Nüfus Piramdi Nedir?

Nüfus
Dünya’da Nüfus
Sinirlari belli bir alanda yasayan insan sayisina nüfus denir Nüfusun sayisi, egitim durumu, yas ve cinsiyet gruplarina dagilimi gibi özellikleri hakkinda bilgi edinebilmek için, nüfus sayimlari yapilir Nüfus sayimi bir ülkede yasayan insanlarin belli bir günde sayilmasi islemidir
Günümüzde Dünya Nüfusu 5 Milyar 530 Milyona ulasmistir Dünya nüfusundaki bu hizli artisin nedenleri;
• Tip Bilimindeki gelismeler : Tip bilimindeki gelismelere bagli olarak dogum oranlarinin artmasi ve ölüm oranlarinin azalmasi nüfus artisina yol açmistir
• Tarimdaki Gelisme ve Endüstrilesme : Tarim ve endüstri alanindaki gelismelere yasam kosullarinin iyilesmesini saglamistir Böylece kötü beslenmeden kaynaklanan ölümler azalmistir
• Teknolojik Gelismeler : Teknolojik gelismeler, yasam kosullarini iyilestirerek, nüfus artisina dolayli olarak etki eder
Nüfusun Kitalara Dagilimi
Birlesmis Milletler’in 1994 yili verilerine göre Dünya Nüfusu 5 Milyar 530 milyondur
Dogal Nüfus Artis Hizi (Dogurganlik Hizi)
Bir yil içinde, dogum ve ölüm sayisina bagli nüfus artisina dogal nüfus artis hizi ya da dogurganlik hizi denir Dogurganlik hizi, egitime, kültüre ve ekonomik gelisime bagli olarak degisir Ekonominin tarim ve hayvanciliga dayali oldugu, egitim ve kültür düzeyinin geri oldugu ülke ve bölgelerde dogurganlik hizi fazladir Ayrica kirsal kesimde dogurganlik hizi kentlere göre daha yüksektir Nüfusun yil içinde göstermis oldugu artis hizina ise yillik nüfus artis hizi denir Bir bölgedeki yillik nüfus artis hizi dogum ve ölüm oranlari disinda göçlerle de degisebilir Dogurganlik hizi ve yillik nüfus artis hizi yüzde (%) yada binde (%o) ile ifade edilir
Dünya Yillik Nüfus Artis Hizi
Asagida, Birlesmis Milletler’in verilerine göre (1990-1995) kitalarin dogum orani, ölüm orani, dogal nüfus artis hizi ve yillik nüfus artis hizi verilmistir
Kitalara Göre Dogum Oranlari
Dogum oraninin en yüksek oldugu kita %o 42 ile Afrika’dir Avrupa ise %o 12 ile dogum oraninin en düsük oldugu kitadir Dogum oranlari ile kita veya bölgenin gelismisligi arasinda yakin bir iliski vardir Ekonominin tarim ve hayvanciliga dayali oldugu, egitim ve kültür düzeyinin düsük oldugu yerlerde dogum oranlarinda artis görülür
Kitalara Göre Ölüm Oranlari
Yasam kosularina bagli olarak insanlarin ortalama yasam süresi kisalmaktadir Bu nedenle ölüm oraninin en yüksek oldugu kita, ekonomik ve kültürel yönden geri kalmis Afrika’dir Genç nüfusun fazla oldugu ve sürekli göç veren Güney Amerika ise, %o 7 ile ölüm oraninin en az oldugu kitadir
Dünya Dogal Nüfus Artis Hizi
1990-1995 yillari arasinda, ekonomik ve kültürel yönden geri kalmis olmasi nedeniyle dogal nüfus artisinin en fazla oldugu kita Afrika’dir Avrupa’da ise dogal nüfus artisinin en az olmasinin nedeni,dogurganlik hizlarini kontrol altina almis gelismis ülkelerin varligidir
Dünya Yillik Nüfus Artis Hizi
1990-1995 yillari arasinda yillik nüfus artisinin en fazla oldugu kita, %o 28 ile Afrika kitasidir Avrupa ise göç almasina karsin %o ile yillik nüfus artis hizinin en az oldugu kitadir
Hizli Nüfus Artisinin Getirdigi Sorunlar
Tüketici durumda olan çocuk yastaki nüfusu ve tüketimi artirir
Kisi basina düsen ulusal gelir payi azalir
Ulusal gelirin büyük bölümünün artan nüfus tarafindan tüketilmesine bagli olarak ekonomik kalkinma hizi yavaslar
Artan nüfusu beslemek için topragin asiri kullanilmasi toprak erozyonunu hizlandirir Çesitli çevre sorunlari ortaya çikar
Ekonomik bagimlilik orani yükselir
Yetersiz beslenme sorunu ortaya çikar
Kirsal kesimden kentlere dogru olan göçler yogunluk kazanir
Kirsal alanlarda ve kentlerde issizlik ve geçim sikintisi baslar
Çarpik kentlesme görülür
UYARI : Bir ülkedeki nüfus artis hizinin fazla olmasinin sorun haline gelmesindeki temel etken, o ülkenin ekonomik kaynaklarinin ülkede yasayan nüfusun beslenme, barinma, egitim, saglik ve is gibi temel gereksinimlerini karsilayamamasidir Bu duruma asiri nüfuslanma denir
Göçler
Nüfusun geçici veya sürekli olarak yer degistirmesidir Göçler, hizli nüfus artisinin dogal bir sonucudur Bir bölgedeki nüfusun, artmasinda veya azalmasinda göçlerin büyük etkisi vardir
