Pierre Joseph Proudhon

Pierre Joseph Proudhon Kimdir?

(15 Ocak 1809 - 19 Ocak 1865)

Fransız ekonomist ve düşünür Kendini "anarşist" olarak adlandıran ilk kişidir ve ilk "anarşist düşünür olarak nitelenir

Fransada bir köyde doğan ve çocukluğu çobanlıkla geçen Proudhon daha sonra kendini eğitime vermiştir

Proudhon'un Hayatı

1809 Fransa doğumlu Pierre Joseph Proudhon yoksul bir ailenin oğludur ve yaşamı boyunca geçim sıkıntısı çekmiş, doymak bilmez bir öğrenme isteği içinde yaşamıştır Anarşizm kuramcılarının arasında ayrı bir yeri vardır Hayatın kendisinden, yaşama deneylerinden, pratikten çok şey öğrenmiş, anarşizm kendini bir eylem öğretisi olarak kabul ettirmek isteyince Proudhon'un yolundan gitmiştir Bu öğretinin pratik yanına önem veren en önemli anarşist kuramcı Proudhon'dur

Başkaldırma onu hiçbir zaman nihilizme itmemiştir Tersine, halkın eski törelerini, çağdaş toplumun bozmaya çalıştığı değerlerini savunmak için başkaldırır Böylece öğretisinin hem devrimci, hem de gelenekçi olan iki özelliği anlaşılmış olur

Hegel gibi Proudhon da iki akımın doğmasına yol açmıştır: Sağcı Proudhon'culuk; Solcu Proudhon'culuk Kendisine inananlar arasında tanrıtanımazlar olduğu gibi, hıristiyanlar da vardır; faşistler olduğu gibi sendikacılar da vardır

Hepsi de Proudhon'u kendilerine göre yorumlamaktadır Ama onun en belirgin özelliği Fransız halkının kahramanı olmasıdır

Proudhon, 1840'ta kendisine büyük bir okur kitlesi kazandıran "Mülkiyet Nedir?" adlı broşürünü yazmış ve bu sorusunun yanıtını şöyle vermiştir: "Mülkiyet Hırsızlıktır!"

1844'te Paris'te Alman göçmenleriyle ilişki kuran Proudhon, Karl Marx'la da tanışmış, 1846'da "Sefaletin Felsefesi"ni yayınlamıştır (Bilindiği gibi Karl Marx da bu kitaba karşı alaylı bir tonda "Felsefenin Sefaleti" adlı eleştirisini yazacaktır)

1846'da Proudhon yeniden Paris'e yerleşti 1848 Devrimi'nde orada kaldı ve devrimin temel düşüncelerinin kendi düşünceleriyle uyuşmadığını kavradı 4 Temmuz 1848'de milletvekili seçildi Millet Meclisi'nde verdiği bir söylevde halktan "burjuvazinin kurbanı" diye söz edince şimşekleri üstüne çekti

Prens Başkan'a yönelttiği saldırıdan ötürü de 1849'da üç yıl hapis ve 3,000 Frank para cezasına çarptırıldı Cezaevinde yattığı sırada "Bir Devrimcinin İtirafları" adlı yapıtını yazdı

1858'de "Devrimde ve Kilisede Adalet" adlı yapıtında kiliseye çattığı için gene üç yıllık hapis cezasına çarptırıldı; bu yapıtı "dine ve ahlaka hakaret" sayıldı Proudhon Belçika'ya sığındı Genel Aftan sonra Paris'e döndü; 1864'te öldü

KAYNAK

Gelişim Yayınları, Devrimler ve Karşıdevrimler Ansiklopedisi

Pierre Joseph Proudhon ve Anarşizm

Proudhon'un temel düşüncesi, adalettir Proudhon'daki adalet düşüncesi, bireysel sınırları aşmakta, toplumsal yaşamı kapsamaktadır Yalnız onun sözünü ettiği adalet, daha çok, tanrısal adalet olarak belirmektedir "Toplumları yöneten bu adalettir, siyasal yaşamın merkezi de odur" Proudhon, bu adaletin gereklerinden hareket ederek özel mülkiyete karşı çıkar Mülkiyet insanların zararınadır; çünkü işsizliği, üretim fazlasını, iflasları, yıkımları o doğurur Proudhon, bir yandan özel mülkiyete karşı çıkarken bir yandan da, kolektif mülkiyet kavramını eleştirir Ona göre, liberal rejimde güçlüler zayıfları sömürmekte, komünist rejimde ise zayıflar güçlüleri ezmektedir Öyleyse mülkiyet olmamalıdır

