Osmanlı Devletinde Kapıkulu Ocakları

Osmanlı Devleti'nin sürekli ordusunu oluşturan ve doğrudan padişaha bağlı olan yaya atlı ve teknik sınıftan asker ocaklarına verilen addır Kapıkulu ocaklarının kurulmasından önceki dönemde Osmanlı Devleti'nin askeri gücünü yayalar ve müsellemler oluşturuyordu Bu birlikler tımarlı sipahiler akıncılar azaplar voynuklar martoloslar ve cerahorlarla destekleniyordu

I Murad döneminde (1360-89) örgütsel kuruluşu tamamlanan kapıkulu ocakları 16 yüzyılda yeniden düzenlendi Bu yapıda yaya ve atlı olarak iki ana sınıf vardı Acemi oğlanları yeniçeriler cebeciler topçular top arabacıları yay sınıfını sipahiler silahdarlar sağ ulufeciler sol ulufeciler sağ garipler sol garipler de atlı sınıfı oluşturuyordu

Kapıkulu ocakları Bektaşiliğin güçlü biçimde örgütlendiği Osmanlı kurumlarındandı ve bu nedenle ocağa Ocağ-ı Bektaşiyan askerlerine taife-i Bektaşiye ocak subaylarına sanadid-i Bektaşiyan yükselme yoluna da ilsile-i Bektaşiyan deniliyordu Bektaşilikteki alegorik simgeler de (örn börk kazan) aynen kapıkulu ocaklarına alınmıştı ve Bektaşi dervişleri ocak ortalarının üyesi sayılıyordu

Osmanlı Devleti'nin sınırları genişledikçe kapıkulu ocaklarında da yeni düzenlemelere gidildi İstanbul'un alınışından sonra Gelibolu'daki Acemi Ocağı dışında İstanbul'da ikinci bir Acemi Ocağı kuruldu Ağa bölükleri de kapıkulu kısmına alındı; ocak subaylarının rütbeleri ve yetkileri belirlendi Sınır boylarındaki kalelerin korunması için kapıkulu kapsamında yerlikulu yeniçerisi (gönüllü yeniçeri) cebeci topçu lağımcı humbaracı ortaları kuruldu

Kapıkulu ocaklarında devşirme ve pençik yasalarına göre asker yetiştirilirdi Adaylar (devşirmeler ve pençik oğlanlar) acemi ocaklarındaki eğitimden sonra "kapıya çıkma" denen işlemle ömür boyu asker olarak kapıkulu sınıflarına alınırlardı Başka bir meslek edinmeleri ve evlenmeleri yasaktı Bütün kapıkulu askerleri oda denen kışlalarda cemaatler oluşturur her cemaat de kendi içinde bölüklere ayrılırdı

Savaşçı bir sınıf olan kapıkuluların görevleri katı ve ödünsüz kurallara bağlanmıştı Bu kurallara kavanin-i yeniçeriyan denirdi Kapıkulları kent güvenliğinden ve sınırların korunmasından sorumluydu Silah olarak genellikle tüfek kılıç ok ve yayi kalkan mızrak kullanırlardı

Osmanlı padişahının kapıkulu ocaklarının Birinci Ortası'nın yoldaşlarından sayılması ulufe günü yeniçeri ağası giysisi ile kışlaya gelmesi ve ulufesini alması at üstünde bir kase şerbet içmesi gelenekti Ulufeleri üç ayda bir galebe divanında dağıtılan kapıkulları padişahların tahta çıkışları (cülus) ve sefere gidişlerinde de bahşiş alırlardı Kapıkulu kışlalarının bir bölümü Atmeydanı'nda bir bölümü Şehzadebaşı'ndaydı

Kapıkullarının disiplini 17 yüzyılda bozuldu Devşirme ve pençik sistemleri işlemez duruma geli ve ocağa rasgele asker alınmaya başlandı İstanbul'da sık sık çıkan ayaklanmalar genellikle kapıkullarınca yönlendiriliyordu 1632'de IV Murad'ın reform girişimi geçici bir iyileşme sağladı Köprülüler döneminde de ocaklardaki disiplin yeniden kuruldu II Mustafa'nın III Ahmed'in III Mustafa'nın ve III Selim'in bu konudaki reform çabalarının çoğu büyük ayaklanmalar karşısında başarısızlıkla sonuçlandı II Mahmud 1826'da ocağın humbaracı barutçu lağımcı gibi teknik sınıflarını köklü reformlarla yeniden örgütlerken öbür kapıkulu ocaklarını kaldırdı