Dil, Lehçe, Şive Ve Ağız Nedir?

Dil, Lehçe, Şive ve Ağız Nedir?
Dil Nedir?
Bir sesli işaretler sistemi olan dil, aynı toplulukta yaşayan veya aynı milletten olan insanların anlaşabilmelerini sağlayan en gelişmiş iletişim aracıdır Dilin kaynağı çok eskilere dayanır ve dilin kendinden doğma kuralları vardır Dil, toplumun ortaklaşa meydana getirdiği ve kullandığı canlı bir varlık, sosyal bir kurumdur

Ana dil nedir?
Bugün ses yapısı, şekil ve anlam bakımından birbirinden az ya da çok farklılaşmış bulunan dil veya lehçelerin, kök bakımından bilinmeyen bir tarihte birleştikleri ortak dil: Ana Türkçe, Ana Moğolca, Ana Altayca, Lâtince vb

Kendisinden başka diller veya lehçeler türemiş olan dil (TDK)

Ana dili nedir?
İnsanın doğup büyüdüğü aile ve soyca bağlı bulunduğu toplum çevresinden öğrendiği, bilinç altına inen ve kişilerle toplum arasındaki ilişkilerde en güçlü bağı oluşturan dil

Çocuğun ailesinden ve içinde yaşadığı topluluktan edindiği dil (TDK)

Lehçe nedir?
Bir dilin tarihsel, bölgesel, siyasal sebeplerden dolayı ses, yapı ve söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu, diyalekt (TDK)

Coğrafi ve kültürel etmenler bu ayrılmada rol oynar Lehçelerde, ses, şekil ve kelime ayrılıkları çok büyüktür Bazı dilciler, büyük ayrılıklarda lehçeyi başka bir dil olarak kabul etmeyi de önerirler Çuvaşça ve Yakutça, Türkçenin lehçeleridir Yakutlar, Sibirya'nın kuzeyinde otururlar, Şamanist ve Ortodoksturlar Çuvaşlar ise Volga'nın iki kolunun kesiştiği bölgededirler ve Ortodoks dinindedirler

Şive nedir?
Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur Ayrılıklar, lehçede olduğu kadar değildir İstanbul'da gelirim derken, Türkistan şivesinde kelür men denir Ayrılık yazı diline girmiştir Sınıflamalar da yazı dillerine göre olur

Ağız nedir?
Aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine veya sınıflara özgü olan konuşma dili Karadeniz ağzı, Konya ağzı gibi

Anadolu ağızlarınden örnekler:
Batı Anadolu Ağızlarından Örnekler Batı Anadolu Ağızlarından Örnekler:
Alnacında: Tam karşısında
Anşırtmak: İma etmek
Burma: Musluk
Çilpi: Küçük, ateş tutuşturmakta kullanılan odun parçası
Bağa: Guatr
Çiritmek: Üşümek, titremek
Değin: Sincap
Genk: İşlenmemiş sert toprak
Imgıraz: Hastalıklı, çökmüş (kişi)
Keşir: Havuç
Göcen: Tavşan yavrusu
Göde: Zayıf, çelimsiz

Doğu ve Günedoğu Anadolu Ağızlarından Örnekler
Böğürcük: Böbrek
Cembek: Kalabalık aile
Yanır: Yara
Pisik: Kedi
Mişmiş: Kayısı, zerdali
Küncü: Susam
Ariş: Asma
Tağa: Pencere
Tike: Parça (kuşbaşı et)
Kara yatılık: Tifo
Öden: Mide
Ölülük: Mezarlık

Orta Anadolu Ağızlarından Örnekler
Bük: Ağaçlık yer
Cilis: İyice, hepten
Çıdırgı: Ateş tutuşturmakta kullanılan kuru dal parçaları
Efenekli: Aşırı titiz
Çörtleğen: Binanın damından yağmur vb suyunun akmasını sağlayan madeni oluk
Enek: Meyve çekirdeği
Gidişmek: Kaşınmak
Ellik: Sahur
Filke: Musluk
Homukmak: Memnuniyetsizliğini yüz ifadeleriyle belli etmek
Pürçüklü: Havuç
Balak: Tavşan yavrusu

Kuzey Anadolu Ağızlarından Örnekler
Güpül: Şişman
Hasarı: Büyük su kamalı
Kemçük: Eğri
Orakayı: Temmuz
Yal: Hayvan yiyeceği
Teğin: Sincap
Çağ: El yıkama yeri (lavabo), banyo yapma yeri (banyo)
Çerik: Tuzlanmış ve kurutulmuş et
Eze: Teyze
Çiğit: Meyve çekirdeği
Kırtlamak: Isırmak