Göçlerin olusum nedenleri 3 grupta toplanir
• Dogal Yikimlar
Deprem, heyelan, kuraklik, taskin, sel, çig gibi dogal yikimlar göçlere neden olmaktadir
Dogal yikimlardan zarar gören insanlar bulunduklari yerleri terk ederek kosullari daha iyi olan yerlere göç ederler Örnegin ülkemizde 1998’de Adana’da meydana gelen depremde zarar gören birçok kisi baska kentlere göç etmislerdir Yine 1998’de Bartin’da meydana gelen sel felaketi ise ilçeyi yasanamaz hale getirmis ve göçe neden olmustur
• Sosyal ve Siyasi Nedenler
Savaslar, isgaller, devrimler, terör olaylari veya dini olaylar göçlere neden olmaktadir Örnegin Sirplarin isgali nedeniyle Bosnalilarin bulunduklari bölgeyi terk etmesi siyasi nedenli bir göçtür
• Ekonomik Nedenler
Ekonomik gelismenin yavas oldugu bölgelerde is olanaklarinin az olmasi, göçlere neden olmaktadir Issizlik nedeniyle yapilan göçlere isgücü göçü denir Isgücü göçleri mevsimlik, kisa süreli veya uzun süreli olabilir Örnegin ülkemizde yaz mevsiminde pamuk isçilerinin Çukurova’ya gelmesi mevsimlik isgücü göçüdür
Göç Tipleri
Göçler bir ülkenin sinirlari içinde olabilecegi gibi ülkeler arasinda da olabilir Göçler, olustuklari yere göre iki gruba ayrilir :
• Iç Göçler
Herhangi bir ülkenin sinirlari içinde olusan göçlerdir Bu yer degistirme hareketi sirasinda ülke nüfusunda herhangi bir degisme söz konusu degildir Genellikle iç göçlere bagli olarak kent nüfuslari artarken, kirsal nüfus azalmaktadir Iç göçler;
Kirsal alandan kirsal alana
Kirsal alandan kentlere
Kentlerden kentlere
Kentlerden kirsal alana
dogru olmaktadir Iç göçlerin en fazla görüleni kirsal alandan kentlere dogru olanidir Verimli tarim alanlari, endüstrinin gelistigi bölgeler, ticaret merkezleri, maden yataklari bakimindan zengin olan bölgeler ve turistik yöreler göçmen çekerler
• Dis Göçler
Bir ülkeden baska ülkelere olan göçlerdir Göç veren ülkenin nüfusu azalir Dis göçler, olusum nedenlerine göre 5 gruba ayrilir:
§ Zorunlu Göçler (Siginma Göçleri) : Savas, baski veya zulümden açarak baska ülkelere yapilan siginma göçleridir Örnegin 1991 yilindaki Körfez Savasi sirasinda Kuzey Irak halkinin bir bölümünün ülkemize göçü bu türdendir
§ Yer Degistirme (Mübadele) Göçleri : Bir antlasmanin esaslarina dayanilarak yapilan, ülke nüfuslarinin karsilikli olarak yer degismesi ile olusan göçlerdir Örnegin Kurtulus Savasi sonrasi Yunanistan ile yapilan anlasmalarla ülkemizde yasayan Rumlar ile Yunanistan’daki Türkler arasinda yer degistirme göçleri yasanmistir
§ Gönüllü Göçler : Insanlarin çesitli nedenlerle, kendi istekleri dogrultusunda, sürekli yasamak için baska ülke veya kitalara gitmesiyle olusan göçlerdir Örnegin Avrupalilarin yeni dünya kitalarina göçü bu türdendir
§ Isgücü Göçleri : Insanlarin, issizligin fazla oldugu geri kalmis ülkelerden, is olanaklari fazla olan endüstrilesmis ülkelere gitmesiyle olusan göçlerdir Bu göçle isçi gönderen ülkeler döviz saglar, ülkede issizlik azalir, ülkeler arasindaki ekonomik, siyasi ve kültürel iliskiler gelisir Örnegin 1960 yilindan itibaren, Türkiye’den çesitli Avrupa ülkelerine isçi göçü olmustur
§ Beyin Göçleri : Iyi egitilmis elemanlarin daha iyi çalisma olanaklari saglayan ülkelere gitmesiyle olusan göçlerdir Örnegin II Dünya Savasi sirasinda Alman bilim adamlarinin ABD’ye göçü bu türdendir
Nüfusun Dagilisi
Dünya’nin her yerinde nüfus dagilimi ayni degildir Bu dagilimda;
• Iklim,
• Bitki örtüsü,
• Yer sekilleri,
• Tarimsal etkinlikler,
• Endüstri,
• Madenler,
• Ulasim,
• Ticaret
gibi dogal ve beseri kosullarin etkisi vardir
UYARI : Nüfusun dagilisinda yer sekilleri, iklim, dogal bitki örtüsü, su kaynaklari gibi dogal kosullarin belirleyici oldugu ülkeler ve bölgeler, ekonomik bakimdan geri kalmis yerlerdir Gelismis bölge ve ülkelerde nüfusun dagilisi daha çok ekonomik kosullara baglidir
Sik Nüfuslanmis Yerler
Dünya nüfusunun büyük bir bölümü uygun yasama kosullari tasiyan iliman iklim kusaginda toplanmistir Dünya’da sik nüfuslanmis alanlar :
Muson Asyasi : Asya kitasinin güney ve güneydogusundaki ülkeleri kapsayan bu bölgede, bol yagisli iklim nedeniyle pirinç ve çay tarimi önem tasir Dünya’nin en kalabalik ülkeleri olan Çin Halk Cumhuriyeti ve Hindistan bu bölgede bulunmaktadir
