Ulu Hakan Sultan Abdülhamid (İi) Han

Baba adı: Abdülmecid Han


Anne adı: Tirimüjgan Kadın Efendi


Doğum: 21091842, İstanbul


Saltanatı: 1876 - 1808, 33 yıl


Tahta çıkış yaşı: 34


Tahttan ayrılma sebebi: Tahttan indirildi


Ölümü: 10021918, 76 yaşında, kalp yetmezliği kanser ve zatürre nedeniyle, İstanbul'da


Mezar yeri: Divanyolu, İstanbul


Eşleri: 1- Nâzik-edâ Baş Kadın Efendi; 2- Bedr-i Felek Baş Kadın Efendi; Sâfi-nâz Nur-efzûn 2 Kadın Efendi; 4- Bîdâr 2 Kadın Efendi; 5- Dilpesend 3 Kadın Efendi; 6- Mezîde Mestân 3 Kadın Efendi; 7- Emsâl-i Nûr 3 Kadın Efendi; 8-Ayşe Dest-i Zer Müşfika (Kayıhân) 4 Kadın Efendi 9- Sâz-kâr Hanımefendi; Baş ikbal; 10- Peyveste Hanımefendi; İkinci İkbaldir; 11-Fatma Pesende Hanımefendi; Üçüncü İkbal; 12- Behîce (Maan) Hanımefefendi; Dördüncü İkbâl; 13- Sâliha Nâciye Hanımefendi; 14- Dürdâne Hanım; Baş Gözde; 15- Câlibos Hanım; 2 Gözde; 16- Nazlıyâr Hanım; 3 Gözde


Çocukları: 1- Mehmed Selim Efendi; 2- Mehmed Abdülkadir Efendi; 3- Ahmed Nuri Efendi; Ulviyye Sultân; 5- Nâile Sultân; 6- Zekiyye Sultân; 7- Fatma NâimeSultân; 8- Seniyye Sultân; 9- Senîha Sultân; 10-Şâdiye Sultân 11- Hamîde Ayşe Sultân (Babam Sultânhamid adlı kitabın yazarı) 12- Refî‘a Sultân; 13- Hatice Sultân 14- Aliyye Sultân; 15- Cemîle Sultân; 16- Sâmiye Sultân 17- Mehmed Burhânüddin Efendi 18- Abdürrahim Hayri Efendi 19- Ahmed Nureddin Efendi 20- Mehmed Bedreddin Efendi 21- Mehmed Âbid Efendi


Merakı: Marangozluk, silah, müzik, kuş, polisiye roman


Halifeliği: 99 halife



Sultân Abdülhamid Hân, Osmanlı Padişahları arasında en uzun süre tahtta kalanlardan biridir; Osmanlı Devleti’ni yakından ilgilendiren çok önemli olayların saltanatında meydana geldiği nadir padişahlardandır ve en önemlisi de hakkında en çok eser bulunan bir devlet adamıdır Bir iki sayfada onun şahsiyetini ve devrindeki olayları özetlemek mümkün değildir Bu sebeple sadece bazı olayların ana hatlarını vermeye çalışacağız


