Yavuz Sultan Selim'in Küpesi

Osmanlı İmparatorluğunun 9 Padişahı Yavuz Sultan Selim bazı resimlerinde sol kulağına küpe takmış bir şekilde resmedilmektedir
Bazı rivayetlere göre İslam hukukunda erkeklere caiz olmayan küpeyi ilk Osmanlı Halifesi Yavuz Sultan Selim'in takmasına ihtimal bile verilmezken, bazı rivayetlere göre de bunun gerçek olduğu ve bazı sebeplere dayandığı söylenmektedir
Gerçekleştirdiği Mısır Seferinde kulaklarında küpesi olan insanları görüp:
"Bu insanlar neden küpe takıyor?" diye sormuş ve "köle (kul) oldukları için" cevabını almış ve bunun üzerine "Biz de Allah'ın kuluyuz!" diyerek küpe takmaya başlamıştır diye bir rivayet de söz konusudur
Yavuz'un resimlerini çizenlerden çoğu onu burma pala bıyıklı ve tek kulağında küpe ile çizerler Pala bıyıklar ile Yavuz'un tarihî kimliği arasında zihinlerde hemen bir bağ kuruluvermesi insanlara bu resimleri hoş gösterir
Durum böyle olunca kulağındaki küpeye de bir efsane uydurulması hoş görülmüş Buna bir ilave de halk yapmış ve orada gördüğü kulağı küpeli siyahî köleleri örnek alarak kulağına küpe taktırdığını ve bununla kendisini din uğrunda bir köle mesabesinde telakki ettiğini imaya yöneldiğini uydurmuştur Oysa Yavuz'un minyatürlerinde hiçbir zaman pala bıyık veya küpe yoktur
Tarihî bilgiler onun kişiliğinde sadelikten yana olduğunu ve giyiminde de çok sade tercihlerde bulunduğunu söylerler Nitekim Topkapı Sarayı'ndaki en sade kaftan onundur
Mısır seferi dönüşünde Edirne'de kendisini karşılayan tek şehzadesi Süleyman'ın süslü elbiselerini görünce ona:
"Bre oğul, sen böyle giyinirsen anan ne giyecek!" diye ikazda bulunması da bunu pekiştiren bir tarihî gerçektir
Keza aynı seferden gelişinde İstanbul'a gireceği sırada büyük bir zafer kutlaması tertipleneceğini duyunca israfı önlemek üzere bir gece vakti gizlice Topkapı'ya girdiği de bilinir
İslâm Hukukuna göre kulakların küpe takılmak üzere delinmesi ve küpe takılması, kadınlar için caiz görülmüş; ama erkekler için caiz görülmemiştir Bazı hukukçular, erkek çocukların da kulaklarının delinebileceğini ve bu tür bir olayın Hz Peygamber zamanında yapıldığı halde yasaklanmadığını ileri sürmektedirler Her hal ü kârda ergen erkeklerin kulaklarını deldirmeleri ve küpe takmaları, çoğu hukukçulara göre haram ve bazılarına göre ise mekruhtur; yani kısaca caiz değildir İşte bu şer’i hükmü bilen Yavuz Sultan Selim’in kulağını deldirip küpe taktığına ihtimal dahi vermiyoruz Zira Yavuz, Mısır Seferi dönüşünde oğlu Süleyman’ın süslü elbiselerini görünce, ‘Bre Süleyman, sen böyle giyinirsen, anan ne giysin?’ dediğini biliyor ve onun şahsî hayatında sade ve süsten uzak olduğunu kaynaklardan öğreniyoruz Yavuz, süs ve ihtişamdan hoşlanmayan bir Padişahtır Doğru olan resimlerinde, pala bıyıklar vardır; ancak küpe yoktur
Topkapı Sarayı’nın Portreler Bölümünde 17/66 numara ile 70 x 65 cm ebadında bulunan küpeli Yavuz Portresi ile Macar bir ressama ait olduğu söylenen küpeli resme gelince; Yavuz’un minyatürlerde ve elimizde bulunan resimlerinde, bunun gibi küpeli olan üçüncü bir resmi bulunmamaktadır Kaldı ki, bu resimler arasında resmî nakkaşlar tarafından yapılanları vardır Yavuz’a isnat olunan, ama tamamen hayalî ve uydurma olan Avrupalı ve İranlı ressamlara ait resimler çokça bulunmaktadır Tarih kaynakları bu noktanın altını çizmektedirler Bu küpeli resmin de, uydurma resimlerden biri olması kuvvetle muhtemeldir