Akarsu Havzalari : Tarim kosullarinin elverisli oldugu Ganj, Indus, Firat, Nil gibi akarsu havzalari sik nüfuslanmistir
Avrupa : Madencilik, endüstri ve ticaretin çok gelistigi Avrupa’nin bütünü sik nüfuslanmistir
Japonya ve Kuzey Amerika’nin dogu kiyilari : Sanayilesmenin ve kismen madenciligin etkisiyle sik nüfuslanmistir
Seyrek Nüfuslanmis Yerler
Iklim kosullarinin olumsuzluguna bagli olarak nüfusun çok az oldugu, tenha yerlerdir
Soguk Bölgeler : Kuzey Kutup Dairesi içinde bulunan Grönland, Alaska, Kanada’nin Kuzeyi, Iskandinav Yarimadasi ve Sibirya’nin kuzey bölgeleri düsük sicaklik nedeniyle seyrek nüfuslanmistir
Yüksek Daglar : Iklim kosullarinin her türlü ekonomik faaliyeti, özellikle tarimi sinirlamasina bagli olarak seyrek nüfuslanmistir
Sicak ve Nemli Ekvatoral Bölgeler : Tropikal kusakta, Amazon, Kongo havzalari gibi alçak yerler, yüksek sicaklik, asiri nemlilik, sik ormanlar ve genis alan kaplayan batakliklar nedeniyle az nüfuslanmistir Bu bölgede nüfus, iklim kosullarinin elverisli oldugu yüksek kesimlerde toplanmistir
Nüfuslanmamis Yerler
Iklim ve zemin kosullari nedeniyle insanlarin yerlesmesine elverisli olmayan, nüfuslanmamis yerlerdir
Kutup Bölgeleri : Güney Kutup Bölgesi’nde bulunan Antartika Kitasi 14 milyon km2 genisliktedir Kalin buzullarla kapli bir kita oldugu için nüfuslanmamistir
Batakliklar : Bataklik, yagis miktarinin fazlaligi nedeniyle, topragin çok islak oldugu, yer yer sularin yüzeyde biriktigi yerlerdir Yerlesmeyi ve ekonomik faaliyeti sinirlandirdiklari için nüfuslanmamistir
Çöller : Dönenceler çevresindeki Meksika, Büyük Sahra, Arabistan, Kalahari, Avusturalya çölleri ile Asya’nin iç kesimlerindeki Iran, Kizilkum, Karakum, Taklamakan ve Gobi çölleri, insanlarin yasamasina ve yerlesmesine uygun degildir Bu nedenle nüfuslanmamistir Ancak vaha adi verilen sulak yerlerde az da olsa nüfuslanma görülür
Nüfus Yogunlugu
Belli bir alanda yasayan nüfusun, o alana oranidir Ülkenin genisligi ve toplam nüfus hakkinda bilgi verir Kisi/km2 olarak gösterilir
Nüfus yogunlugu 3 farkli biçimde ifade edilir
• Aritmetik Nüfus Yogunlugu
Bir bölgenin veya ülkenin toplam nüfusunun bölgenin yüzölçümüne bölünmesiyle elde edilen nüfus yogunlugudur
Toplam Nüfus
Aritmetik Nüfus Yogunlugu = Yüzölçümü
formülü ile hesaplanir
Aritmetik nüfus yogunlugu, ülkenin gelismislik durumunu, nüfuslanma özelligini ifade etmez Sadece ülkenin yüzölçümü hakkinda bilgi verir
• Tarimsal Nüfus Yogunlugu
Bir ülkenin tarimla geçine kirsal nüfusunun, toplan tarim arazisine bölünmesiyle elde edilen nüfus yogunluguna denir
Kirsal Nüfus
Tarimsal Nüfus Yogunlugu = Tarim Alanlari
formülü ile hesaplanir
Tarimsal nüfus yogunlugu tarim alanlarinin genisligi hakkinda bilgi verir Daglik bölgelerde tarim alanlari dar oldugu için ve yagislarin fazla oldugu yerlerde sulamaya gerek duyulmadan tarim yapilabildigi için, kirsal nüfus fazladir Buna bagli olarak tarimsal nüfus yogunlugu yüksektir
UYARI : Daglik ve engebeli yerlerde tarim arazisi az olacagi için tarimsal nüfus yogunlugu da az olabilir
• Fizyolojik Nüfus Yogunlugu
Bir ülkenin toplam nüfusunun, tarim alanlari yüzölçümüne bölünmesi sonucu elde edilen nüfus yogunlugudur
Toplam Nüfus
Fizyolojik Yogunluk= Tarim Alanlari
formülü ile hesaplanir
Fizyolojik nüfus yogunlugu, nüfusun tamamini tarimla geçiniyor kabul ettigi için yaniltici sonuçlar verebilir
Nüfusun Yapisi
Bir ülkede nüfusun sayisi ve yogunlugundan daha önemli olan nüfusun yapisidir Bir ülkenin sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel durumu hakkinda bilgi edinmek için ülkenin nüfus yapisindan yararlanilir Nüfusun yapisini belirleyen özellikler :
• Nüfusun Yas Gruplarina ve Cinsiyete Göre Dagilimi
• Etkin (çalisan) Nüfusun Sektörlere Dagilimi
• Nüfusun Gelir Durumu
• Nüfusun Egitim Durumu
• Nüfusun Kir ve Kentlere Dagilimi
Nüfusun Yas Gruplarina ve Cinsiyete Göre Dagilimi
Nüfusun yas gruplarina dagilimina nüfusun yas yapisi denir Bunun için ülkenin toplam nüfusu yas dilimleri temel alinarak gruplandirilir Bu gruplandirma genellikle 0-14, 15-64, 65-65 üstü biçiminde yapilir
