Sadrazam

Alm Grosswesir (m), Fr Grand Vizir (m), İng Grand Vizier Osmanlı devlet teşkilâtında pâdişâhtan sonra devletin en yüksek rütbeli idârecisi Sadrâzam, “vezîriâzam” diye de bilinir ve pâdişâhın mutlak vekîli olarak devlet işlerini idâre ederdi Sadrâzamlara ayrıca “sadr-ı âlî, vekil-i mutlak, sâhib-i devlet, zât-ı âsafî” gibi ünvanlar da verilirdi

Osmanlı Devletinin kuruluş devresinde, sadrâzama sâdece vezir denilirdi Devletin ilk vezirleri hep ilmiye sınıfına mensup devlet adamları arasından seçilirdi Orhan Gâzi devrindeki Vezir Alâeddîn Paşa, Ahmed Paşa bin Mahmûd, Hacı Paşa ve Sinâneddîn Yûsuf Paşa ilmiye sınıfından vezirliğe getirilmişler; aynı şekilde Çandarlı Kara Halil ile oğulları da kazaskerlikten vezir olmuşlardır Devletin ilk zamanlarında bir vezir bulunmaktayken, Sultan Birinci Murâd Han zamânından îtibâren vezir sayısı artınca hükümdârın vekîli olan vezîri diğerlerinden ayırmak üzere “vezîriâzam” veya “sadrâzam” ünvânı ortaya çıktı Târihlerde belirtildiğine göre, ilk vezîriâzam, Çandarlı Halil Hayreddîn Paşadır On beşinci asır sonlarına kadar vezir adedi üçü geçmedi Vezirler; dîvân-ı hümâyûnda, kubbealtında toplanıp kendilerine verilen işlere baktıkları için, “kubbe vezîri” veya “kubbenişîn” adını da almışlardır

Fâtih devrinde sadrâzamlık, devşirme yoluyla devlet kadrolarına giren liyâkatlı devlet adamlarına da verilmeye başlandı ve bu usûl on sekizinci asra kadar devâm etti

Vezîriâzam veya sadrâzamlar hükümdârın mutlak vekîli olduklarından, onun beyzî ve yüzük şeklindeki tuğralı mührünü taşırlardı Bu sebeple sözü ve yazısı pâdişâhın irâdesi ve fermânı demekti Nitekim Fâtih Kânunnâmesi’nde sadrâzamın devlet içindeki yeri şu şekilde yazılıdır:

“Bilgil ki vüzerâ (vezirler) ve ümerâ (emirler)nın, vezir-i âzam, başıdır, cümlenin ulusudur, cümle umûrun vekîl-i mutlakıdır ve malımun vekîl-i defterdârıdır ve ol vezir-i âzam nâzırıdır ve oturmada ve durmada ve mertebede vezir-i âzam cümleden mukaddemdir (önce gelir)”

Sarayda toplanan ve önemli devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı dîvân-ı hümâyûnda, Fâtih Sultan Mehmed Hana kadar bizzat pâdişahlar reîslik ederken, bu görev daha sonra vezîriâzamlar tarafından yerine getirilmeye başlandı Vezîriâzamlar, dîvân-ı hümâyûnda netîceye kavuşturulmayan veya arza lüzum görülmeyen işleri, kendi konaklarında Pazartesi, Çarşamba, Cumâ, Cumartesi ve Pazar günleri ikindi ezânından sonra topladıkları dîvânda görüşürlerdi ki buna “ikindi dîvânı” adı verilirdi

Osmanlı Devleti dâhilindeki bütün tâyin, azil, terfi ve yükselmelerde birinci derecedeki merci “sadâret” olup, bu işlerin hepsi sadrâzamın emri ile yapılırdı Sadrâzam, sâdece Enderûn ile ilgili işlere karışamazdı Pâdişâhın seferde olmadığı zamanlarda bâzı yüksek dereceli memurların muamelelerinde, hükümdârın izni alınırdı On yedinci asra kadar pâdişâhın mutlak vekîli olma husûsiyetlerini korudular Ancak, bu devirden sonra sadrâzamların tesir alanları daraldı

