Acemi Ocağı Nedir?

Acemi Ocağı Nedir?

Osmanlı askerî tarihinde önemli yeri bulunan ve Kapıkulu piyadesinin mühim bir bölümünü teşkil eden yeniçerilere mense' olan "Acemi ocağı" Sultan Birinci Murad zamanında Kadı asker Çandarlı Kara Halil ile Karaman'lı Kara Rüstem'in tavsiyeleri sonucu ortaya çıkmıştı Hoca Saadeddin Efendi'nin bildirdiğine göre bu uygulama Sultan Birinci Murad'ın devr-i saltanatında 763 (1361-62) tarihindeki Zagra'nın fethi ile başlamıştır Devlet adına ve "Pencik" kanununa göre alınan esirler" Yeniçeri ocağına asker yetiştirmek için Gelibolu'da kurulmuş bulunan Acemi ocağına gönderiliyor ve yevmiye bir akça ücretle Gelibolu ile Çardak arasında işleyen at gemilerinde hizmet görüyorlardı Bir müddet sonra bunlar Yeniçeri ocağına alınıyorlardı Fakat bu esirler firsat buldukça kaçıp memleketlerine gittikleri için bu sistem değiştirildi Savaşlarda esir edilen küçük yaştaki Hristiyan çocukları evvela Anadolu'daki Türk köylülerinin yanına verilerek (Türk'e vermek) az bir ücretle hizmet ettirilmeye başlandı
Gerçi bu ocağın Rumeli fatihi Süleyman Paşa zamanında bizzat kendisi tarafindan savaşta esir alınan Hristiyan çocukları ile başladığı belirtilmekte ise de ocağın gerçek manada müesseseleşmesi yukarıda belirtilen şekilde olmuştur
Sözlük manasıyla beşte bir demek olan "pencik" harplerde ele geçirilen esirlerden askerlikte kullanılmak üzere beşte birinin alınması demektir
İslâm hukukunun ganimetlerle ilgili vaz' etmiş olduğu prensiplerinden doğmuş olan "pencik" Osmanlı Devleti'nin ilk kuruluş yıllarında uygulanmıyordu Harpler sonunda ele geçen diğer ganimetler gibi esirler de gazilere taksim ediliyordu Gaziler hisselerine düşen esirleri İslâm hukuku gereğince istedikleri şekilde istihdam edebiliyor istihdam yeri olmayan da onları satabiliyordu
Osmanlılarda Acemi Oğlanı iki şekilde alınırdı Bunlardan biri savaşlarda elde edilen erkek esirlerin beşte birinden (pencik) diğeri de Osmanlı vatandaşı olan Hristiyan çocuklardandı Savaşlarda elde edilen esirlerin asker olarak alınmasıyla ilgili "Pencik Kanunu" tertib edilmişti Buna göre alınan esir oğlanlara "Pencik Oğlanı" adı verilmişti Elde edilen bu esirler "Pencikçi" denilen memur tarafindan tesbit edilir bunlardan on ila on yedi yaşları arasında olan erkek esirlerden vücutça kusursuz ve sağlam olanlar devletçe üçyüz akçe karşılığı satın alınırdı Böylece Acemi ocağina ilk efrad Pencik kanunu ile toplanmıştır Bu sistemin gelişmesinde büyük ölçüde rolü bulunan Kara Rüstem de Gelibolu'da Pencik vergisini (Resm-i Pencik) toplamakla görevlendirilmişti
Pencik oğlanlarının Anadolu'daki Türk çiftçilerinin yanına verilmesi aradaki deniz sebebiyle kaçmalarına engel olmak içindi Bununla beraber zaman zaman bazı esir çocukların Avrupa'ya kaçtığı görülüyordu Esirlerin Türk çiftçilerinin yanına verilmesi ile ilgili kanun hakkında kaynaklarda farklı tarih ve zamanlar verilmektedir Bu cümleden olarak Sırpsındığı savaşı Edirne'nin fethi ve Bilecik tarafina yapılan ilk akınlarda olduğuna dair rivayetler bulunmaktadır
Cüz'i bir ücretle Türk çiftçisinin yanına verilen Acemi oğlanlarına çok az bir ücretin verilmesi onların "ben padişah kuluyum" deyip çiftlik sahibine kafa tutmaması içindi
Acemi oğlanlar ziraat işlerinde çalıştırıldıkları gibi kısa zamanda Türkçe ile birlikte İslâm-Türk örf ve âdetlerini de öğreniyorlardı Böylece yeni hayata intibak ettikten sonra bir akça gündelikle "Acemi Ocağı"na kayıt ettiriliyorlardı Burada bir müddet hizmet gördükten sonra yevmiye iki akça karşılığı"Yeniçeri Ocağı"na gönderiliyorlardı Yıldırım Bâyezid döneminin sonlarına kadar belirtilen şekilde devam eden bu usûl Ankara Savaşı'ndan (1402) sonra fetihlerin durması ve iç karışıklıkların baş göstermesi yüzünden büyük ölçüde tatbik edilemez olmuştu Kapıkulu ocaklarındaki kadro eksikliğini gidermek için başka bir çareye baş vurmak gerekiyordu Bu sebeple Rumeli'deki Hristiyan tebeadan muayyen bir kanunla ve "Devşirme" ismiyle münasib sayıda Hristiyan çocuğu alınmasına karar verildi