Nüfusun kadin ve erkek nüfus olarak dagilimina nüfusun cinsiyet yapisi denir Hemen her ülkede erkek ve kadin sayisi birbirine yakindir Savas dönemlerinde erkeklerin ölmesi veya erkek nüfusun ekonomik nedenlerle göç etmesi bu dengeyi bozar
Nüfus Piramitleri
Nüfusun yas yapisi nüfus piramidi adi verilen grafiklerle gösterilir Nüfus piramitleri ülkenin gelismisligine göre farkli özellikler gösterir
Piramit 1 : Bu piramit dogum ve ölüm oranlarinin yüksek oldugu, geri kalmis ülkelerin nüfus yapisini göstermektedir Bu tür nüfus yapilarina gelisen nüfus denir
Piramit 2 : Bu piramit dogum oranlarinin fazla çocuk ölümlerinin az oldugu, gelismekte olan ülkelerin nüfus yapisini göstermektedir
Piramit 3 : Bu piramit dogum ve ölüm oranlarinin düsük oldugu, endüstrisi gelismis ülkelerin nüfus yapisini göstermektedir Piramidin tabaninin dar olmasi, dogum oraninin düsük, 60 yasin üzerindeki nüfusun fazla, ortalama insan ömrünün uzun oldugunun göstergesidir Bu tür nüfus yapilarina duragan nüfus denir
Piramit 4 : Bu piramit dogum oranlari son yillarda artmaya baslayan ülkelerin nüfus yapisini göstermektedir Genellikle Italya, Almanya, Ingiltere, Danimarka, ABD, Kanada gibi ülkelerin nüfus dinamigini gösterirler
Piramit 5 : Nüfusu artmakta olan ülkelerin dogum oranlarini hizla azaltmasi sonucu olusan piramitlerdir Piramidin tabanindaki daralma, dogurganligin çesitli önlemlerle yavasladigini göstermektedir
Etkin (Çalisan) Nüfusun Sektörlere Dagilimi
Çalisan nüfusa etkin nüfus denir 15-64 yas arasindaki nüfus, çalisma çagindaki nüfusu (etkin nüfusu) olusturur Gelismis ülkelerde çalisma yasi daha yüksektir ve çalisma çagindaki nüfusun tümü etkindir Gelismemis ve gelismekte olan ülkelerde ise nüfusun büyük bölümü tüketici durumdadir
Çalisan nüfus 3 ana sektöre dagilir Bir ülkede hizmet ve endüstri sektörlerinde çalisan nüfusun fazla olmasi, ülkenin gelismisliginin göstergesidir Az gelismis veya gelismekte olan ülkelerde ise tarim sektöründe çalisan nüfus daha fazladir
Nüfusun Gelir Durumu
Bir ülke nüfusunun gelir durumu, ülkenin gelisip gelismedigi hakkinda bilgi verir Örnegin gelismis ülkelerde nüfus artis hizi düsük, ekonomik kalkinma hizi yüksektir Buna bagli olarak kisi basina düsen ulusal gelir yüksektir
Gelismemis ülkelerde ise nüfus artis hizinin yüksek olmasi ekonomik kalkinmayi yavaslatir Buna bagli olarak kisi basina düsen ulusal gelir azalir
Nüfusun Egitim Durumu
Bir ülkede her alanda yetismis insan gücüne gereksinim duyulur Bu nedenle yetismis insan gücünün ülke kalkinmasina katkisi çok büyüktür Gelismis ülkelerde okullasma orani ve yetismis insan sayisi fazladir Bu durum ülkenin kalkinma hizini artirici etki yapar
Okullasma Orani : Egitim almis nüfusun toplam nüfus içindeki payina okullasma orani denir Okullasma orani yüksek olan ülkelerin gelisme hizi da yüksektir
Nüfusun Kir ve Kentlere Dagilimi
Her ülkede kir ve kent nüfusu farklidir Kentlesme hizi yüksek olan yerlerde is olanaklari daha genistir Bu nedenle kentlerin nüfusu dogal nüfus artisindan çok, aldiklari göçlere bagli olarak artar Genellikle kir nüfusu fazla olan ülkelerde gelisme yavas, kent nüfusu fazla olan ülkelerde ise gelisme hizlidir
Ülkelere Göre Nüfus Yapisi
Gelismis ve geri kalmis ülkelerde nüfusun yapisi birbirine zit özellikler tasir
Gelismis Ülkelerde Nüfus Yapisi
Ekonomik ve sosyal yönden gelismis ülkelerde :
• Nüfus artis hizi azdir
• Dogum orani düsük oldugu için, 0-14 yas arasi nüfus azdir
• Çocuk ölüm orani azdir
• Saglikli ve bilinçli beslenme ile geliskin saglik hizmetlerine bagli olarak ortalama yasam süresi uzun, yasli nüfus sayisi fazladir
• Üretici nüfus fazla, tüketici nüfus azdir
• Okur yazar orani yüksektir
• Nüfusun büyük bölümü kentlerde yasar
Az Gelismis Ülkelerde Nüfus Yapisi
Ekonomik ve sosyal yönden gelismemis ülkelerde :
• Nüfus artis hizi fazladir
• Dogum orani yüksek oldugu için, 0 – 14 yas arasi nüfus fazladir
• Çocuk ölüm orani fazladir
• Sagliksiz ve bilinçsiz beslenme ile saglik hizmetlerinin yetersiz olmasina bagli olarak ortalama yasam süresi kisa, yasli nüfus sayisi azdir
• Üretici nüfus az, tüketici nüfus fazladir