Proudhon'a göre, birbirlerinin özgürlüklerine saygılı insanlar arasındaki tek ilişki özgür biçimde yapılmış bir sözleşmenin getirdiği zorunluluklara dayanan ilişkidir Kendi hukuk kurallarına göre kurulmuş olan ve bireylerin yetkisini aşan devlet her türlü meşru temelden yoksundur Zaten otorite demek baskı demektir; üstün iktidar demek, mutlak iktidar demektir Bu böyle kabul edilince otoritenin savunucuları ister tutucu olsunlar ister sosyalist bunun o kadar önemi yoktur Proudhon "insanın insan tarafından yönetilmesi köleliktir" der ve ekler "parti olmamalı, otorite olmamalı, bunların yerine insanın ve yurttaşın mutlak özgürlüğü olmalı" Bu sözler Proudhon'un anarşizmini açık saçık ortaya koyan örneklerdir

Proudhon'un iddialı anarşizmi, mülkiyet konusunda yazdıklarından da anlaşıldığı gibi temelsiz değildir Anarşi "pozitif"tir Bu anarşide "özgürlük, düzenin kızı değil, düzenin anasıdır"

Proudhon yaşamın temel kuralı olarak karşıtlığı, uzlaşmazlığı alır Hegel'in çelişkilerin bir sentezde çözümlendiği konusundaki düşüncesine karşı çıkar Proudhon "karşıtlık çözümlenmez" der Ona göre devlet, birbirine karşı toplumsal güçlere egemen olmak için bütün özel girişimleri yok etmeye çalışmaktadır Oysa her türlü dış müdahaleden, koruyucudan kurtulmuş bir toplumda denge kurulabilir Pozitif Anarşi iktisadın siyasete üstünlüğü ile sağlanacaktır, hükümet iktisadi organizma içinde eriyip yok olacaktır

Proudhon, ailenin, törelerin ateşli savunucusudur Törelerin dokunulmazlığı, evliliğin kutsallığı, ailenin düzeni söz konusu olduğunda tutucudur "Aile kurumuna yapılan her saldırı adalete karşı, halka, özgürlüğe ve devrime bir saldırıdır" der Burjuvaziyi, ahlakı elinde tuttuğu için değil, onu özünden ayırdığı için eleştirir ve aileyi küçük düşürdüğü için suçlar

Öte yandan adalete olan sarsılmaz inancı onu şiddete dayanan bir devrim önermekten de alıkoyar Pozitif Anarşizm barışçı bir evrimciliği öngörür Proudhon "kendi olanaklarımız ölçüsünde adaleti gerçekleştirerek bu evrimi hızlandırmak bizim elimizdedir" der

Etkisi derin ve uzun süreli olan Proudhon "Anarşizmin babası" ve en etkili temsilcisi sayılır Proudhon'un bireysel özerklik savunusu hala etkisini duyurmaktadır Marksçılığa karşı çıkanlar için Proudhon'un düşünceleri dayanak olmuştur Proudhon, sentezin karşısına dengeyi, zorlamanın karşısına özgürlüğü koyarak Karl Marks'tan ayrılır

KAYNAK

Gelişim Yayınları, Devrimler ve Karşıdevrimler Ansiklopedisi

Pierre Joseph Proudhon'un Felsefesi

Daha Fourier'de anarşist düşüncelerin tohumlarına rastlanırsa da sermayeye ve devlete açıkta tavır alabilecek ve bugün anladığımız anlamda anarşi düşüncesini formüle edebilecek cesarete sahip bir yazar bulabilmemiz için Proudhon'a (1809-1865) kadar gelmemiz gerekir Proudhon bunu yapmaya 1840'ta bütün Avrupa'da olay olan eseriyle başladı Hatta eserinin başlığı bile bir programdı "Mülkiyet Nedir? Veya Adaletin ve Hükümetlerin Temelleri Üzerine Araştırmalar"

Proudhon, mülkiyetin yalnızca soygunun, yağmalamanın ve hırsızlığın bir biçimi olduğunu kanıtladıktan sonra, mülkiyetin esas sonuçlarından birisinin despotizm olduğunu gösterdi "Hangi hükmetme biçimini öngörüyorsunuz?" sorusuna hemen "hiçbirini" cevabını verdi "Peki siz nesiniz?" "Ben anarşistim; düzeni çok sevmeme rağmen kelimenin tam anlamıyla anarşistim" "İnsan nasıl adaleti eşitlikte ararsa, toplum da düzeni anarşide arar" diye ekledi Anarşi, iktidarın yokluğu, bugünkü toplumların zorunlu olarak yaklaştıkları politik örgütlenme biçimi budur Kimse hükümran değildir "İstesek de istemesek de birleşiğiz"