Zira Sultanın kulağında küpe, boynunda incili madalyon, sarığında taç bulunmaktadır Osmanlı Padişahlarının kıyafetleri ile bağdaşmayan bu süsler, tablonun yakın tarihlerde yapıldığını göstermektedir Zaten 1926 yılında Dolmabahçe Sarayından getirilmiştir Dolma Bahçe Sarayına ne zaman konulduğu da bilinmemektedir Üçüncüsü, bazı araştırmacılara göre, bu küpeli resim Şah İsmail’e aittir Zira başında Şi’î Mezhebinin alâmeti olan kızıl börk ve bunun üzerinde İran Şahlarına mahsus taç vardır Ayrıca küpe de Şi’a mezhebinde caiz görülmektedir
Bütün bunlardan daha önemlisi Yavuz'un küpe taktığını söyleyen hiçbir tarihi satır, hiçbir belge yoktur

Yavuz Sultan Selim, Küpe Taktı mı?

Yavuz Sultan Selim’in sol kulağında küpe bulunan resmi konusunu birkaç açıdan ele almakta fayda vardır:

1) İslâm hukukuna göre kulakların küpe takılmak üzere delinmesi ve küpe takılması, kadınlar için câiz görülmüş, ama erkekler için câiz görülmemiştir Bazı hukukçular erkek çocukların da kulaklarının delinebileceğini ve bu tür bir hadisenin Hz Peygamber (sav) zamanında yapıldığı halde, yasaklanmadığını ileri sürmektedirler Her hal ü kârda ergen erkeklerin kulaklarını deldirmeleri ve küpe takmaları, çoğu hukukçulara göre haram ve bazılarına göreyse mekrûhtur; yani kısaca câiz değildir

İşte bu şer’î hükmü bilen Yavuz Sultan Selim’in kulağını deldirip küpe taktığına ihtimal dahi vermiyoruz Zira Yavuz’un Mısır Seferi dönüşünde oğlu Süleyman’ın süslü elbiselerini görünce, “Bre Süleyman, sen böyle giyinirsen, anan ne giysin?” dediğini biliyor ve onun şahsi hayatında sâde ve süsten uzak olduğunu kaynaklardan öğreniyoruz Yavuz, süs ve ihtişamdan hoşlanmayan bir padişahtır Doğru olan resimlerinden pala bıyıklar vardır, ancak küpe yoktur

2) Şu anda Topkapı Sarayı’nın Portreler Bölümü’nde 17/66 numarayla 70x65 cm ebadında bulunan küpeli Yavuz Portresi’yle Macar bir ressama ait olduğu söylenen küpeli resme gelince Evvela Yavuz’un minyatürlerde ve elimizde bulunan resimlerinde bunun gibi küpeli olan üçüncü bir resmi bulunmamaktadır Kaldı ki bu resimler arasında resmi nakkaşlar tarafından yapılanları vardır İkincisi, Yavuz’a isnad edilen ama tamamen hayali ve uydurma olan Avrupalı ve İranlı ressamlara ait resimler çokça bulunmaktadır Tarih kaynakları bu noktanın altını çizmektedirler Bu küpeli resmin de uydurma resimlerden biri olması kuvvetle muhtemeldir Zira sultanın kulağında küpe, boynunda incili madalyon, sarığında taç bulunmaktadır Osmanlı padişahlarının kıyafetleriyle bağdaşmayan bu süsler, tablonun yakın tarihlerde yapıldığını göstermektedir Zaten 1926 yılında Dolmabahçe Sarayı’ndan getirtirlmiştir Dolmabahçe Sarayı’na ne zaman konulduğu da bilinmemektedir Üçüncüsü, bazı araştırmacılara göre bu küpeli resim Şah İsmail’e aittir Zira başında Şiî Mezhebi’nin alâmeti olan kızıl börk ve bunun üzerinde İran şahlarına mahsus taç vardır Ayrıca küpe de Şî’a mezhebinden câiz görülmektedir

3) Küpeli resmin Yavuz’a ait olmadığı ortadadır Ait olsa bile, son zamanların bazı ahlâksız insanlarının bunu gay’liğe yorumlamaları, en az bu resim Yavuz’a isnad edilmesi kadar yanlıştır Doğru olsa bile yorumlanmasının mantıksızlığını, Bilinmeyen Osmanlı kitabımızın iç oğlanı meselesinde uzun uzadıya açıklamış bulunuyoruz Kaldı ki bazı kölelerin kölelik alâmeti olarak kulaklarına küpe taktıkları bilinmektedir Tek kulağında olduğu hiç mevzubahis dahi edilmemiştir Bazı yazarlar Yavuz’un bu küpesini Allah’a kul olma özelliği şeklinde taktığını ve bununla cihan hâkimi sıfatına rağmen âciz bir kul olduğunu göstermek istediğini anlatmaya çalışmışlardır Bize göre bu yorumlar zayıf yorumlardır Zira küpeli resim hadisesi doğru görünmemektedir Fakat kölelerin küpe taktıkları doğrudur Bu arada küpenin bir Türk töresi olduğunu ifade eden yazarlar bulunduğu gibi, Yavuz’un Şah İsmail’in askerlerine şirin gözükmek için taktığını iddia edenler de vardır