Sadrâzamların, devletin ekonomik hayâtında da önemli rolleri vardı 5999 akçeye kadar timarları, pâdişâhın irâdesini almaksızın hak sâhiplerine verebilirlerdi Ayrıca timarın zeamete veya bir hasın zeâmete çevrilmesi gerektiğinde pâdişâhın irâdesi alındıktan sonra, verilen berâtın tuğrasını mutlaka sadrâzam çekerdi

Pâdişâhların sefere çıkmadığı durumlarda, Serdâr-ı ekrem (Başkumandan) sıfatıyla orduyu sadrâzamlar kumanda ederlerdi Büyük yetkilere sâhip olduklarından sefer esnâsındaki bütün muâmeleleri yürütürlerdi Sefere gidilirken hazîne ve defterhâne kayıtları da birlikte götürülür, devlet işleri ordugâhtan idâre edilirdi

İstanbul’un emniyeti, halkın temel ihtiyâç maddeleriyle ilgili işler de sadrâzamın vazîfeleri arasındaydı Bu işlerle İstanbul kâdısı, yeniçeri ağası ve bostancıbaşı vazîfeliydi Ancak birinci derecede mesul sadrâzamdı Bunun için diğer görevlilerle birlikte sık sık İstanbul’u teftişe çıkarlar, âsâyiş ve esnafı kontrol ederlerdi Vazîfe bittiğinde, vaziyet bir raporla pâdişâha arz edilirdi Denetleme esnâsında dul, yetim ve ihtiyârlara da atiyyeler (hediyeler) dağıtılarak, hayır duâları alınırdı

Sadrâzamın önemli görevlerinden biri de, kapıkulu ocaklarının üç ayda bir verilen maaşlarının dağıtılmasıydı Yeniçerilerin ulûfeleri dîvân-ı hümâyûnda, ocaklarınki paşa kapısında sadrâzamın huzûrunda verilirdi

Vezîriâzamların “iç ve dış halkı” denilen kalabalık maiyetleri ve kendilerinin besledikleri askerî kuvvetleri vardı Buna “kapı halkı” denilirdi Ayrıca maiyetinde bulunan kethüdâ, reîsülküttâb, çavuşbaşı, tezkireci, mektupçu, amedci, teşrifâtçı, divitdâr ve telhisçi gibi vazîfeliler de sarayla irtibâtı sağlarlardı Vezîriâzamların kapı halkı, asker olanlar hâricinde 300 ile 1000 kişi arasında değişirdi Sadrâzamların bu kadar kalabalık maiyetleri dolayısıyla masrafları çoktu Bu sebeple sadrâzama gelir olarak haslar tahsis edilirdi Has bölgesindeki vergiler olan bu gelir, iki milyon sekiz yüz bin akçe civârında olurdu Bundan başka “câize” denilen pâdişâha gelen haraclarda, bir miktar sadrâzamın hissesi vardı On sekizinci asırda Kıbrıs geliri sadrâzama verilmişse de, bu gelir devamlı olmamıştır Emekli olması hâlinde, yüz elli bin akçe senelik maaş alırdı Bâzan da bir yerin geliri“arpalık” olarak buna eklenebilirdi

Sadrâzamlar, dîvân günlerinde ve sefer esnâsında mücevveze kavuk giyerlerdi Arasıra ise kallavî kavuk kullanırlardı Elbise olarak da kumaş üstlük ve lokmalı kumaştan iç kaftan giymeleri kânundu Fes giyilmeğe başlanılmasından sonra ise, merâsimlerde kenarı sırmalı fes ve yakası som, sırmaları beyaz çuhadan harvanî ve çuha elbise giymeye başladılar

