Ahmet Ferit Tek

Türk siyasetçi, diplomat, fikir adamı


Türk Ocağı'nın kurucularındandır ve -derneğin resmi kuruluşundan sonraki- ilk genel başkanıdır; Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk İçişleri Bakanı'dır Son Osmanlı Meclisi Mebusanı'nda, TBMM 1 Dönem ve 2 Dönem'de milletvekilliği, I ve II İcra Vekilleri Heyeti'nde ve 1 Hükümet ve 2 Hükümet'te bakanlık, sonrasında diplomatlık yaptı Fecr-i Ati döneminin kadın yazarlarından Müfide Ferit Tek'in eşi, sanat tarihçisi Emel Esin’in babasıdır


7 Mart 1878’de Bursa'da doğdu İstanbullu bir aileye mensuptur Babası Maliye muhasebecilerinden Mustafa Reşit Bey, büyük babası kadı Asım Efendi'dir Annesi Bursalı İbrahim Ağanın kızı Hanife Leyla Hanım'dır


Öğrenimine Darü’l-Feyz Mektebi’nde başladı Gülhane Rüştiyesi’ni bitirdikten sonra asker olma isteği ile Kuleli Askeri İdadisi'ne girdi Askeri eğitime 1894 yılında girdiği Harbiye Mektebi'nde devam etti; 1896’da piyade asteğmen rütbesi ile mezun oldu


Bir sene Erkan-ı Harbiye sınıfında çalıştı 1897 ve 1898 yıllarında meşrutiyetçi öğrencilere karşı soruşturma başlatılmıştı Arkadaşı Yusuf Akçura’yı korumak istemesi sonucu tutuklandı 102 gün Taşkışla’da mahkum olduktan sonra İstanbul’dan Fizan’a sürüldü 8 Eylül 1897’de İstanbul’dan ayrıldı, sürgün edilen diğer mahkumlarla Şeref isimli vapurla yaptıkları bir haftalık yolculuktan sonra Trablusgarp'a vardı; onları Fizan'a götürecek yol parası temin edilemediğinden Trablusgarp'ta hapsedildiler Bir yıl boyunca Trabulusgarp’ta zindanda kaldı 1898’de affedildi ve rütbesi iade edildi Trablusgarp Fırkası Erkan-ı Harbiye’sinde memuriyete başladı Eşi Müfide Ferit Hanım ile Trablusgarp’ta bulunduğu sırada tanıştı


Yusuf Akçura ile birlikte 1900 yılında Trablusgarp kıyılarından bir kayığa binerek Tunus’a ve oradan Paris’e kaçtılar Fransa’da bir taraftan siyasi faaliyetlere devam ederken diğer taraftan Paris Siyasi İlimler Mektebi’ne (Ecole Libre des Sciences Politiques) devam ederek, 29 Haziran 1903’te okulu yedinci olarak ve onur ödülü alarak bitirdi


Öğrenci iken, 4 Şubat 1902 tarihinde toplanan I Jön Türk Kongresi’ne katıldı Paris'e gelerek Versailles Lisesi'nde öğrenime başlamış olan Müfide Ferit ile 1907’de evlendi Bu evlilikten 1914 yılında bir kızı (Emel Esin) dünyaya geldi


1903-1908 tarihleri arasında kesin olarak belli olmayan bir tarihte Kazan'a gitti ve arkadaşı Yusuf Akçura’yı ziyaret etti Ziyaretinin ardından, Türkiye’ye dönemediği için Mısır’a yerleşti Kahire'de yayınlanan Türk gazetesinde yazılar yazdı


II Meşrutiyet’in ilanı üzerine 1908'de İstanbul'a dönebildi Şurayı Ümmet Gazetesi’nde yazılar yazdı İlk resmi görevi, Mektebi Mülkiye’de « 18 Asır Siyasi Tarihi » derleri vermekti 1913’te İstanbul’dan uzaklaştırılıncaya kadar bu görevini sürdürdü Ayrıca 1909 yılında Ahmet Rıza Bey’in teklif ettiği Meclis-i Mebusan başkatipliği görevini yürüttü


Kütahya mebusu Saffet Paşa’nın istifası üzerine Kütahya mebusu seçilerek 18 Kasım 1909’dan itibaren Meclis-i Mebusan’da mebus olarak yer aldı Mecliste İttihat ve Terakki Fırkası’nı açıkça eleştirmesi, partiden çıkaırılmasına neden oldu (1909) 1912 seçimlerinde meclis dışında kaldı


Siyasetten uzaklaşmak istemeyen Ahmet Ferit Bey, 5 Temmuz 1912 tarihinde Milli Meşrutiyet Fırkası’nı kurdu Parti kuruluşunda yer alan diğer arkadaşları Yusuf Akçura, Müderris Zühdü Bey, Mehmed Ali ve Cami Beyler idi Partinin programında şu fikirler yer alıyordu: "Türkler yüzyıllardır İmparatorluğun hudutlarında çarpıştı Kendi illerini ihmal etmek durumunda kaldılar Türk illerinin kalbi olan Anadolu bakımsızdır Türklerin de kendi milli kaderlerini düşünmesi saati çalmıştır"


