Bilimin Müslüman Öncüleri - Ebul İz El Cezeri

Batı dünyasında adı kısaca “el Cezeri” olarak bilinen “Bedi'el-Zaman Abu el-izz İsmail el-Razzaz el-Cezeri”, 1136'da Diyarbakır'da doğdu XIII yüzyılın başında, Diyarbakır Artuklu Sarayı’nda 32 yıl başmühendislik görevi yaptı Biz bugün el Cezeri'yi, su saatleri, otomatik kontrol düzenleri, fıskiyeler, kan toplama kapları, şifreli anahtarlar ve robotlar gibi, pratik ve estetik birçok düzeni tasarlayan ve bunların nasıl gerçekleştirileceğini anlatan “Kitab-el Hiyal” adlı kitabın yazarı olarak tanıyoruz

Tarihte sibernetiğin kurucusu olma şerefi onundur Sibernetik; haberleşme, denge kurma ve ayarlama bilimidir İnsanlarda ve makinelerde bilgi alışverişi, kontrolü ve denge durumunu inceler Bu bilim, zamanla gelişerek bugün kullandığımız bilgisayarların ortaya çıkmasına imkan tanımıştır

Sibernetik ve otomatik sistemlerin başlangıcı konusunda; Fransızlar Descartes ve Pascal'ı; Almanlar Leibniz'i, İngilizler de R Bacon'ı öne sürseler de, aslında Cezerî bunu ortaya koyan ve ilim dünyasına sunan ilk bilgindir
Günümüz fizik ve mekanikçileri, "ısı etkisiyle haberleşerek denge kurma" sisteminin, ilk olarak J Watt'ın 1780'de regülatörü keşfiyle başladığını söylerler Fakat bunun da yine Cezerî'ye dayandığı, onun meşhur eseri Kitabü'l-Hiyel'in 171 sayfasındaki şekilde açıkça görülür Bu sayfada regülatörün şekli, bir kuşun hareketiyle karşılıklı haberleşerek ayarlanmaktadır

Kitapta, mühendislikle ilgili 50 farklı aletin plan ve işleyişi hakkında bilgiler de verilmiştir Bugün, İstanbul’daki Topkapı Sarayı III Ahmed Kütüphanesi'nde bulunan A3472 kayıtlı yazma, özgün eserin ikinci el bir kopyasıdır Altı kısımdan oluşan eserde, 50 farklı düzen anlatılmaktadır

Kitaptaki sistem ve şekiller incelendiğinde, Cezerî'nin büyük bir su mühendisi olduğu görülmektedir Kitap, kısmen ve ilk defa E Wiedeman ve F Hauser tarafından Almancaya çevrilmiş ve 1908-1921 seneleri arasında yayımlanmıştır 1974'te, Donald R Hill, eserin tamamını İngilizceye tercüme edip bastırdı Kitapta anlatılan su saatlerinden biri; Dünya İslam Festivali için Londra Bilim Müzesi'nde örneğe uygun olarak yapılıp çalıştırıldı

Es Selam

Allah (cc) razı olsun Kardeşim çok güzel bir konu


Sibernetiğin bir kolu olan otomasyon ve makinalar konusun da
bu dahi alimin çalışmalarından örneklerin verildiği kitapta bahsi geçen makinalar şunlar;

El Cezeri tarafından yapılan saatin rekonstrüktüksiyonu

Otomatik su akıtma ikramda bulunma ve kurulama makinası

Otomatik abdest almak makinası

El Cezeri tarafından yapılan Havuzlardan, derin olmayan kuyulardan ve akan ırmaklardan suyu yüksek olmayan seviyeye kaldıran makinalar

Dabbe adlı hayvanla suyu daha yüksek yere kaldıran makinalar

Kovalarla suyu yükseğe kaldıran makinalar

Kanallı kepçe ile suyu yükseğe çıkaran makina

Birbirine şerbet ikram eden iki şey (Bu görenleri hayrete düşüren bir makina ve düzenektir)