Sadrâzamlık ünvânı, 1838 senesine kadar devâm etti Sultan İkinci Mahmûd Han (1808-1830), devlet teşkilâtında yaptığı değişiklikler sırasında, sadrâzam yerine başvekil’in kullanılmasını emretti Ancak bir sene sonra tekrar sadrâzam ünvânı kullanılmaya başlandı 1878’de tekrar başvekil ünvânı konuldu 1882 senesinde ise, sadrâzam kelimesine dönüldü ve 1922 senesinde Osmanlı Devletinin yıkılışına kadar kullanıldı Osmanlı Devletinde 215 kişi sadrâzamlık makâmına getirildi Tekrarlarla 292 defâ sadrâzam tâyini yapılmıştır

Osmanlı Sadrâzamları, Sadâret Târihleri ve Müddeti:

1 Alâeddin Paşa bin Hacı Kemâleddin (Takriben 1320-1331, on bir yıl)

2 Mahmûdoğlu Nizâmeddin Ahmed Paşa (Takriben 1331-1348, on yedi yıl)

3 Hacı Paşa (Takriben 1348-1349, bir yıl)

4 Sinâneddin Yûsuf Paşa (Takriben 1349-1364, on beş yıl)

5 Çandarlızâde Kara Halil Hayreddin Paşa bin Ali (?91364-2211387, yirmi iki yıl, dört ay)

6 Çandarlızâde Ali Paşa (2211387-18121406, on dokuz yıl, on ay, yirmi yedi gün)

7 İmamzâde Halil Paşa (18121406-1413, yedi yıl)

8 Amasyalıoğlu Bâyezîd Paşa (1413-?71421, sekiz yıl)

9 Çandarlızâde Birinci İbrâhim Paşa (?71421-2581429, sekiz yıl, bir ay)

10 Dânişmendoğlu Mehmed Nizâmeddin Paşa (2881429-1438, dokuz yıl)

11 Çandarlızâde İkinci Halil Hayreddin Paşa (1438-161453, on beş yıl)

12 Veli Mahmûd Paşa (161453-1466, 1472-1474, on beş yıl)

13 Rûm Mehmed Paşa (1466-1469, üç yıl)

14 İshak Paşa (1469-1472, 461481-1482, dört yıl)

15 Gedik Ahmed Paşa (1474-1477, üç yıl)

16 Karamânî Mehmed Paşa (1477-451481, dört yıl)

17 Dâvûd Paşa (1482-831497, on beş yıl)

18 Hersekzâde Ahmed Paşa (831497-831498, 1503-791506, 1511-1512, 18121514, 431515-2541516, yedi yıl, altı ay, yirmi yedi gün)

19 Çandarlızâde İkinci İbrâhim Paşa (?81498-?81499, bir yıl)

20 Mesih Paşa (?81499-1501, iki yıl)

21 Şehid Hâdim AliPaşa (1501-1503, 791509-?71511, altı yıl, on ay)

22 Koca Mustafa Paşa (1511-?121512, bir yıl)

23 Dukaginoğlu Ahmed Paşa (?121512-431515, iki yıl, üç ay)

24 Şehid Hâdım Sinan Paşa (2641516-2211517, bir yıl, sekiz ay, yirmi altı gün)