Daha önce de temas edildiği gibi Ankara Savaşı'ndan sonra Osmanlı fetihleri durmuş bazı yerler Bizans ve Sırplara terk edilmişlerdi Gerek Çelebi Mehmed zamanında gerekse oğlu Sultan Ikinci Murad'ın ilk devirlerinde Rumeli'de fütuhat yapılamadığı için esirlerden istifade edilememişti Bunun üzerine Osmanlılardan önceki Türk ve İslâm devletlerinde uygulanmamış olan yeni bir usûl ile devletin Hristiyan tebeası olan ve yaşlan uygun çocuklarından sadece bir tanesinin Osmanlı ordusuna alınması kararlaştırıldı Böylece Hristiyan vatandaşların çocuklarından asker devşirmek için bir "Devşirme Kanunu" yürürlüğe konuldu Bu yeni kanunla baştan başa gayr-ı müslim olan Rumeli halkı tedrici surette müslümanlaştırılacaktı Müslümanlaştırılan bu insanlarla da Osmanlı ordusu kuvvetlenecekti Böylece devlet bu sayede Müslüman nüfusunu koruma gibi bir hedefe de ulaşmış oluyordu Gerek Müslüman nüfusu çoğaltma gerekse harplerde kendisinden istifade etme bakımından iki yönden faydalı olan bu Devşirme kanunu Pencik kanunu ile asker almanın yerine geçmişti Zaten Pencik kanunu da eski önemini kaybetmeye başlamıştı
Devşirme kanunu gereği ihtiyaca göre üçbeş senede ve bazen daha da uzun bir sürede Hristiyanlardan sekiz ila on sekiz ve bazen yirmi yaş arasındaki sıhhatli ve kuvvetli çocuklardan Acemi Oğlanı alınmaya başladı Bununla beraber 14-18 yaş arasındakiler tercih ediliyordu Önceleri Rumeli'de Arnavutluk Yunanistan Adalar ve Bulgaristan'dan daha sonra ise Sırbistan Bosna-Hersek ve Macaristan'dan çocuk toplandı Bu durum XV Muhtelif hizmetlerde bulunan Acemilerin Yeniçeri Ocağına kayıt ve kabullerine "Çıkma" veya "Kapıya Çıkma (bedergâh) denirdi
Devşirme usûlü kendi dönem ve zamanına göre iyi bir sonuç vermişti Bu sonuç hem Osmanlılar hem de çocuğu devşirilen aileler için faydalı olmuştu Osmanlılar açısından faydalı olmuştu zira o dönemin bitip tükenmek bilmeyen harpleri devamlı surette insanları yutan birer makine haline gelmişlerdi İşte bu makinaların zararlarını en aza indirebilmek ve kendi Müslüman Türk nüfusunu koruyabilmek için devlet gayrı müslim vatandaşlarından istifadeyi düşünmüştü Böylece hem İslâm Türk mefkûresinin daha geniş sahalarda yayılmasını sağlamak hem de kendi asıl nüfusuna dokunmamak suretiyle azınlığa düşmeyecekti Devşirme sistemi çocuğu devşirilenler bakımından da faydalı bir şeydi çünkü onlar da çocuklarının içinde bulundukları mali sıkıntıdan kurtulacağını biliyorlardı Muhtemelen çocukları devlet kademelerinde vazife alır ve yüksek bir mevkiye gelebilirdi Bunun da kendileri için faydalı olacağı bir gerçekti Bu sebepledir ki kaynaklar pek çok Hristiyan ailenin çocuğunu devşirmeye verebilmek için adeta birbirleri ile yarıştıklarını kayd ederler Hatta sadece Hristiyan çocuklarının devşirilmesi kanun iken feth edildikten sonra halkı Müslüman olan Bosna'dan da devşirilmek suretiyle acemi oğlanı alınırdı Zira bunu bizzat kendileri arzuluyordu
Bilindiği üzere her saha ve konuda olduğu gibi devşirme sisteminde de arzu edilmeyen bazı suistimallerin olduğu söylenebilir Buna karşılık devlet gönderdiği memurlarının kanunsuz hareketlerini önlemeye gayret ediyordu 9 Cemaziyelahir 973 (10 Ocak 1566) tarihinde Semendire Beyi ile İvraca Kadısına yazılan bir hükümde Acemi oğlanı devşirmeye giden bir memurun hâne (ev) başına onar akça nal parası vesair kanunsuz paralar alıp 5-10 yaşındaki çocukları önce alıp sonra bin ve daha ziyade akçaya tekrar babalarına sattığı bildirilmekle Yayabaşılarından Ferhad gönderilip hakkıyla teftiş olunması ve memurun eşyası arasında bulunan para kumaş vesair mühürlenip defterle merkeze gönderilmesi emr edilmistir Böylece devlet bu ve benzeri haksızlıkların önüne geçmeyi adaletsizliği ortadan kaldırmayı istiyordu