Turk Edebiyatinda Destan

Destan nedir?


Destan nedir? Destan ne demek Destan tanımı Destan örneği Destan türleri

Kahramanlarının olağanüstü eylemlerini coşkulu törensel bir üslupla anlatan ve genellikle birkaç bölümden oluşan manzum yapıtlardır Bilinen en eski edebiyat türlerinden biridir mitoloji efsane folklor ve tarihi öğeler içerir Destanlar ve destansı öyküler ilkçağlardan beri dünyanın her yerinde gelenekleri sonraki kuşaklara aktarmak için kollektif olarak yaratılmış edebi biçimlerdirDestanların Ortak ÖzellikleriHepsinde yarı tanrısal nitelikler taşıyan bir ya da birçok kahramandan söz edilir Destan bu kahramanın eylemleri üzerine kurulmuştur Olaylar çok geniş bir kozmik coğrafya üzerinde geçer Bir destanın dünyası ortaya çıktığı zaman içinde düşünebilecek her şeyi barındıran bütünsel çok yönlü bir dünyadır Hemen bütün destanlarda uzun yolculuklar anlatılır Çoğu destanda olaylara doğaüstü yaratıklar da katılır Kişiler olaylar doğal varlıklar hep gerçek yaşamdaki boyutlarından daha büyük daha zengindir Özellikle sözlü destanlarda uzun anlatı betimleme (tanımlama) ve konuşma bölümleri bulunur Öykü içinde öyküye yer verilir Törensel söyleyişler ve kamusal duyarlılık hakimdir Gerçek yaşamın yansımaları da destanların içinde bazen realistik çoğu zaman da stilize edilmiş halde bulunur Destan sahiplerinin yaşadıkları doğal çevreye ilişkin bilgiler edinmek mümkündürDestan TürleriDestanlar temel olarak iki gruba ayrılır:

A Sözlü Destanlar: Yazının henüz bulunmadığı ve yaygınlaşmadığı bir kültürde doğan ve kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarıldıktan sonra yazıya geçirilen destanlardır ozan ve şarkıcıların değişik zamanlarda söylediği şarkı ve şiirlerin bütünleşmesi ve işlenmesiyle oluşturulurlar ”Örnekler:”

”Gılgamış:” MÖ 3000 yıllarında Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır Bilinen en eski destandır Babil ve Akad toplumlarınca da benimsenmiştir Ama bugüne kalan en eksiksiz biçimi Sümer toplumunda ortaya çıkmıştır Zalim Uruk kralı Gılgameş’in ölümsüzlük arayışını anlatır Gılgameş ve arkadaşı Enkidu ile birlikte uzun arayışlardan sonra ölümsüzlük otunu bulur ama bir yılana kaptırır
”ilyada ve Odysseia:” MÖ 11-12’nci yüzyıllarda geçtiği sanılmaktadır homeros destanları olarak bilinirler Yunan Yarımadası’ndaki Akhalar’ın anadolu’daki İon krallıklarına saldırısı ve Akha kral ve prenslerinin daha sonraki serüvenleri anlatılır Özellikle Odysseia Yunan tragedyası ve Batı edebiyatının önemli bir kaynağıdır

”Beowulf:” Eski İngilizce Halk destanı Beowulf
”Heldenlieder:” Eski Almanca kahramanlık türküleri
”Nibelungenlied:” almanya
”Kudrunlied:” almanya
”Chanson de Geste:” Fransa (kahramanlık şarkısı)
”Chanson de Roland:” Frank kralı Charlemagne’ın savaşlarını anlatır
”El Cantar de Mio Cid:” İspanya
”Mahabharata:” Hindistan
”ramayana:” Hindistan
”Heike Monogatari:” Japonya

B Edebi Destanlar: Belirli bir yazar tarafından eski örneklere uygun olarak ve okunmak üzere kaleme alınmış destanlardır Örnekler:

” Vergilius’un Aeneis’i:” MÖ 29-19’uncu yüzyılları kapsar Troyalı Aeneias’in uzun ve zorlu bir yolculuktan sonra latin ülkesine gelerek Lavinium kentini kurması anlatılır Lavinium sonradan Alba Langa ve Roma kentlerinin yerine kurulan ilk kenttir

” Milton’un Kayıp Cennet’i (Paradise Lost):” İnsanın cennetten kovuluşu ve tanrının şeytanla mücadelesini anlatır

” dante’nin İlahi Komedya’sı (La Divina Commedia):” MS 1310-1321 yılları arasında yazılmıştır

” Ariosto’nun Çılgın Orlando’su (Orlando Furioso):” 1532′de yazılmıştır

” Camoes’in Os Lusidas’ı:” 1572′de yazılmıştır

türk edebiyatında Destan
Asya kıtasının çeşitli bölgelerinde yaşayan türk boyları arasında zengin bir destan geleneği vardır Bilinen türk destanları arasında en eskisi Yaradılış Destanı’dır Altay Türkleri arasında söylenmektedir V Radlov tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir

* Alpamış Destanı Orta Asyanın bütününde bilinir; en cok basımı yapılmış destandır
* Saka Destanı İskit Türkleri’ne aittir Bu destan zinciri içinde Alp Er Tunga ve Şu parçaları bulunur Bunlar Kaşgarlı Mahmut’u divanü Lugati-t-türk adlı eserinde yer almıştır

* Oğuz Kağan Destanı 14’üncü yüzyılda derlenmiş özet nitelikte bir metindir Oğuz Kağan’ın doğumu ve üstün nitelikleri askeri başarıları ve ülkeyi oğulları arasında pay edişi anlatılır

* Oğuz Türkleri’nden günümüze gelen tek destan metni ise Dede Korkut Kitabı’dır Bayındır Han soyundan geldikleri sanılan Akkoyunlular’ın egemen olduğu Kuzeydoğu anadolu’daki olaylar ve Müslüman Oğuzlar’ın yaşamı anlatılır

* Göktürk Destanları çeşitli parçalardan oluşmuştur Bozkurt parçasında Göktürkler’in bir boz kurdun soyundan geldikleri Ergenekon parçasında ise Ergenkon’a sığınmaları çoğalıp buraya sığmayınca dağı eriterek dış dünyaya çıkmaları anlatılır Köroğlu parçasında göçebe Oğuzlar’ın Horasan ve Hazar’da İranlılarla savaşlarından sözedilir Bunlardan biri de Ergenekon Destanıdır

* Manas Destanı’nda Kırgız Türkleri’nin putperest Kalmuk ve Çinliler’le savaşları vardır

* anadolu türk destanlarından Saltukname(Saltuk-nâme) Sarı Saltuk Batı anadolu ve Rumeli olayları anlatır

* Cengiz Han Destanı Moğol istilasından sonra Kıpçak bozkırlarında ve eski Uygurların yaşadığı bölgelerdeki olayları anlatır

* Timur Destanı Timur’un savaşları ve kişiliğine yer verir
* Danişmend Gazi Destanı’nda Türklerin anadolu’yu ele geçirmeleri anlatılır

* Battal Gazi Destanı’nda da anadolu’daki türk-Bizans savaşları yer alır