25 Yûnus Paşa (2211517-2761523, yedi ay, yirmi iki gün)

26 Pîrî Mehmed Paşa (1391517-2761523, beş yıl yedi ay, on dört gün)

27 Dâmâd Makbul Maktul İbrâhim Paşa (2761523-1531536, on iki yıl, sekiz ay, on sekiz gün)

28 Ayas Mehmed Paşa (1531536-1371539, üç yıl, üç ay, yirmi dokuz gün)

29 Dâmâd Lütfi Paşa (1371539-2741541, bir yıl, dokuz ay, on beş gün)

30 Hâdım Süleyman Paşa (2741541-2891544, üç yıl, yedi ay, bir gün)

31 Rüstem Paşa (2891544-6101553, 2991555-1071561, on dört yıl, dokuz ay, on dokuz gün)

32 Kara Ahmed Paşa (6101553-2991555, bir yıl, on bir ay, yirmi üç gün)

33 Semiz Ali Paşa (1071561-2861565, üç yıl, on bir ay, on dokuz gün)

34 Sokullu Mehmed Paşa (2861565-12101579, on dört yıl, üç ay, on beş gün)

35 Semiz Ahmed Paşa (12101579-2841580, altı ay, on altı gün)

36 Lala Kara Mustafa Paşa (2841580-781580, üç ay, dokuz gün)

37 Koca Sinan Paşa (781580-24121582, 241589-181591, 2811593-1621595, 771595-19121595, 1121595-341596; yedi yıl, dört ay, yirmi bir gün

38 Siyâvuş Paşa (24121582-2871584, 1541586-241580, 441592-2811595; beş yıl, üç ay, on altı gün)

39 Özdemiroğlu Osman Paşa (2871584-30101585, bir yıl, üç ay, üç gün)

40 Mesih Paşa (30101585-1541586, beş yıl, on altı gün)

41 Ferhad Paşa (181591-441592, 1621595-771595, bir yıl, yirmi iki gün)

42 Lala Mehmed Paşa (19111595-28111595, dokuz gün)

43 Dâmâd İbrâhim Paşa (441596-27101596, 5121596-3111597, 611599-1071601, üç yıl, on bir ay, yirmi yedi gün)

44 Cağaloğlu Yusuf Sinan Paşa (27101596-5121596, bir ay, dokuz gün)

45 Hâdım Hasan Paşa (3111597-941598, beş ay, alt gün)

46 Cerrah Mehmed Paşa (941598-611599, sekiz ay, yirmi yedi gün)

47 Yemişci Hasan Paşa (1071601-16101603, iki yıl, üç ay, yedi gün)

48 Malkoç Ali Paşa (16101603-2671604, dokuz ay, on bir gün)

49 Sokulluzâde Lala Mehmed Paşa (2671604-2161606, bir yıl, on ay, yirmi altı gün)

50 Derviş Mehmed Paşa (2161606-9121606, beş ay, on sekiz gün)

51 Kuyucu Murâd Paşa (9121606-581611, dört yıl, yedi ay, yirmi yedi gün)

52 Dâmâd Gümülcineli Nasuh Paşa (581611-17101614, üç yıl, iki ay, on üç gün)

53 Kara Mehmed Paşa (17101614-17111616, 1811619-23121619; üç yıl, yedi gün)

54 Dâmâd Halil Paşa (17111616-1811619, 1121626-641628; üç yıl, yedi ay, yedi gün)

55 Çelebi AliPaşa (23121619-931621, bir yıl, iki ay, on yedi gün)

56 Ohrili HüseyinPaşa (931621-1791621, altı ay, dokuz gün)

57 Dilâver Paşa (1791621-1951622, sekiz ay, iki gün)

58 Kara Davud Paşa (1951622-1361622, yirmi beş gün)

59 Mere Hüseyin Paşa (1361622-871622, 521623-3081623, yedi ay, on sekiz gün)

60 Lefkeli Mustafa Paşa (871622-2191622, iki ay, on dört gün)

61 Hâdım Mehmed Paşa (2191622-521623, dört ay, on dört gün)

62 Kemankeş Ali Paşa (3081623-341624, yedi ay, dört gün)

63 Çerkes Mehmed Paşa (341624-2811625, dokuz ay, yirmi beş gün)

64 Müezzinzâde Hâfız Ahmed Paşa (2811625-1121626, 25101631-1021632, iki yıl, bir ay, yirmi gün)

65 Hüsrev Paşa (641628-25101631, üç yıl, altı ay, on dokuz gün)

66 Receb Paşa (1021632-1851632, dört ay, on beş gün)

67 Tabanıyassı Mehmed Paşa (1851632-221637, dört yıl, sekiz ay, on beş gün)

68 Bayram Paşa (221637-2681638, bir yıl, altı ay, yirmi iki gün)

69 Şehid Mehmed Paşa (2681638-23121638, üç ay, yirmi sekiz gün)