II Abdülhamid, I Abdülmecid’in 4 Kadınefendisi olan Çerkez asıllı Tîr-i Müjgan Kadınefendi’den Çırağan Sarayında Eylül 1842 yılında dünyaya gelen oğludur 10 yaşında annesini kaybeden Abdülhamid, manevi annesi Başikbal Perestû Hanımefendi’nin terbiyesi altında büyümüştür 28 yıl II Abdülhamid’in vâlide sultânlığını ifa etmiştir Milletin Sultân Hamid dediği II Sultân Abdülhamid, şehzâdeliğinin ilk günlerinde musiki dersleri almış; 1850’den itibaren devrinin âlimlerinden hat, Arapça, Farsça, Osmanlı Edebiyâtı ve diğer İslâmi İlimleri ders almıştır Özellikle hadisden Buhari okuyan Abdülhamid, devrin Maârif Bakanından politika ve iktisad, Vak’anüvis Lütfi Efendi’den Osmanlı Tarihi derslerini dinlemiştir Kendinden önceki padişahlardan farklı olarak, Şâzelî tarikatına intisap eden Abdülhamid, 1879’dan itibaren Kadiri tarikatının derslerini almaya başlamış ve ömrünün sonlarına doğru Nakşibendi tarikatına da intisap eylemiştir Bu bir kaç satırlık bilgiden anlaşılacağı üzere, Sultan Abdülhamid Han, bütün hayatını tam bir İslâm âlimi ve siyâset ve devlet adamı olmaya vermiştir Amcası Abdülaziz zamanında ziyâretlerde ve seyahatlerde bulunan Abdülhamid, Fransız İmparatoriçesi, Avusturya Kralı, Prusya Veliahdı, Galler Prensi, Fransa Prensi, Şeyh Şâmil ve Emir Abdülkadir gibi, batılı ve doğulu devlet adamlarıyla tanışmış ve onlardan istifade etmesini bilmiştir Babasının tabiriyle kuşkulu ve sükûtî oğul olan Abdülhamid, kurulduğu yıl Yeni Osmanlılar Cemiyetine girmiş ve ancak gayelerinin bozuk olduğunu anlayınca ayrılmıştır Hayat tarzı itibariyle Sultân Abdülaziz’e benzeyen, şarklı, tam bir Müslüman, tam bir Osmanlı ve tam bir Müslüman Türk olan Abdülhamid Han, takvâ ve dindarlığı sebebiyle halk arasında veliyyullah olarak bilinmiştir Dedesi II Mahmûd’a ve Reşid Paşa’ya hayran olduğu ifade edilen II Abdülhamid, babası I Abdülmecid ile ağabeyi Murad’ın alafranga hayatının devlete ve millete zarar verdiğine inanıyordu 31 Ağustos 1876’da, akıl hastası olan V Murad’ın yerine, Midhat Paşa ve Mütercim Rüşdü Paşa’yı ikna ederek Osmanlı tahtına oturan II Abdülhamid, dış ve iç düşmanların bütün gayretlerine rağmen, 27 Nisan 1909 yılına kadar Osmanlı tahtında oturmayı ba’şârmıştır


II Abdülhamid’in saltanat yıllarını ikiye ayırmak ve meseleleri ona göre değerlendirmek şarttır:


BİRİNCİ SALTANAT DEVRİ (3181876-1321878); MİDHAT PAŞA VE EKİBİNİN İDAREYİ ELİNDE TUTTUĞU ÇÖKÜŞ YILLARI: II Abdülhamid, Midhat Paşa ve ekibini taltif ederek tahta çıkmış ve maalesef Meclis-i Mebusan’ın kapatıldığı Şubat 1878’e kadar da, idarede hep onların sözleri geçerli olmuştur Neticede bu bir buçuk yıl kadar zaman, Osmanlı Devleti’nin çöküş ve hatta yıkılış yılları olmuştur Rus askerlerinin Yeşilköy’e kadar geldiği bu acılı günlerin faturasını II Abdülhamid’e yüklemek çok büyük hata olacaktır Bu devrenin en önemli olaylarını şöylece özetlemek mümkündür:


Midhat Paşa ve Rüşdi Paşa’ların meşrutiyetle alakalı şartlarını kabul ederek II Sultân Abdülhamid Hân ünvanını alan Sultân Abdülhamid, Aralık 1876’da Midhat Paşa’nın entrikalarından bıkarak istifa eden Rüşdi Paşa’nın yerine Midhat Paşa’yı sadrazamlığa getirdi Osmanlı Devleti tam bir isyan ülkesi haline gelmiş ve bu durum açık denizlere girmek isteyen Rusya’nın iştahını açmış olmasından dolayı, Düvel-i Muazzama, İstanbul’da Tersane Konferansını tertip etmişlerdir İngiliz baş mürahhası ve Türk dostu olan Lord Salisbury ısrarla Rus-Osmanlı savaşına taraftar olmadıklarını söylemesine ve Rus Çarı II Aleksandr da, barışçı bir tavır izlemesine rağmen, Midhat Paşa, padişahla münakaşayı bile nazara alarak Rusya’ya harp ilan edilmesini savunmuştur Midhat Paşa ile aynı fikirde olanlar, sadece Rusya’daki Panslavistlerdi