Yavuz’un pala bıyıklarının Hz Peygamber’in sünnetine uymadığı itirazına gelince

İslâm hukukunda Hz Peygamber’in “Bıyıkları kısaltınız, sakalları da bırakınız” mânâsını ifade eden hadisi sebebiyle bıyıkların kısaltılması sünnettir Ancak bunun tek istisnası, düşmana heybetli görünmek için gazilerin bıyıklarını uzatmasının caiz görülmesidir Nitekim Ebussuûd Efendi de bir fetvâsında bu hakikati dile getirmiştir:

“Sûfiler bıyıkları dibinden kesmek sünnetdir deyü i’tikad eyleseler, şer’an mezbûrlara nesne lâzım olur mu? El-cevâb: İftirâdan ictinâb etmek lâzımdır Mesnûn olan kaş mikdârı kalınca almaktır Ol dahi gazilerden gayrıyadır Gâzilerde uzatmak mendûbdur, adüvve (düşmana) heybetli görünmek içün”

İşte gerçek bi gâzi olan Yavuz’un pala bıyıklarının hikmeti ve şer’î dayanağı budur

Yavuz Sultan Selim, Küpe Taktı mı?

Kendisini tasvir eden resimlerde küpe takmış olarak gösterilen Yavuz Sultan Selim, gerçekten küpe taktı mı, takmadı mı ? Prof Dr İskender Pala'ya göre o böyle bir 'hafiflik' yapmış olamaz

YAVUZ'UN TEK KÜPESİ

Yavuz'un resimlerini çizenlerden çoğu onu burma pala bıyıklı ve tek kulağında küpe ile çizerler Pala bıyıklar ile Yavuz'un tarihî kimliği arasında zihinlerde hemen bir bağ kuruluvermesi insanlara bu resimleri hoş gösterir Eh, durum böyle olunca kulağındaki küpeye de bir efsane uydurulmasında ne mahzur olabilir ki?! Hani kutsal toprakları aldığı zaman oradaki idarecilerin kullandığı Hakimü'l-Haremeyn (Kutsal beldelerin hakimi) sıfatını uygun görmeyip kendini Hadimü'l-Haremeyn (Kutsal beldelerin hizmetkârı) ilan etmiştir ya, buna bir ilave de halk yapmış ve orada gördüğü kulağı küpeli siyahi köleleri örnek alarak kulağına küpe taktırdığını ve bununla kendisini din uğrunda bir köle mesabesinde telakki ettiğini imaya yöneldiğini uydurmuştur Oysa Yavuz'un minyatürlerinde hiçbir zaman pala bıyık veya küpe yoktur Tarihî bilgiler onun kişiliğinde sadelikten yana olduğunu ve giyiminde de çok sade tercihlerde bulunduğunu söylerler Nitekim Topkapı Sarayı'ndaki en sade kaftan onundur Mısır seferi dönüşünde Edirne'de kendisini karşılayan tek şehzadesi Süleyman'ın süslü elbiselerini görünce ona, "Bre oğul, sen böyle giyinirsen anan ne giyecek!" diye ikazda bulunması da bunu pekiştiren bir tarihî gerçektir Keza aynı seferden gelişinde İstanbul'a gireceği sırada büyük bir zafer kutlaması tertipleneceğini duyunca israfı önlemek üzere bir gece vakti gizlice Topkapı'ya girdiği de bilinir Bütün bunlardan daha önemlisi Yavuz'un küpe taktığını söyleyen hiçbir tarih satırı, hiçbir belge yoktur Küpeli uydurma resimlerde ise resimdeki kişinin başında beyaz tülbent içinde kırmızı bir başlık ve üstünde de krallara benzetilmiş bir tac vardır Bu tür kızıl börk ve tacı İran şahları kullanır Osmanlı sultanları tac giymezler

Sonuç şu, küpe takmak gibi bir hafifliği, azametiyle öne çıkan Osmanlı sultanına, hele de Yavuz gibi celalli bir adama yakıştırmak yanlıştır O zaman da akıllara bir soru takılır: Kimdir bu küpeli, taclı adam? Söyleyelim; Yavuz'un "Paymal eyleyelim kişverini sürhserin" diye üzerine yürüdüğü Sürhser (Kızılbaş) Şah İsmail'indir ve başındaki kızıl börk ile tac da Kızılbaşlığın simgesidir

Ne garip tecelli; Yavuz Çaldıran'da, Şah İsmail de resimlerde birbirlerine külahları ters giydirmişler

Prof Dr İskender Pala