70 Kemankeş Kara Mustafa Paşa (23121638-3111644) beş yıl, bir ay, sekiz gün)

71 Semih Mehmed Paşa (3111644-17121645, bir yıl, on ay, on yedi gün)

72 Sâlih Paşa (17121645-1691647, bir yıl, dokuz ay)

73 Kara Mûsâ Paşa (1691647-2191647, beş gün)

74 Hezârpâre Ahmed Paşa (2191647-781648, on ay, on altı gün)

75 Mevlevi Mehmed Paşa (781648-2151649, dokuz ay, on beş gün)

76 Kara Dev Murâd Paşa (2151649-581650, 1151655-1981655, bir yıl, beş ay, yirmi dört gün)

77 Melek Ahmed Paşa (581650-2181651, bir yıl, on yedi gün)

78 Siyâvuş Paşa (2181651-2791651, 531656-2641656, iki ay, yirmi dokuz gün)

79 Gürcü Mehmed Paşa (2791651-2061652, sekiz ay, yirmi üç gün)

80 Tarhuncu Ahmed Paşa (2061652-2131653, dokuz ay, bir gün)

81 Derviş Mehmed Paşa (2131653-28101654, bir yıl, yedi ay, sekiz gün)

82 İbşir Mustafa Paşa (28101654-1151655, altı ay, on dört gün)

83 Süleyman Paşa (1981655-2821656, altı ay, on gün)

84 Deli Hüseyin Paşa (2821656-531656, altı gün)

85 Zurnazen Mustafa Paşa (531656, bir gün)

86 Boynueğri Mehmed Paşa (2641656-1591656, dört ay, on dokuz gün)

87 Köprülü Mehmed Paşa (1591656-30101661, beş yıl, bir ay, on beş gün)

88 Fâzıl Ahmed Paşa (30101661-3111676, on beş yıl, dört gün)

89 Kara Mustafa Paşa (3111676-15121683, yedi yıl, bir ay, on iki gün)

90 Kara İbrâhim Paşa (15121683-18121685, iki yıl, dört gün)

91 Sarı Süleyman Paşa (18121685-2391687, bir yıl, dokuz ay, altı gün)

92 Abaza Siyâvuş Paşa (2391687-231688, beş ay, dokuz gün)

93 Ayaşlı İsmail Paşa (231688-251688, iki ay, bir gün)

94 Bekri Mustafa Paşa (251688-25101689, bir yıl, beş ay, yirmi dört gün)

95 Köprülüzâde Şehid Fâzıl Mustafa Paşa (25101689-1981691, bir yıl, dokuz ay, yirmi beş gün)

96 Arabacı Ali Paşa (1981691-2731692, altı ay, yirmi dokuz gün)

97 Hacı Ali Paşa (2731692-2731693, bir yıl, bir gün)

98 Bozoklu Mustafa Paşa (2731694-1431694, on bir ay, on sekiz gün)

99 Sürmeli Ali Paşa (1431694-251695, bir yıl, bir ay, on dokuz gün)

100 Şehid Elmas Mehmed Paşa (251695-1191697, iki yıl, dört ay, on gün)

101 Amcazâde Hüseyin Paşa (1191697-491702, dört yıl, on bir ay, on altı gün)

102 Daltaban Mustafa Paşa (491702-2411703, dört ay, yirmi gün)

103 Râmi Mehmed Paşa (2411703-228,1703, altı ay, yirmi altı gün)

104 Nişancı Ahmed Paşa (2281703-17111703 iki ay, yirmi altı gün)

105 Dâmâd Enişte Hasan Paşa (17111703-2891704, on ay, on bir gün)

106 Kalaylıkoz Ahmed Paşa (2891704-25121704, iki ay, yirmi yedi gün)

107 Baltacı Mehmed Paşa (25121704-351706, 1881710-20111711, iki yıl, yedi ay, on iki gün)

108 Çorlulu Ali Paşa (351706-1661710, dört yıl, bir ay, on dört gün)