Böyle bir dönemde, Osmanlı Devleti Midhat Paşa ve ekibinin ısrarıyla, 23 Aralık 1876 tarihinde I Meşrutiyet’i (Taclı Meşrutiyet veya 93 Meşrûtiyeti de denmektedir) ilan etti ve temel itibariyle 1960 yılına kadar yürürlükte kalacak olan ilk yazılı Anayasasını yani Kanun-ı Esâsî’yi ilan etti Bundan cesaret alan, Midhat Paşa ve ekibi, ordunun harp istediğini, Rusya’nın yenileceğini ve İngiltere’nin Osmanlı Devleti’nin yanında harbe katılacağını iddia ederek, harp ilanına karşı olanları vatan hâini ilan ettiler II Abdülhamid bunlardan hiç birini kabul etmiyordu ve ancak çaresizdi Harp tekliflerini incelemek üzere Ocak 1877’de toplanan Meclis-i Meb’usân’ın 240 üyesinden 60’ı gayr-i müslim idi Karar, harp ilanının lehine çıktı ve Osmanlı Devleti’ni yıkılışa götüren bu karar, Rusya ile Osmanlı Devleti’nin başbaşa kalmasına sebep oldu Memleketin felakete gittiğini gören II Abdülhamid, Midhat Paşa’yı Şubat 1877’de azletti ve sürgün etti Bu arada Düvel-i Muazzama, evvela büyükelçilerini İstanbul’dan çektiler ve sonra da Mart 1877’de Londra Protokolünü imzaladılar Tersane Konferansından daha hafif teklifler ihtiva eden bu konferansı, Rus Çarı kabul etti ve sadece harp isteyen aşırı milliyetçileri teskin için Karadağ’a Nikşi Kazasının bırakılmasını istedi Bunu Kanun-ı Esâsi’ye aykırı bularak reddeden Bâb-ı Âli, Nisan 1877’de büyük Rus-Osmanlı Savaşının yani halkın ifadesiyle 93 Harbi’nin başlamasına yol açtı Fiilen Haziran 1877’de başlayan bu harb Ocak 1878’de Osmanlı Devleti’nin her şeyini kaybetmesiyle sonuçlandı 93 felâketi, Şubat 1878’de Meclis-i Meb’ûsân’ın kapatılmasını ve II Abdülhamid’in ikinci saltanat devresinin başlamasını netice verdi Tarihçilere göre bu bir buçuk yıllık devreden II Abdülhamid sorumlu değildi


II ABDÜLHAMİD’İN İKİNCİ SALTANAT DEVRESİ=ŞAHSİ İDARE DEVRİ (1321878-2741909): 30 yıl kadar süren bu devreye, II Abdülhamid’in şahsî idare devri veya muhâliflerinin ve maalesef Cumhuriyet dönemi tarihçilerinden bir çoğunun ifadesiyle istibdâd devri (devr-i istibdâd) denmektedir Bilançoları çok ağır olan 93 felâketinin devleti yok edeceğini gören basiretli devlet adamı II Abdülhamid, Meclis-i Meb’ûsân’ın bağımsız Ermenistan, Pontus ve Kürdistan gibi devletlerin kurulmasını tartıştığını görünce, 1321878’de Meclis’i fesh etti Alman Devlet Adamı Bismark, “bir devlet millet-i vâhideden mürekkeb olmadıkça, meclisin faydadan ziyade zarar vereceğini” ifade ederek tasvip etti Rus Çarı zaten memnundu Durumdan rahatsız olan İngiltere, V Murad’ı padişah ve Midhat Paşa’yı sadrazam yapmak için Genç Osmanlılardan Ali Suavi’yi tahrik ederek, tarihe Çırağan Baskını veya Ali Suavi Vak’ası olarak geçen elim olayı patlattı Arkasında, İngiliz Büyükelçisi Lord Elliot ve yerine gelen Lord Layard ile Ali Suavi’nin İngliz ajanı olan hanımı Mary vardı 23 ihtilâlcinin ölümü ile sonuçlanan bu sonuçsuz darbe, II Abdülhamid’i hafiyye denilen gizli teşkilâtını kurarak daha sıkı idareyi ele almasına mecbur etti


