyafet değişikliği yapıldı(Memurlara fes h)- Harp okulu

ı)- Mahalle ve köylere MUHTARLIK teşkilatı kuruldu

3)-Tanzimat Döneminde Meydana Gelen Değişiklikler:

3 Kasım 1839 da ilan edilen Tanzimat fermanıyla devlet teşkilatında yeni düzenlemelere

gidilmiştir 1876'ya kadar süren dönemde yeni meclis ve komisyonlar kurulmuştur

Bunlar; a)-Meclis-i Ali Tanzimat Osmanlı'da kültür ve medeniyet nasıldı? b)-Şura-i Devlet c)-Divan-ı Ahkam-ı Adliye'dir

Ayrıca Tanzimat Döneminin bir başka yeniliği de SERASKERLİK makamının kurulmasıydı Kara

kuvvetleri komutanlığı olan bu makam Osmanlı'da kültür ve medeniyet nasıldı? Sadrazam ve şeyhülislama eşit tutuldu

4)-Meşrutiyet Döneminde Meydana Gelen Değişiklikler:

1876'da Kanuni Esasi'nin ilan edilmesiyle Meşrûtiyet dönemi başlamıştır Yapılan seçimlerle iki

meclis oluşturulmuştur:

a)- Meclisi Mebusan:Hırıstiyan Osmanlı'da kültür ve medeniyet nasıldı?Yahudi ve müslüman halkın seçtiği milletvekillerinden oluşuyordu

b)- Ayan Meclisi: Padişah tarafından tayin edilen 26 kişiden oluşuyordu