109 Köprülüzâde Dâmâd Numan Paşa (1661710-1881710, iki ay, iki gün)

110 Ağa Yusuf Paşa (20111711-12111712, on bir ay, yirmi iki gün)

111 Silahdar Süleyman Paşa (12111712-641713, dört ay, yirmi dört gün)

112 Hoca İbrâhim Paşa (641713-2741713, yirmi bir gün)

113 Şehid Ali Paşa (2741713-581716, üç yıl, üç ay, sekiz gün)

114 Hacı Ali Paşa (581716-2681717, bir yıl, yirmi iki gün)

115 Nişancı Mehmed Paşa (2681717-951718, sekiz ay, on dört gün)

116 Dâmâd İbrâhim Paşa (941718-1101730, on iki yıl, dört ay, yirmi iki gün)

117 Silahdar Mehmed Paşa (1101730-2211731, üç ay, yirmi bir gün)

118 Kabakulak İbrâhim Paşa (2211731-1091731, yedi ay, on dokuz gün)

119 Osman Paşa (1091731-1231732, altı ay, iki gün)

120 Hekimoğlu Ali Paşa (1031732-1281735, 2141742-2391743, 1521755-1851755, beş yıl, dört gün)

121 İsmâil Paşa (1271735-911736, beş ay, yirmi sekiz gün)

122 Seyyid Mehmed Paşa (911736-681737, bir yıl, altı ay, yirmi sekiz gün)

123 Abdullah Paşa (681737-19121737, dört ay, on dört gün)

124 Yeğen Mehmed Paşa (1971737-2231739, bir yıl, üç ay, dört gün)

125 İvaz Mehmed Paşa (2231739-2361740, bir yıl, üç ay, iki gün)

126 Hacı Ahmed Paşa (2361740-2141742, bir yıl, dokuz ay, yirmi sekiz gün)

127 Seyyid Hasan Paşa (2391743-981746, iki yıl, on ay, on altı gün)

128 Tiryaki Hacı Mehmed Paşa (981746-2481747, bir yıl, on altı gün)

129 Seyyid Abdullah Paşa (2481747-311750, iki yıl, dört ay, on gün)

130 Mehmed Emin Paşa (311750-171752, iki yıl, beş ay, yirmi dokuz gün)

131 Çorlulu Mustafa Paşa (171752-1521755, 141756-1111757, 1111764-2831765, dört yıl, dokuz ay, yirmi bir gün)

132 Nâilî Abdullah Paşa (1851755-2481755, üç ay, yedi gün)

133 Nişancı Bıyıklı Ali Paşa (2481755-25101755, iki ay, iki gün)

134 Mehmed Said Paşa (25101755-141756, beş ay, yedi gün)

135 Koca Râgıp Paşa (1111757-841763, altı yıl, iki ay, yirmi sekiz gün)

136 Hamza Hamid Paşa (841763-1111763, altı ay, yirmi üç gün)

137 Muhsinzâde Mehmed Paşa (2831765-781768, 11121771-481774, altı yıl, dört gün)

138 Hamza Mâhir Paşa (781768-20101768, iki ay, on dört gün)

139 Hacı Mehmed Emin Paşa (20101768-1281769, dokuz ay, yirmi üç gün)

140 Moldovancı Ali Paşa (1281769-12121769, dört ay, bir gün)

141 İvaz-zâde Halil Paşa (12121769-25101770, on ay, on dört gün)

142 Silahdar Mehmed Paşa (25101770-11121771, bir yıl, bir ay, on yedi gün)

143 İzzet Mehmed Paşa (481774-671775, 2021781-2581782; iki yıl, beş ay, altı gün)