• Okur yazar orani düsüktür
• Nüfusun büyük bölümü kirsal kesimde yasar
Yerlesme
Insanlarin barindigi ve geçimlerini saglamak amaciyla çalistigi yeri kapsayan alandir Ancak yeryüzünün tamami yerlesmeye uygun degildir Dogal ve ekonomik kökenli bazi etmenler yerlesmeleri sinirlamaktadir
Yerlesmeyi Sinirlayan Etmenler
Denizler
Kutuplar
Çöller
Ormanlar
Yer sekilleri
Toprak özellikleri
Ekonomik özellikler
Ulasim olanaklari
UYARI : Sicak kusakta yerlesmenin üst siniri 3000 m, iliman kusakta 2000 m, soguk kusakta 0 m’dir Örnegin Türkiye’de 2000 m’nin üstündeki yerlesmeler oldukça azdir
Yerlesme Tipleri
Yerlesmeler ekonomik etkinligin türüne göre ikiye ayrilir
Sürekli Yerlesmeler
Geçici Yerlesmeler
Sürekli Yerlesmeler
Tarim, ticaret, endüstri, madencilik, ulasim gibi bir yere yerlesmeyi zorunlu kilan ekonomik faaliyetlerin görüldügü yerlesmelerdir Bu yerlesmeler ikiye ayrilir
Kent Yerlesmeleri : Ekonomik faaliyetlerin endüstri, madencilik, ticaret, ulasim turizm vb oldugu yerlesmelerdir Kentler, öne çikan ekonomik faaliyetlere göre;
Endüstri kenti
Ticaret kenti
Maden kenti
Tarim kenti
Ulasim kenti
Turizm kenti
Egitim, kültür kenti gibi siniflara ayrilir Bu faaliyetlerin bir arada bulundugu kentlerde gelisme daha hizlidir
Kir Yerlesmeleri
Bir yerlesim merkezinin kir yerlesmesi sayilabilmesindeki en belirleyici özellik ekonominin tarim ve hayvanciliga dayali olmasidir Kirsal yerlesmeler, yerlesim alaninin özelligine göre ikiye ayrilir
Toplu Kir Yerlesmeleri : Evlerin bir arada bulundugu yerlesmelerdir Bu yerlesmelerin olusmasinda iklimin kurak ve yari kurak olmasi, su kaynaklarinin her yerde bulunmamasi belirleyici olmustur Bu nedenle toplu kir yerlesmeleri su kaynaklari çevresinde kümelenir
Daginik Kir Yerlesmeleri : Evler arasindaki uzakligin fazla oldugu ve genis bir alan yayilmis olan yerlesmelerdir Bu yerlesmelerin olusmasinda arazinin engebeli, tarim topraklarinin küçük, parçali ve daginik olmasi belirleyici olmustur Yagislarin ve su kaynaklarinin bol olmasi, tarimda sulamaya ihtiyaç duyulmamasi daginik yerlesmeyi kolaylastirmistir
Geçici Yerlesmeler
Ekonomik faaliyetin göçebe hayvancilik, tarim, turizm veya tükenebilen madenin isletilmesi oldugu yerlerde, faaliyet süresince yapilan yerlesmedir
Konut Tipleri
Yerlesmelerin en küçük birimi konutlardir Kirsal kesimde ve geri almis yerlerde konutlarda kullanilan yapi malzemesi dogal çevre ile uyumludur Gelismis bölgelerde ise konut tiplerinde teknolojinin etkisi belirgindir
Dogal Barinaklar : Magaralar ve agaç kovuklaridir Ilk insanlarin kullandiklari barinaklardir
Çadirlar : Göçebe hayvancilikla geçinenlerin, konar-göçer yasantilarini sürdürdükleri barinaklardir
Kulübeler : Saz ve kamislardan yapilan basit evlerdir Afrika ülkelerinde görülür
Ker*** evler : Iklimin kurak ve yari kurak oldugu bölgelerde, bitki örtüsünün ciliz olmasi nedeniyle, killi topragin yapi malzemesi olarak kullanildigi evlerdir Türkiye’de Iç ve Dogu Anadolu ile Orta Asya, Iran, Orta Dogu ve Kuzey Afrika’da yaygindir
Tas evler : Arazinin daginik oldugu yerlerde tasin, yapi malzemesi olarak kullanildigi evlerdir
Ahsap evler : Iklimin nemli oldugu yagisli bölgelerde agaçtan yapilan evlerdir Türkiye’de Karadeniz Bölgesi’nde, Kuzey Orta Avrupa’da, Sibirya’da, Muson ülkelerinde, Ekvatoral bölgelerde ve Kanada’da yaygindir
Betonarme evler : Endüstrilesmeye bagli olarak demir, tugla ve betonun yapi malzemesi olarak kullanildigi evlerdir Endüstrilesmis ülkelerde yaygin olarak görülür
Türkiye’de Nüfus ve Yerlesme
Türkiye’de Nüfus
Ülkemizdeki nüfusun sayisi ve nüfusla ilgili veriler yapilan nüfus sayimlari ile elde edilir Bu sayimlar sonucunda, toplam nüfus, nüfusun yas gruplarina ve cinsiyete göre dagilimi, okur yazar orani, egitilmis nüfus durumu, issiz sayisi, çalisan nüfusun is kollarina göre dagilimi, köy ve kent nüfus sayilari belirlenir
Türkiye’de ilk düzenli nüfus sayimi 1927’de, ikinci nüfus sayimi ise 1935’te yapilmistir Daha sonra 5 ve 0 ile biten yillarda nüfus sayimi yinelenmistir En son nüfus sayimi 1990’da yapilmis ve daha sonraki sayimlarin 10 yilda bir yapilmasi kararlastirilmistir
Yillara Göre Nüfus Sayimlari ve Sonuçlari
