İçtihat Seviyesine Ulaşamamak

İçtihat nedir, müçtehit kimdir?



İçtihat: Sözlük anlamı itirabiyle "kişinin, zor ve meşakkatli bir işi yerine getirmek için bütün gücünü sarfetmesi" demektir Fıkhî bir terim olarak ise bu kelime "fakihin, şer'î bir hükmün mahiyetini ortaya koymak için bütün gücünü sarf etmesi"ni ifade eder



İçtihat için öngörülen şartları şu şekilde toparlayabiliriz:


Şer'î hükümleri bilme yollarını, bu hükümlerin kısımlarını, isbat yollarını, delalet şekillerini, şartlarını, mertebelerini, tearuz/çatışma durumunda tearuzun/çatışmanın nasıl giderileceğini, ahkâma ilişkin ayet ve hadislerin delalet ve sübut bakımından durumlarını, nâsih ve mensuh olanları ve üzerinde icma ve ihtilaf edilmiş olan konuları ve Arap dilini ve kıyası bilmek; insanların ve yaşadığı toplumun ahvaline vakıf olmak ve nihayet kişisel, toplumsal ya da siyasal herhangi bir yönlendirme/baskı altında bulunmamak, halktan, sermaye sahiplerinden ve siyasî yönetimlerden müstağni olmak (M Ebu Zehra, Usûlu'l-Fıkh, 381 vd, Vehbe ez-Zuhaylî, Usûlu'l-Fıkhi'l-İslâmî, 2/1037)


Bu sayılan şartları hakkıyla yerine getirmek, takdir edileceği üzere gerçekten son derece zor bir iştir Kur'an, Sünnet ve hatta genel olarak din konusunda farklı telakkilerin, niyetlerin ve girişimlerin söz konusu olduğu, buna mukabil ilmî seviyenin genel olarak düşük limitlerde seyrettiği günümüzde, şahsında bu vasıfları toplamış bir kişinin bulunması aklen olmasa da adeten imkansızdır


Şunu da ekleyelim ki, her mezhep içinde, mezhep imamından başlayarak aşağıya doğru sıralanan muhtelif seviyeler/tabakalar vardır Mezhep imamının koyduğu ölçüler içinde içtihat eden 'mezhepte müçtehitler', yine aynı ölçüler içinde bazı meselelerde içtihada güç yetirebilenler 'meselede müçtehit' olarak isimlendirilir


Bunların altında mukallit, yani mevcut içtihada uyan ulema gelir Bunlar içtihat seviyesine ulaşamamakla birlikte, mezhep içi tercihlerde bulunabilecek durumdadırlar Bunlara da 'tercih ehli', 'temyiz ehli', 'tahriç ehli' gibi ünvanlar verilir Tabakâtu'l-Fukahâ tarzındaki eserlerde bütün bu mertebeler açıklanmıştır




semerkand dergisi