Tokat ağzından örnekler:
badal=merdiven
heğri=aman sende
bakraç=küçük bakır tencere
çit=başörtüsü,yazma
düğü=bulgur
işkefe=kuru yufka
gadder=kadar
zere=zira
ağleşmek(eğleşmek)=durmak,duraklamak
vareş=varmak
forumsinsinet
dekmük=tekme
sorutmak= ayakta durmak= ayakta dikilmek
bıldır=geçen sene
heraf=serin
şordan ağrı=şu taraftan, şuradan
ecük=azıcık
seğirtmek=koşmak
çimmek=duş almak, yıkanmak
gücük ayı= kış ayı
arbul ayı= nisan ayı
ivez>üvez= sivrisinek
bayahtan= demin, az önce, şimdi
ellâğam=sanırım, anlaşılan, demek ki

DİYORLAR BİZDE (Tokat ağzı ile yazılmış bir şiir)
Düzgün mısmıldır, başörtüsü bürük,
Lahana kelem, dağ armudu çördük,
İştaha mada, azıcığa ecücük,
Alkışa da çepik diyorlar bizde

Merdiven badaldır, ceket ise saru,
İğneye biz derler, dibeğe sahu,
Sitil kovadır , merdiven ise badal,
Sedire de mahat diyorlar bizde

Behni yem yeridir, arazi yazu,
Hindi culuhtur, saç ekmeği cızlap,
Patetese gostil sahiye essah,
Kızılcığa zoğal diyorlar bizde

Takunya nalindir çok bilmiş çepil,
İçi boş küfüktür çabuk kızan çitil,
Şubata gücük yatağa da mitil,
Belkiye ellağam diyorlar bizde

Biber issot eceleci hetelek,
Elbise urbadır sırıksa herek,
Fasülye çiğit raf ise terek,
Muşmulaya töngel diyorlar bizde

Koşmak seğirtmektir boğaz ise ümük,
Kef uçurumdur kısaboylu güdük,
Aşgana mutfak pis boğaza sümsük,
Çınara kavlağan diyorlar bizde

Ağleş dur demek çirkin ise kaşmer,
Ahucuk iştedir gözetmek işmar,
Yufkaya işkefe salçaya pelver,
Mandaya kömüş diyorlar bizde

Azıcık bidıhım tatsıza sasuh,
Boduç su kabıdır ayran da gatıh,
İşkembeye mimbar çiviyede mıh,
Bileziğe kol bağı diyorlar bizde

Şip çabuk demek kötü de irezil,
Forus horozdur kevgir ilistir,
Kaynağa göze peçeteye peşkir,
Geçen yıla bıldır diyorlar bizde M Necati GÜNEŞ/ Tarih Öğretmeni

Dilin Önemi
Dil, sadece iletişim kurmakla kalmaz, aynı zamanda bu iletişim sonucu doğan kültür unsurlarının da nesilden nesle aktarılmasını sağlar

Dilin Özellikleri
1 Dil canlı bir varlıktır: Bunu, dilimizdeki bazı kelimelerin zamanla yok olmasıyla (budun), bazı kelimelerin anlam değişikliğine uğramasıyla (yavuz: kötügyiğit), başka dillerden kelimeler alınmasıyla (misafir), sonradan türetme yoluyla yeni kelimeler oluşturulmasıyla (bilgisayar) açıklayabiliriz Öyle ki, artık Türkçenin lehçeleri arasındaki ortaklıklar fark edilemeyecek kadar azalmış, Türkçenin kolları anlaşılmaz derecede büyük değişikliklere uğramıştır

2 Dil sosyal bir kurumdur: Sosyaldir, çünkü milletin veya halkın ortak varlığıdır O halk, dilindeki kelimeler ve anlamları üzerinde anlaşmıştır Dil, sosyal yapıdaki değişmeleri yansıtır Kurumdur, çünkü temel kuralları vardır

3 Dil, düşüncenin göstergesidir: Bir insanın düşünce dünyasını konuşmasından anlayabiliriz; biz de konuşmalarımızı düşünce dünyamızın el verdiği ölçüde ayarlayabiliriz

Dilin Millet Hayatındaki Yeri ve Önemi
Dil, ulusal birliği kuran en önemli ögedir Dil, milletin kültürünü ve tarihini gelecek nesillere aktararak tarih bilinci oluşturur Dil sayesinde toplumu derinden etkileyen acı olaylar kalıcılaştırılır Milletin özellikleri dil kullanılarak yeni nesillere öğretilir Sanat (özellikle edebiyat) eserleri dille oluşturulur ve milletin estetik anlayışını ortaya kor Dil kendi canlılığı ve sosyal oluşu ile milleti de canlı ve bir arada tutar