144 Derviş Mehmed Paşa (671775-5121777, bir yıl, altı ay)

145 Cebecizâde Mehmed Paşa (5121777-191778, bir yıl, beş gün)

146 Kalafat Mehmed Paşa (191778-2181779, on bir ay, yirmi gün)

147 Seyyid Mehmed Paşa (2181779-2021781, bir yıl, altı ay)

148 Hacı Mehmed Paşa (2581782-31121782, dört ay, altı gün)

149 Halil Hamid Paşa (3171782-3131785, iki yıl, üç ay)

150 Hazinedar Ali Paşa (3131785-2411786, dokuz ay, yirmi dört gün)

151 Koca Yusuf Paşa (2411786-751789, 1521791-451792; dört yıl, yedi ay, bir gün)

152 Kethüda Hasan Paşa (761789-3121789, beş ay, yirmi altı gün)

153 Gâzi Hasan Paşa (3121789-3031790, üç ay, yirmi sekiz gün)

154 Şerif Hasan Paşa (3031790-1521791, on ay, on altı gün)

155 Melek Mehmed Paşa (451792-19101794, iki yıl, beş ay, on altı gün)

156 İzzet Mehmed Paşa (19101794-3081798, üç yıl, on ay, on iki gün)

157 Yusuf Ziyâeddin Paşa (3081798-2441805, 111809-1041811; sekiz yıl, on bir ay, dört gün)

158 Hâfız İsmâil Paşa (2441805-14111806, bir yıl, altı ay, yirmi gün)

159 İbrâhim Hilmi Paşa (14111806-1861807, yedi ay, dört gün)

160 Çelebi Mustafa Paşa (1861807-2871808, bir yıl, bir ay, on gün)

161 Alemdar Mustafa Paşa (2871808-15111808, üç ay, on sekiz gün)

162 Çavuşbaşı Memiş Paşa (15111808-111809, bir ay, dokuz gün)

163 Aziz Ahmed Paşa (1041811-591812, bir yıl, dört ay, yirmi beş gün)

164 Hurşid Ahmed Paşa (591812-141815, iki yıl, altı ay, yirmi yedi gün)

165 Rauf Paşa (141815-511818, 1821833-271839, 861840-4121841, 3081842-2891846, 2611852-531852; on dört yıl, dokuz ay, yirmi beş gün)

166 Derviş Mehmed Paşa (511818-511820, iki yıl, bir gün)

167 Seyyid Ali Paşa (511820-2631821, bir yıl, iki ay, yirmi dört gün)

168 Benderli Ali Paşa (2831821-3041821, bir ay, üç gün)

169 Hacı Sâlih Paşa (3041821-1041822, bir yıl, altı ay, on gün)

170 Bostancıbaşı Abdullah Paşa (10111822-1031823, dört ay)

171 Turnacızâde Silahdar Ali Paşa (1031823-13121823, dokuz ay, dört gün)

172 Gâlip Paşa (13121823-1491824, dokuz ay, iki gün)

173 Selim Sırrı Paşa (1491824-24101828, dört yıl, bir ay, on gün)

174 İzzet Mehmed Paşa (24101828-2811829, 4121841-3081842; bir yıl, iki gün)

175 Reşid Mehmed Paşa (2811829-1821833, dört yıl, yirmi bir gün)

176 Mehmed Hüsrev Paşa (271839-861840, bir ay, yedi gün)

177 Reşid Paşa (2891846-2941848, 1281848-2611852, 531852-681852-23 111854-251855, 1111856-681857, 22101857-711858; altı yıl, on ay, on dokuz gün)

178 İbrâhim Sârim Paşa (2941848-1281848, üç ay, on üç gün)

179 Mehmed Emin Ali Paşa (681852-3101852, 251855-1101856, 711858-18101859, 681861-22111861, 1121867-791871; sekiz yıl, üç ay, on dokuz gün)