1927-1990 yillari arasinda Türkiye nüfusu 43 milyon kisi artmistir
En düsük nüfus artis hizi (% 10,5) 1940-1945 arasi dönemde görülür Bu durumun nedeni II Dünya savasi kosullaridir
Nüfus artis hizinin en fazla oldugu dönem 1955-1960 arasidir Nedeni saglik hizmetlerinin yayginlasmasi ve yanlis nüfus politikalaridir
1960-1965 arasi dönemde bir önceki döneme göre nüfus artisinda azalma görülür Nedeni yurt disina yapilan isçi göçleridir
1985’ten itibaren nüfus artis hizinda sürekli olarak azalma görülür
Türkiye’de Dogal Nüfus Artis Hizi (Dogurganlik Hizi)
Bir yil içinde, dogum ve ölüm sayisina bagli nüfus artisina dogal nüfus artisi hizi ya da dogurganlik hizi denir Dogurganlik hizi, egitime, kültüre ve ekonomik gelisime bagli olarak degisir
Türkiye genelinde kirsal kesimde dogurganlik hizi fazladir
Dogurganligin en az oldugu bölgeler Marmara ve Kiyi Ege, en fazla oldugu bölgeler, Dogu Anadolu ve Güneydogu Anadolu’dur
Dogurganlik Hizinin Sonuçlari
Dogurganligin fazla oldugu bölgelerden ve kirsal kesimlerden is olanaklarinin fazla oldugu gelismis bölge ve kentlere göçler olur Göçler nedeniyle nüfusun bölgeler arasi dagilim dengesi ve cinsiyet dengesi bozulur
Dogurganlik arttikça iç tüketim artar, hammadde kaynaklari hizla tükenir, is, egitim, saglik, beslenme, barinma gibi temel ihtiyaçlar karsilanamaz
Türkiye’de Göçlerin Nedenleri
Türkiye’de 1850’den itibaren kirsal kesimden kentlere dogru hizli bir iç göç baslamistir Türkiye’deki göçlerin nedenleri sunlardir
Kirsal kesimdeki hizli nüfus artisi
Tarim arazisinin miras yoluyla parçalanip küçülmesi
Tarimda makinelesmenin baslamasiyla olusan issizlik
Verimli tarim alanlarinin azalmasi
Kan davalari ve güvenlik sorunu
Kentlerin is, egitim ve saglik bakimindan çekiciligi
Iç göçlerin hizla artmasi, bir çok sorunu da beraberinde getirmistir
UYARI : iç göçler sonucu nüfus, ülke sinirlari içerisinde yer degistirdigi için toplam nüfusta artma ya da eksilme olmaz Nüfusun dagilim dengesi ve cinsiyet dengesi, bölgeden bölgeye degisir
Türkiye’de Göçlerin Sonuçlari
Kent nüfusu hizla artar
Alt yapi yetersizligi ve plansiz kentlesme sorunlari ortaya çikar
Kentlerde, ulasim, konut, egitim gibi alanlarda sorunlar olusur
Kentlerde issizlik artar
Kentlerde güvenlik bozulur
Kirsal alandaki yatirimlar verimsiz hale gelir
Türkiye’de Nüfus Dagilisi
Türkiye’de nüfusun dagiliminda, iklim, yer sekilleri, ulasim, tarim olanaklari, endüstri, madenler gibi dogal ve ekonomik kosullarin etkisi vardir Bu kosullarin elverisli oldugu yerler sik nüfuslanmistir Arazinin daglik ve engebeli oldugu, tarim alanlarinin az bulundugu, önemli yollarin uzaginda kalan, endüstri ve ticaretin gelismedigi yerler ise seyrek nüfuslanmistir
Türkiye’de Nüfus Yogunlugu
Belli bir alanda yasayan nüfusun o alanin yüzölçümüne oranidir Kisi/km2 olarak gösterilir Nüfus yogunlugu 3 farkli biçimde ifade edilir
Aritmetik Nüfus Yogunlugu
Bir bölgenin veya ülkenin toplam nüfusunun bölgenin yüzölçümüne bölünmesiyle elde edilen nüfus yogunlugudur
Toplam Nüfus
Aritmetik Nüfus Yogunlugu = Yüzölçümü
formülü ile hesaplanir
Ülkemizde 1990 yili sayimina göre km2’ye 73 kisi düser Alanin genisligine ve nüfusun fazlaligina göre degisen aritmetik nüfus yogunlugu illere ve bölgelere göre farklilik gösterir
Illere Göre Nüfus Yogunlugu
Aritmetik nüfus yogunlugu en fazla olan ilimiz Istanbul, en az olan ilimiz Gümüshane’dir Illerin nüfus yogunluklari turizme ve tarimsal faaliyete bagli olarak mevsime göre degisir Örnegin yaz mevsiminde Antalya’nin nüfusu turizm nedeniyle artarken, Adana’nin nüfusu Çukurova’ya çalismak için gelen isçiler nedeniyle artmaktadir
Bölgelere Göre Nüfus Yogunlugu
Aritmetik nüfus yogunlugu en fazla olan bölgemiz is olanaklarinin fazla oldugu Marmara, en az olan bölgemiz ise dogal ve ekonomik kosullarin olumsuzlugu nedeniyle Dogu Anadolu’dur Ayrica bölgenin yüzölçümünün genis olmasi da nüfus yogunlugunun az olmasinda etkilidir
UYARI : Aritmetik nüfus yogunlugu hesaplanirken Türkiye’nin gerçek alani (814578 km2) degil göl yüzölçümlerinin katilmadigi izdüsüm alani (774814 km2) dikkate alinmistir Türkiye’nin göl yüzölçümlerinin dikkate alindigi izdüsüm alani ise 779452 km2’dir