İç buhranlarla perişan olan ve her iki cephede de mağlup duruma düşen Osmanlı Devleti, Yeşilköy’e kadar gelen Ruslarla, İntihar Andlaşması denilebilecek olan 331878 tarihli Ayastafanos Muâhedesini imzaladı Ancak düvel-i muazzama denilen İngiltere, Fransa ve Avusturya yani Almanya’nın bundan rahatsız olmaları üzerine, 4,5 ay sonra bu andlaşma yok sayıldı ve 1371878’de Berlin Muâhedenâmesini imzalayarak varlığını 30-40 yıl daha uzatmış oldu Berlin Muâhedenâmesi de, Osmanlı Devleti’ni, Romanya, Sırbistan ve Karadağ’a tam istiklâliyet vererek Avrupa’dan tasfiye ediyordu Bosna-Hersek Eyâleti Avusturya’ya verilirken, otonom bir Bulgaristan Prensliği kuruluyordu Karadağ’a bir kaza bırakmamak uğruna, devlet, Avrupa’dan siliniyordu


Berlin Muâhedenâmesinden cesaret alan Ermeniler, 1895-1896 yıllarında Doğu Anadolu’da katliamlara ve bağımsız bir Ermenistan kurma teşebbüslerine giriştiler II Abdülhamid, teşkil ettiği Hamidiye Alayları ile bu tehlikeyi bertaraf etti ve dahi denecek kadar mükemmel olan dış politikasıyla, büyük devletlerin işe karışmasına mani oldu Ermeni isyanlarına karşı sert tedbirler alan II Abdülhamid, Ermeniler tarafından Kızıl Sultân diye anılmaya başlandı İttihâdcılar ve Cumhuriyet dönemindeki sözüm ona bazı aydınlar da, aynen Ermeniler gibi, bu ünvanı kullanmaya devam etti Ermenilerle ilgili batılı devletlerin baskılarını, imtiyaz ve maddi menfaat gibi her çeşit imkânı kullanarak durdurdu ve İngiltere bu diplomatik girişimler üzerine Çanakkale Boğazına kadar getirdiği Akdeniz filosunu geri çekti


Ermenilerden bir netice alamayan İngiltere, dış borç batağına sapladığı Hidiv İsmail Paşa’dan Süveyş Kanalı tahvillerini de satın aldı Bunun üzerine Mısır’a baskı yapmaya başladı 1879’da Hidiv’in azledildiği Mısır, yine sükûn bulmadı İngilizlerin Mısır’a hücum etmesi üzerine, II Abdülhamid’in Mısır’a başbakan tayin ettiği Arabî Paşa’ya bağlı ordu Eylül 1882’de İngilizlere yenildi Artık Mısır, fiilen İngiliz işgali altındaydı


Bu arada büyük devletlerin tahriki ile iyice şımaran Yunanistan, Epir (Yanya) ve Girit Eyâletlerine göz dikerek Osmanlı Devleti’ne harp ilan etti Ancak Osmanlı orduları Yunanlıları bir kaç defa mağlup ettikten sonra Atina’ya kadar yaklaştılar Yunanistan’ın sulh talebi üzerine, araya yine büyük devletler girdi ve son söz yine onların oldu Aralık 1897’de imzalanan İstanbul Andlaşmasına göre, Tesalya geri veriliyor ve Girit’e muhtâriyet tanınıyordu


İçte ve dıştaki bütün menfiliklere, Ermenilerin püskürtülmesi ve Yahudilere Filistin’de arazi verilmeyerek geri çevrilmeleri sebebiyle bütün Batılı devletlerin ve lobilerin aleyhteki faaliyetlerine rağmen, II Abdülhamid, hiç bir zaman vazgeçmediği ittihâd-ı İslâm (İslâm Birliği) siyâseti sebebiyle halkı tarafından sevildi ve tutuldu Neticede Devleti de ayakta durdurdu 1902-1903 yıllarında Vilâyât-ı Selâse denilen Kosova (Üsküb merkezli), Selanik ve Manastır çevrelerinde, Makedonya İhtilâli başladı ve yine büyük devletler araya girerek Osmanlı Devleti’ne baskı yapmaya başladı Ermeni komitacıları ve milletlerarası siyonizmin temsilcileri, davalarına engel gördükleri II Abdülhamid’i yok etmek üzere, terörist Belçikalı Jorris ile anlaştılar 21 Temmuz 1905’de Cuma Selamlığında patlayan bomba, Padişahı yok etmek için patlatılmıştı; ama Allah korudu İngilizler de boş durmuyordu; 1905’de Yemen’de isyan çıkardıkları gibi, II Abdülhamid’in Akabe Kasabasına asker göndermesine müsaade etmek istemeyen İngiltere ile de savaş için burun buruna gelindi İngilizlerin altın verdiği Arap kabileleri Osmanlı ordusuna saldırdı ise de bunlar bertaraf edildi İngilizler Hicaz demiryolu ile Bağdad demiryolunun acısını böylece çıkarmak istiyorlardı Neticede Tâbe ve Akabe arasındaki sınır, Mısırlı ve Osmanlı subayları tarafından yeniden çizildi