180 Dâmâd Mehmed Ali Paşa (3101852-1451853; yedi ay, on iki gün)

181 Mustafa Nâilî Paşa (1451853-1071853, 1071853-2951854, 681857-22101857; bir yıl, üç ay, dört gün)

182 Kıbrıslı Emin Mehmed Paşa (2951854-23111854, 18111859-24121859, 2851860-681861; bir yıl, on ay, on bir gün)

183 Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (24121859-2851860, 561866-1121867, 19101872-1531873, 1251876-19121876, 2851878-461878; iki yıl, yirmi üç gün)

184 Keçecizâde Fuâd Paşa (22111861-5121863, 141863-561866; dört yıl, bir ay, on yedi gün)

185 Yusuf Kâmil Paşa (511863-161863, dört ay, yirmi yedi gün)

186 Mahmûd Nedim Paşa (791871-3171872, 2681875-1251876; bir yıl, yedi ay, on bir gün)

187 Midhat Paşa (3171872-19101872, 19121876-521877; dört ay, altı gün)

188 Ahmed Esad Paşa (1521873-1541873, 2641875-2681875; beş ay, yirmi sekiz gün)

189 Mehmed Rüşdü Paşa (1541873-1521874, on ay)

190 Hüseyin Avni Paşa (1521874-2641875, bir yıl iki ay, dokuz gün)

191 İbrâhim Edhem Paşa (521877-1111878, on bir ay, dört gün)

192 Ahmed Hamdi Paşa (1111878-421878, yirmi dört gün)

193 Ahmed Vefik Paşa 421878-1841878, 1121882-3121882; iki ay, on bir gün)

194 Mehmed Sâdık Paşa (1841878-2851878, bir ay, on gün)

195 Mehmed Esad Safvet Paşa (461878-4121878, altı ay)

196 Tunuslu Hayreddin Paşa (4121878-2971879, yedi ay, yirmi altı gün)

197 Ahmed Ârifi Paşa (2971879-18101879, iki ay, yirmi gün)

198 Mehmed Said Paşa (18101879-961880, 1291880-251882, 1271882-1121882, 3121882-2591885, 861895-2101895, 9111901-1411903, 2271908-581908, 3091911-31121911, 31121911-2271912; yedi yıl, bir ay, yirmi dokuz gün)

199 Mehmed Kadri Paşa (961880-1291880; üç ay, üç gün)

200 Nûreddin Paşa (251882-1271882, iki ay, on bir gün)

201 Kâmil Paşa (2591885-491891, 2101895-7111895, 581908-1421909, 29101912-2311913, altı yıl, dokuz ay, yirmi gün)

202 Ahmed Cevad Paşa (491891-861895, üç yıl, dokuz ay, dört gün)

203 Halil Rifat Paşa (7111895-9111901, altı yıl, iki gün)

204 Mehmed Ferid Paşa (1411903-2271908, beş yıl, altı ay, sekiz gün)

205 Hüseyin Hilmi Paşa (1421909-1441909, 551909-1211910; on ay, altı gün)

206 Ahmed Tevfik Paşa (1441909-551909, 11111918-1311919-431919, 21101920-4111922; iki yıl, dört ay, yirmi dokuz gün)

207 İbrâhim Hakkı Paşa (1211910-3091911, bir yıl, sekiz ay, on dokuz gün)

208 Gâzi Ahmed Muhtar Paşa (2271912-29101912, üç ay, sekiz gün)

209 Mahmûd Şevket Paşa (2311913-1161913, dört ay, on dokuz gün)

210 Said Halim Paşa (1161917-1421917, üç yıl, yedi ay, yirmi üç gün

211 Talat Paşa (421917-14101918, bir yıl, sekiz ay, sekiz gün)

212 Ahmed İzzet Paşa (14101918-1111918, yirmi sekiz gün)

213 Dâmâd Mehmed Ferid Paşa (431919-2101919, 541920-21101920; bir yıl, bir ay, on beş gün)

214 Ali Rızâ Paşa (2101919-831920, beş ay, yedi gün)

215 Hulûsi Sâlih Paşa (831920-541920, yirmi sekiz gün)