Tarimsal Nüfus Yogunlugu
Tarimsal nüfus yogunlugu, tarimla geçinen nüfusun tarim alanlari yüzölçümüne bölünmesiyle elde edilen nüfus yogunlugudur
Kirsal Nüfus
Tarimsal Nüfus Yogunlugu = Tarim Alanlari
formülü ile hesaplanir
Tarim alanlarinin az, sulama olanaklari ve yagislarin fazla oldugu yerlerde tarimsal nüfus yogunlugu fazladir Örnegin Dogu Karadeniz kiyilari ile Dogu Anadolu’da tarimsal yogunluk 500 kisiyi bulurken, tarim arazisinin genis oldugu Iç ve Güneydogu Anadolu ile endüstrilesme ve kentlesme oraninin yüksek oldugu Marmara’da çok azdir
Fizyolojik Nüfus Yogunlugu
Bir ülkenin toplam nüfusunun tarim alanlari yüzölçümüne bölünmesiyle elde edilen nüfus yogunlugudur
Toplam Nüfus
Fizyolojik Yogunluk = Tarim Alanlari
formülü ile hesaplanir
Ülkemizde 1990 yili sayimina göre km2’ye 197 kisi düser Ancak bu yogunluk nüfusun tamamini tarimli geçiniyor kabul ettigi için sonuçlari güvenilir degildir
Türkiye’de Nüfusun Yapisi
Nüfusun sayisi ve yogunlugundan daha önemli olan nüfusun yapisidir Bu bölümde Türkiye nüfusunun yas gruplarina dagilimi, cinsiyet özellikleri ve egitim durumu ile etkin (çalisan) nüfusun sektörlere dagilimi incelenecektir
Nüfusun Yas Gruplarina ve Cinsiyete Göre Dagilimi
Nüfusun yapisini belirleyen en önemli özellik yas gruplari ve cinsiyet dagilimidir
Yas Gruplarin Göre Dagilim
Türkiye’de toplam nüfusun %50 si 20 yasin altindadir Yani ülkemiz genç nüfusludur
Nüfus artis hizi yüksektir Bu durum temel ihtiyaçlarin karsilanmasi konusunda sorunlar yaratir
Tüketici nüfus fazla, üretken nüfus azdir Bu nedenle ekonomik bagimlilik orani yüksektir
Okul çagindaki nüfus fazladir
Ortalama insan ömrü kisadir
Cinsiyete Göre Dagilim
Ülkemizde kadin erkek sayilari arasinda genel bir denge vardir Nüfusun bu cinsiyet dengesi göçlerle degisir Göç veren bölgelerde kadin sayisi, göç alan bölgelerde erkek sayisi daha fazladir Çok göç veren iller arasinda bulunan ve bu nedenle devamli olarak kadin nüfus fazlaligi olan Rize, Trabzon, Gümüshane ve Giresun bu konu için iyi birer örnektir
UYARI : Türkiye, nüfusun yas gruplarina göre dagilimi ve nüfus artis hizi bakimindan geri kalmis ülkelere benzer özellikler tasir
Nüfusun Egitim Durumu
Bir ülkenin gelismislik düzeyini saptarken egitim en temel ölçüttür Ülkemizde okur yazarlik orani gittikçe artmakla birlikte, hala istenen düzeyde degildir Buna bagli olarak gazete, dergi ve kitap tüketimi gelismis ülkelerdeki düzeyin çok altindadir Nüfusun, %46,1’ini ilkokul, %7,4’ünü ortaokul, %7,8’ini lise ve %3,2’sini yüksek ögrenim düzeyinde egitim alanlar olusturmaktadir Hiç egitim almamis olanlar %19,6, okula gitmemis okuryazarlar ise % 15,9’dur Kirsal kesimde is gücüne duyulan ihtiyaç nedeniyle çocuklarin okula gönderilememesi, kiz çocuklarinin egitimine önem verilmemesi ve okullasma oraninin yetersizligi egitimin istenen düzeye gelmesini engellemektedir
Etkin Nüfusun Sektörlere Dagilimi
1990 yili verilerine göre etkin nüfusumuz 23,3 milyon kisidir Bu nüfusun sektörlere dagilimi ise söyledir Tarim sektöründe çalisan 12 milyon 118 bin kisi etkin nüfusun %49’unu, Endüstri sektöründe çalisan 2 milyon 910 bin kisi etkin nüfusun %15,2’sini, Hizmet sektöründe çalisan 7 milyon 919 bin kisi etkin nüfusun %35,8’ini olusturmaktadir
Türkiye’de Yerlesmeler
Türkiye’de yerlesmeler ekonomik etkinlige bagli olarak ikiye ayrilir
Sürekli Yerlesmeler
Geçici Yerlesmeler
Sürekli Yerlesmeler
Türkiye’de sürekli yerlesmeler ekonomik etkinliklerine ve idari yapilarina göre gruplandirilir
Kent Yerlesmeleri
Kir Yerlesmeleri
Kent Yerlesmeleri
Nüfusu 10000’in üzerinde olan, kaymakam veya vali tarafindan yönetilen, is bölümünün belirgin, tüketici nüfusun fazla, ekonomik faaliyetin endüstri, ticaret, turizm vb oldugu yerlesim merkezleridir Kentler, is olanaklarinin daha fazla olmasi nedeniyle, kirsal kesimden sürekli göç alarak büyümektedir Buna bagli olarak Türkiye’de hizli bir kentlesme süreci devam etmektedir 1990 nüfus sayimina göre toplam nüfusun 33,8 milyonu (% 59,1) kentlerde yasamaktadir
Kir Yerlesmeleri