Dış ve iç baskılara rağmen 30 yıl Osmanlı Devleti’ni büyük sıkıntılarla ayakta tutan II Abdülhamid, bu idareyi devam ettirmek için bazı zecrî tedbirlere baş vurmak mecburiyetinde kalmıştı Ancak bundan da önemlisi, Ermeni ve Yahudi meselesi yüzünden bütün basın ve Avrupa kamuoyu tamamen aleyhine geçmişti Bu aşırı propagandalara rağmen, Müslüman halk, veli bildiği Padişaha itaat etmeyi ibadet telakki ediyordu Ancak menfi güçlerin tahriki ile genç aydınlar ve askerler arasında, 93 felaketi ile memleketi sürüklediği uçurum unutularak, körü körüne bir Midhat Paşa hayranlığı yeniden başlamıştı Yeni Osmanlılar veya Genç Türklerin fikirleri yeniden dirildi 1890 yılında bir kısım Harbiye ve Askerî Tıbbıye talebelerinin teşebbüsü ile gizlice kurulan İttihâd ve Terakki Cemiyeti, II Abdülhamid’in azlini gaye edinen bir hareket idi ve asker siyâsete yine karıştırılmıştı Ermenilerin ortaya attığı Kızıl Sultân iftirası, bunlar tarafından da kullanılmaya başlandı Daha sonra anlatacağımız gibi, İttihâdcı Prens Sabahaddin Bey, Abdülhamid’in Ermeni kâtili olduğunu söyleyecek kadar azıttı III Ordudaki Tal’at Bey, Enver Bey, Niyazi Bey ve benzeri genç subayları da arasına katan İttihâd ve Terakki Cemiyeti, kazandığı gücü teröre transfer edecek kadar dengeyi kaybetti Hareketlerine karşı koyanlara mürteci damgasını vuran İttihâd ve Terakkiciler, II Abdülhamid’e temel hükümleri zaten yürürlükte olan Kanun-ı Esâsi’yi tamamen yürürlüğe sokmak ve Meclis’i açmak üzere baskı yaptılar 23 Temmuz 1908’de II Meşrûtiyet ilan edildi Bu iç kargaşadan istifade eden Bulgaristan ve Bosna-Hersek Osmanlı Devleti’nden ayrıldı ve İttihâdçıların ittihâd-ı anâsır fikrinin ilk acı meyvesi bu oldu İttihâdcıların basiretsizlikleri yüzünden, 240 üyeli meclisin sadece 140’ı Türk olmak üzere Meclis-i Meb’ûsân 17 Aralık 1908’de açıldı Azınlıklar, demokrasi geldi diye devlete bağlanmadılar ve bilakis devlete isyan etmeye başladılar Müslümanların kanına giren Sırplar, Bulgarlar, Ermeniler ve benzeri azınlıklar için af ilan edildi İstanbul’da Ermeni ihtilâli yapıldı; ama suçlu Müslümanlar oldu Bunu fırsat bilen İngilizler ve diğer Osmanlı düşmanları, Üçüncü Ordudan İstanbul’a sevk edilen avcı taburları tarafından 31 Mart Vak’ası denilen ihtilali çıkardılar Asker ve bunlara katılan hamallar gibi sıradan insanlar, şerî’at elden gidiyor diyerek devlete karşı ayaklandılar İttihâdçıların hem Abdülhamid’den kurtulmak ve hem de muhâliflerini ve samimi dindarları ezmek için tertip ettiği bu olay, İstanbul’a gelen Hareket Ordusu tarafından kanlı bir şekilde bastırıldı