Her insani çalışma birleşmiş bir gücün ürünü olduğundan, her alet birleşmiş düşüncenin ve birleşmiş emeğin bir meyvesi olduğundan, mülkiyet de böyle ortaklaşa olmalıdır Bir insan veya bir grup, toprağın ve toplum tarafından yaratılan doğal zenginliğin ve üretim araçlarının yalnızca geçici mülkiyetine (zilliyet) sahip olabilir Ve her mübadele, mübadele edilen şeylerin veya hizmetlerin eşdeğerliliği üzerine kurulmak zorunda olduğundan "kar haksızdır" Proudhon'un kanaatince bu eşdeğerliliğe ulaşmanın tek yolu her bir ürünün değerini, onu üretmek için tekniğin belli bir seviyesinde harcanmış olan iş saatlerinin sayısıyla ölçmektir; bunu yapmak için de toplumun her bir üyesinin iş saati, bir başkasınınkiyle eşit değerde alınmalıdır Eğer toplum bu esasa göre düzenlenirse, üretici ve tüketici grupları arasında özgür birliktelikler oluşturulur, bütün üretim araçları üzerinde eşit hak ve adil bir mübadele kurulursa, o zaman insanların insanlar tarafından yönetilmesi gereksiz bir baskıya dönüşecektir Toplumun tam gelişimi, düzenin anarşiyle -her türlü yönetimin yokluğuyla- birleştirilmesiyle gerçekleşecektir Anarşi diye andığımız düşünce akımının özünü bugüne kadar bu temel fikirler oluşturuyorlar Daha sonra Proudhon (1848'deki başarısız devrimden dersler çıkararak) özellikle "19 Yüzyılda Devrim Üzerine DÜşünceler" (hapiste yazıldı, 1851'de yayınlandı) ve "Bir Devrimcinin İtirafları" (1849) adlı iki kitabında anarşinin temel ilkelerini ayrıntılarıyla geliştirdi Bu kitaplarda, hükümet sisteminde referandum veya "bağlayıcı manda" (vekalet) vs yoluyla yardım etmeyi hedefleyenlere keskin eleştiriler getirdi Daha sonra mübadele hakkındaki fikirlerini "mutualizm" (karşılıklı yardımlaşma) adıyla geliştirdi Çalışmanın ücretsizleştirilmesini ise, her bir kimsenin üretime ve kamu hizmetlerine harcadığı iş saatlerinin üzerinde gösterileceği ve ulusal bir banka tarafından ödenecek olan "çalışma bonoları"nda somutlaştırdı

Üstelik kendi Halk Bankası tarafından karşılığı ödenecek olan bu çeklerle, mübadelenin pratikte uygulanmasını da denedi Elbette zorunlu olarak küçük çapta yürütülen bu deneme başarısız oldu ve toplumun ekonomik temellerinde her kısmi reformun baştan yenilgiye mahkum olduğunu bir kez daha kanıtladı Küçük çaplı olduğundan değil, fakat iş güçlerini ve kişisel bağımsızlıklarını, açlığın dayatması altında satmak zorunda olan milyonlarca insan var oldukça sermaye bugün de olduğu gibi iktisadi sömürü ve politik tahakküm gücüne sahip olacağı için

KAYNAK

Pyotr Kropotkine; Anarşist Düşüncelerin Gelişimi
PJ Proudhon'un Makaleler kitabından alınmıştır
Çeviri M Tüzel, Birey Yayınları, Temmuz 1992

Pierre Joseph Proudhon ve Karl Marx'ın Karşılaştırılması

Ölümünden bir kaç ay önce kendisine de söylediğim gibi, klasik idealist geleneği sarsmak için sarfettiği tüm çabalarına rağmen, Proudhon yaşamı boyunca iflah olmaz bir idealist olarak kalıp incili, Roma Hukukunu ve metafiziği aşamadı Proudhon'un en büyük talihsizliği onun doğa bilimlerini hiç okumamış ve böylesi yöntemleri benimsememiş olmasıydı Proudhon dahiyane bir içgüdüye sahipti ve doğru yolu görüyordu, fakat, idealist düşünce metodu tarafından engellendiği için, her defasında eski hatalarına düşüyordu Proudhon ebedi bir çelşkiydi; gayretkeş bir dahi ve idealist aldatmacalara karşı çıkan ama ne yazık ki kendisi bu aldatmacaların hakkından gelemeyen devrimci bir düşünür Marx bir düşünür olarak doğru yoldadır Marx, tarihteki hukuksal evrimin, ekonomik ilerlemenin nedeni değil, onun sonucu olduğu ilkesini tespit etti ki, bu önemli ve yararlı bir kavrayıştı Bu yorumu yapan ilk kişi Marx olmamasına rağmen -aynı teori şu veya bu ölçüde Marx'tan önce başka bir çok kişi tarafından da formüle edilmişti- yine de ekonomik bir sisteme böylesin sağlam bir temel kazandırma onuru Marx'a aittir Öte yandan, Proudhon özgürlüğü Marx'tan daha iyi anlayıp hissetti Ona musallat olan metafizik doktrini bir yana bırakırsak, Proudhon içgüdüsel olarak devrimciydi; şeytana taparak anarşi ilan etti Marx ta pekala çok daha rasyonel bir özgürlük sistemi oluşturabilirdi, ancak Marx özgürlük içgüdüsünden yoksundur, tepeden tırnağa otoriter biridir

KAYNAK

Mikhail Bakunin, 1870
Sam Dolgoff'un Bakunin adlı kitabından alınmıştır
Çeviri Cemal Atila, KAOS Yayınları, 1998