22 Eylül 1912 tarihinde partinin yayın organı olan İfham Gazetesini yayına çıkarmaya ve “İfham Kütüphanesi” adı altında bir dizi kitap basmaya başladı Gazetede ateşli yazılar yazdı Yazılarında Türklük ve İslamiyet dayanışmasına büyük önem verdi Milliyet fikri ve milliyetçilik ülküsünü gerçeklik şuuru ile dengelemeye, her türlü siyasi düşüncenin üstünde değişmez prensip olarak yerleşmesine büyük önem vermiştir


Türk Ocağı adlı derneğin Askeri Tıbbiyeliler arasında 1911’de başlayan kuruluş çalışmaları sırasında Mehmet Emin Bey (Yurdakul) başkanlığında geçici bir idare heyeti kurulmuştu Resmi olarak 25 Mart 1912'de kurulan Türk Ocağı’nın ilk Genel Başkanı Mehmet Emin Bey oldu


Balkan Savaşı sırasında Çatalca’daki genel karargahta yüzbaşı rütbesiyle bir süre görev yaptı ancak Londra Antlaşması’nın imzalanması üzerine yeniden gazetesinin başına döndü Gazete, Mahmud Şevket Paşa’nın katli hakkındaki bir haber nedeniyle 13 Haziran 1913 günü kapatıldı Mehmet Emin, önce Sinop’a iki yıl sonra Bilecik’e sürgün edildi Bu yıllarda en yakın arkadaşı Refik Halit (Karay) oldu I Dünya Savaşı, o sürgünde bulunduğu sırada patlak verdi


Savaş sırasında bağımsızlığını kazanan Ukrayna’nın merkezi Kiev’e 1918 yılında başkonsolos tayin edildi Bir yıl sonra ülke Bolşevik işgaline uğrayınca İstanbul’a döndü


Bir süre Damat Ferit Paşa kabinesinde Nafia Nazırı (Bayındırlık Bakanı) olarak görev yaptı ve Maliye Nezareti’ne vekalet etti Milli Meşrutiyet Fırkası’ndaki arkadaşlarıyla Milli Türk Fırkası adında yeni bir milliyetçi siyasi parti kurdu 12 Ocak 1920’de toplanacak Meclis-I Mebusan’a tekrar Kütahya mebusu olarak girmek üzere seçimlerde aday oldu, İstanbul mebusu seçildi Bir kaç ay sonra meclis, işgal güçlerinin baskısıyla kapatılınca milli mücadelenin yürütüldüğü Ankara’ya geçti


30 Mayıs 1920’de Ankara’ya gelen Ahmet Ferit Bey, İstanbul mebusu olarak 1 TBMM’de yerini aldı Bir kaç ay sonra Maliye Bakanı oldu ancak bütçe görüşmelerinde çıkan bir anlaşmazlık sonucu diğer bakanlarla birlikte 16 Mayıs 1921 günü istifa etti 26 Ekim 1921’de Bakanlar Kurulu’nı Paris temsilcisi olarak atandı, milletvekilliğinden izinli sayıldı 1923’te Lozan görüşmelerine katıldı


30 Ekim 1923’te İsmet Paşa tarafından kurulan ilk cumhuriyet kabinesinde yeni kurulmuş Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Dahiliye Vekili (İçişleri Bakanı) olarak yer aldı Görevini, ikinci kabinede de sürdürdü Bakanlığı sırasında Cumhuriyet tarihinin ilk Köy Kanununu oluşturdu O devir Anadolu’da yaygın olan eşkıyaya karşı mücadeleye girerek asayişi temin edebildi Ahmet Ferit Beyin, Dâhiliye Vekilliği sırasında gerçekleştirdiği diğer önemli icraatı ise 150'likler listesini hazırlamış olmasıdır


1925 yılından sonra tamamen Hariciye’nin hizmetine girdi 6 Mayıs 1925 tarihinde Londra’ya büyükelçi olarak atandı Yedi yıl bu görevi sürdürdükten sonra 1932’de Varşova büyükelçiliğine atandı Bu görevine de aralıksız yedi yıl devam etti Bu arada 1934 yılında Soyadı Kanunu’nun çıkması ile “Tek” soyadını aldı 1939’da merkezde görevlendirildi Son olarak 5 Aralık 1939 tarihinde Tokyo Büyükelçiliği görevinde bulundu Yaş haddi gelince, görev süresi bir yıl uzatıldı 1943 yılında emekliye ayrıldı 25 Kasım 1971’de hayatını yitirdi


Ahmet Ferit Tek, Fransızca ve İngilizce bilmekteydi İstiklal Madalyası ile Lehistan Devleti Beyaz Kartal Nişanının Büyük Kordonu’na sahipti