Neticede Meclis’i toplayan İttihâdcı Tal’at Bey, 27 Nisan 1909 tarihinde, silah tehdidi altında Meclis’den hal’ kararını çıkardı ve içinde hiç Müslüman Türk bulunmayan dört kişilik heyetle (Yahudi Emanuel Karaso, Ermeni Komitecisi Aram Efendi, Arnavud Es’ad Toptani Paşa ve Gürci Ârif Hikmet Paşa) hal’ kararını II Abdülhamid’e tebliğ ettirdi Böylece Osmanlı Devleti’nin yıkılış trendi, maalesef hız kazanmıştı


Abdülhamid Han sarı benizli, iri durunlu, siyah sakallı, uzun kirpikli, çakır gözlü, esmer, uzun boylu, ve hafif kamburdu Çok dindar bir insandı Çok kuvvetli hafızaya sahipti Sade giyinmeyi severdi Zeki, cesur ve soğukkanlı bir padişahtı



Dönemindeki Sadrazamlar;

Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa: Devam - 1876, istifa

Mithat Paşa: İkinci kez, 1876 - 1877, azil

Edhem Paşa: 1877 - 1878, azil

Ahmed Hamdi Paşa: 1878 - 1878, azil

Ahmed Vefik Paşa: Birinci kez, 1878 - 1878, azil

Mehmed Sadık Paşa: 1878 - 1878, azil

Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa: Beşinci kez, 1878 - 1878, azil

Mehmed Esad Saffed Paşa: 1878 - 1878, azil

Tunuslu Hayreddin Paşa: 1878 - 1879, azil

Ahmed Arifi Paşa: 1879 - 1879, azil

Küçük Mehmed Said Paşa: Birinci kez, 1879 - 1880, azil

Kadri Paşa: 1880 - 1880,azil

Küçük Mehmed Said Paşa: İkinci kez, 1880 - 1882, azil

Abdurrahman Nureddin Paşa: Birinci kez, 1882 - 1882, azil

Küçük Mehmed Said Paşa: Üçüncü kez, 1882 - 1882, azil

Ahmed Vefik Paşa: İkinci kez, 1882 - 1882, azil

Küçük Mehmed Said Paşa: Dördüncü kez, 1882 - 1885, azil

Mehmed Kamil Paşa: Birinci kez, 1885 - 1891, azil

Cevad Paşa: 1891 - 1895, azil

Küçük Mehmed Said Paşa: Beşinci kez, 1895 - 1895, azil

Halil Rifad Paşa: 1895 - 1901, ölüm

Abdurrahman Nureddin Paşa: İkinci kez, 1901 - 1901, istifal

Küçük Mehmed Said Paşa: Altıncı kez, 1901 - 1903, azil

Mehmed Ferid Paşa: 1903 - 1908, azil

Küçük Mehmed Said Paşa: Yedinci kez, 1908 - 1908, istifa

Mehmed Kamil Efendi: Üçüncü kez, 1908 - 1909, istifa

Hüseyin Hilmi Paşa: Birinci kez, 1909 - 1909, istifa

Ahmed Tevfik Paşa: Birinci kez, 1909 - devam


Dönemindeki Şeyhülislamlar;

İmam Hasan Hayrullah Efendi: Devam - 1877, azil

Hazı Kara Halil Efendi: 1877 - 1878, azil

Mir Ahmed Muhtar Beyefendi: İkinci kez, 1878 - 1878, azil

Uryanizade Ahmed Esad Efendi: 1878 - 1889, ölüm

Bodrumcu Hacı Ömer Lütfi Efendi: 1889 - 1891, azil

Mehmed Cemaleddin Efendi: Birinci kez, 1891 - 1908, istifa

Mehmed Cemaleddin Efendi: İkinci kez, 1908 - 1909, istifa

Mehmed Ziyaeddin Efendi: Birinci kez, 1909 - 1909, istifa

Mehmed Ziyaeddin Efendi: İkinci kez, 1909 - devam


Osmanlı Padişahları Biyografileri