Nüfusu 2000’den az olan, muhtar tarafindan yönetilen, üretici nüfusun fazla oldugu, is bölümünün belirgin olmadigi, ekonomik faaliyetin tarim ve hayvanciliga dayali oldugu, konutlarda yapi malzemesinin dogadan temin edildigi yerlesmelerdir Yerlesmeler arazinin yapisi ve su kaynaklarinin özelligine göre ikiye ayrilir
Toplu Kir Yerlesmeleri
Daginik Kir Yerlesmeleri
Toplu Kir Yerlesmeleri
Evlerin birbirine çok yakin oldugu kir yerlesmeleridir Bu tür yerlesmelerde iklim kosullari belirleyici olmustur Yerlesim birimleri su kaynaklarinin çevresinde toplanmistir Iç Anadolu, Güneydogu Anadolu ve Dogu Anadolu bölgelerinde yaygin olarak görülür
Daginik Kir Yerlesmeleri
Evler arasinda uzakligin fazla oldugu, genis bir alana yayilan kir yerlesmeleridir Bu tür yerlesmelerde arazinin engebelik durumu tarim topraklarinin küçük, parçali ve daginik olmasi belirleyici olmustur Yagislarin ve su kaynaklarinin bol olmasi daginik yerlesmeyi kolaylastirmistir Karadeniz Bölgesi’nde daginik yerlesme yaygindir
Geçici Yerlesmeler
Ülkemizde kir yerlesmelerinin, ekonomik açidan tamamlayicisi olarak gelismis, ekonomik faaliyetin tarim ve hayvanciliga dayali oldugu yerlesmelerdir Yayla, mezra, oba, kom, agil gibi adlar verilen geçici yerlesmeler Dogu Anadolu ve Güneydogu Anadolu bölgelerinde yaygin olarak görülür Ayrica mevsimlik olarak konaklamak amaciyla gidilen yazlik siteler, dag ve bag evleri de geçici yerlesmelerdir
Yayla : Yaz aylarinda hayvan otlatmak veya tarimsal faaliyette bulunmak amaciyla gidilen geçici yerlesmelerdir Yaylalar dinlenmek amaciyla gidilen yazlik sayfiye yerleri de olabilir
Mezra : bazi ailelerin tarim alanlarinin az olmasi, kan davalari gibi nedenlerle bulunduklari sürekli yerlesmelerden ayrilip daha uzak bir yere yerlesmesiyle olusmus yerlesmelerdir Tarimsal faaliyetler hayvanciliga göre ön plandadir Bir kaç ev ve eklentilerden olusan mezralar zamanla sürekli yerlesme haline gelebilir Örnegin Elazig, Harput’un bir mezrasi iken zamanla büyüyerek kent haline gelmistir
Oba : Daha çok göçebe hayvancilik yapan topluluklarin geçici olarak yerlesip, çadir kurduklari yerlesmelerdir
Dam : Köy ailelerinin geçici bir süre için yararlandiklari yerlesme biçimidir Bölge köy yerlesmelerinde bir kisim aileler, birkaç aylik süre için köylerinden ayrilarak, kendi bahçe, tarla ve otlaklarindaki damlarda oturduktan sonra, tekrar köylerine dönerler
Kom : Ekonomik faaliyetin büyük ölçüde hayvanciliga dayali oldugu aileler veya kisiler tarafindan olusturulan geçici yerlesmelerdir
Agil : Hayvanlarin barindigi, çevresi tas veya ahsap ile çevrili yerlere agil adi verilmektedir Agillar zamanla nüfusun artmasina bagli olarak sürekli yerlesme haline gelebilir Sürü sahipleri tarafindan kurulan agillar kis mevsiminde hayvanlarin korunmasi amaciyla kullanilir
Türkiye’de Görülen Konut Tipleri
Dünya’nin her yerinde oldugu gibi Türkiye’de de konut tiplerini belirleyen temel etmen iklim kosullaridir Ayrica jeolojik yapi, bitki örtüsü gibi doga dogal kosullar da konut tiplerini belirlemektedir Ülkemizde ekonomik ve kültürel gelisme, dogal çevrenin konut tipleri üzerindeki etkisini azaltmaktadir
Ker*** Evler : Ker*** evlerde yapi malzemesi olarak killi toprak kullanilmaktadir Killi toprak samanla karistirilarak çamur haline getirilir, kaliplara dökülerek kurutulur Ker*** evler, yagislarin az, iklimin kurak oldugu Iç Anadolu ve Güneydogu Anadolu bölgelerinde yaygin olarak görülür
Tas Evler : Arazinin daglik oldugu, agacin ve topragin yeterince bulunmadigi yerlerde yaygin olan konut tipidir Yapi malzemesi olarak kullanilan taslar genellikle yakin çevreden karsilanir Akdeniz’de Toros Daglari, Iç Anadolu’da Nevsehir, Ürgüp Yöresi, Güneydogu Anadolu’da Mardin Yöresi tas evlerin yaygin oldugu yerlerdir
Ahsap Evler : Iklimin nemli ormanin bol oldugu yerlerde yapi malzemesi olarak agacin kullanildigi konut tipidir Bazi yörelerde agaçla birlikte tas veya ker*** de kullanilir Tas evler ormanlarin genis yer kapladigi Karadeniz Bölgesi’nde yaygin olarak kullanilir
Betonarme Evler : Yapi malzemesi olarak demir, beton ve tuglanin kullanildigi konut tipidir Son yillarda kullanimi artan betonarme evler, sanayilesme nedeniyle Marmara ve Ege Bölgesi’nde yaygin olarak görülür