Aile Hekimliginde Geriatri

1 Doğanşehir Devlet Hastanesi, Malatya, Türkiye
2 Yozgat Kadışehri İlçe Hastanesi, Yozgat, Türkiye
3 Muş Bulanık İlçe Hastanesi, Muş, Türkiye
4 Çemişgezek Devlet Hastanesi, Tunceli, Türkiye

ÖZET
Giriş: Bu çalışmanın amacı, hastanemize başvuran yaşlı bireyleri çok yönlü olarak geriatrik açıdan değerlendirmektir
Hastalar ve Metod: Bu çalışma tanımlayıcı bir çalışmadır Malatya Doğanşehir İlçe Hastanesi Aile Hekimliği Polikliniğine herhangi bir nedenle başvuran 65 yaş üstü yaşlılara mini mental durum değerlendirme testi, Yesavage geriatrik depresyon skalası, mini nütrisyonel test ve Brody enstrümental günlük yaşam aktivitesi skalası testleri uygulandı
Bulgular: Mini mental durum değerlendirme testinde demans saptanan 19 (%226) yaşlı vardı Depresyon skalası ile değerlendirilen yaşlı popülasyonunda 29 (%345) hasta depresif olarak bulundu Mini nütrisyonel testinde ise malnütrisyonu olan 54 (%667) hasta kaydedildi
Sonuç: Çok yönlü geriatrik değerlendirme yaşlılıkta yaşam kalitesini bozan ve morbiditeyi artıran bedensel ve zihinsel patolojilerin erken tanınıp gerekli önlemlerin alınmasına olanak sağlar Çok yönlü geriatrik değerlendirme özellikle birinci basamakta uygulanmalıdır

GİRİŞ

Ülkemizde son 20 yılda 65 yaş üstü nüfusun oranı %42’den %56’ya çıkmıştır Önümüzdeki 10 yılda ise %77 oranında yükselmesi beklenmektedir Yaşlı sağlığını korumaya yönelik önlemler uluslararası rehberde belirtilmektedir (1) Geriatrik gruptaki kadınlarda pap smear, mamografi, dışkıda gizli kan, açlık kan şekeri, kolesterol ve kolonoskopi; erkekler özelinde ise prostat spesifik antijenin bakılması uluslararası rehberler öncülüğünde yayınlanmaktadır (2) Örneğin; kronik hastalığı olan veya olmayan 65 yaş üstü bireylerin pek çok hastalığa karşı aşı yaptırarak bağışıklanması önerilmektedir Aşılardan, tetanoz ve difteri toksoid aşıları, pnömoni grip ve herpes aşısı, son zamanlarda Swine Flue aşısı da bu aşılara eklenmiştir

Yaşlanmayla birlikte, organ fonksiyonlarında, enerji ihtiyacı ve kullanımında, besin gereksinimlerinde değişiklikler ortaya çıkmaktadır

Yaşlılarda dikkat edilmesi gereken önemli durumlardan birisi de nütrisyonel durumun belirlenmesidir Kronik hastalıkların kümülatif olarak arttığı bu dönemde kronik hastalıkların akut dekompansasyonu veya malnütrisyon zemininde kötü kontrollü seyir gösterme olasılığı malnütrisyon kısır döngüsü olarak karşımıza çıkmakta ve kısır döngüden çıkmanın yolu yaşlılarda nütrisyon durumunun belirlenmesi ve gereken önlemlerin alınması şeklindedir (3)

Abdominal yağ dokusu artışı ve kas kütlesinde azalma (sarkopeni) sonucu hareket kısıtlılığı, kas-iskelet sistemine ait sorunlar, insülin direnci, hipertansiyon, ateroskleroz ve glukoz/lipid metabolizması bozuklukları gelişmektedir Yalnız yaşama, demans, depresyon, kendine ilginin azalması gibi faktörler malnütrisyona zemin hazırlamaktadır (4) Nütrisyonel durumun kötü olması, yaşlılıktaki morbidite ve hatta mortalite için tetikleyici olur Aslında vücut kompozisyonu değişirken, vücut ağırlığı aynı kalabilir Bir de beden kitle indeksi aynı kalabilir, fakat yağ kitlesi artar ve kas kitlesi özellikle bacaklarda önemli ölçüde azalır (5)

Depresyonun ilerleyen yaşla birlikte daha sık izlendiğinin bilinmesine rağmen depresyona ait belirtilerin yaşlılığın gereği gibi algılanması tanısal zorlukları da beraberinda getirmektedir (6) Depresyon yaşlı nüfusu etkileyen yaygın psikiyatrik bozukluklardan biridir Tedavi edilmediğinde genel sağlık durumunda bozulma, erken ölüm gibi olumsuz sonuçlar yaratırken, doğru tanınıp, uygun bir şekilde tedavi edildiğinde yaşlının yaşam kalitesini artırmak mümkün olabilmektedir Yaşlanma sürecinde beyinde gelişen nörobiyolojik değişiklikler ve diğer sistemlerde ortaya çıkan işlev bozuklukları bilişsel ve bedensel işlevleri etkilediği için yaşlıda depresyonun tanınması güçleşmektedir Bedensel hastalıkların, zihinsel ve ruhsal diğer hastalıkların varlığı, bireyin genel sağlık durumu, kullandığı ilaçlar da depresyon tablosunu karmaşık hale getirmektedir (7)

Avrupa’da EURODEP’in 13808 hastada yapmış olduğu çalışmaların -analizi sonucunda yaşlı bireylerde depresyon gelişimi ortalama %123 iken, bunun %141’i kadınlarda ve %86’sı erkeklerde gözükmüştür (8)

Altmış beş yaş üstündeki yaşlılarda majör depresyon yaygınlığı çeşitli çalışmalarda %1-3 olarak bildirilirken, distimi %2, klinik olarak anlamlı düzeyde depresyon belirtileri ise %8-15 oranında bildirilmektedir Beklendiği gibi tedavi ve bakım ortamlarında depresyon sıklığı toplumda görülme sıklığından daha yüksektir Çeşitli nedenlerle doktora başvuran hastaların %15’inde, bakımevlerinde kalanların %25’inde depresyon olduğu ileri sürülmektedir (9) Evans ve Katona geriatrik depresyon skalasını kullanarak birinci basamak sağlık hizmetlerine başvuran erkek yaşlı hastaların %30’unda, kadın hastaların %40’ında depresyon belirtileri saptamışlardır Hastanede yatan yaşlılarda depresyon görülme sıklığı ise %10-45 olarak bildirilmektedir (10)

Bellek başta çeşitli bilişsel bozuklukların yanında, kişilik değişiklikleri ve çeşitli psikiyatrik ve davranışsal semptomların bir arada görüldüğü nöropsikiyatrik bir bozukluk olan demans yaşlılıktaki en sık rahatsızlıklardandır Bilişsel teriminden algılamak, tanımak, değerlendirmek, zamana ve yere oturtmak, neden-sonuç bağlantılarını kurmak, düşünmek, belleğe yerleştirmek gibi zihinsel yetiler anlaşılır Demans terimi, bilinç bozukluğu olmaksızın zeka, hafıza ve kişilikte akkiz, global ve progresif değişikliklerden oluşan klinik paterni tarif etmede kullanılır Demans, birden çok entelektüel yetenek alanında kayıpla birlikte giden, davranış bozukluklarının eşlik ettiği ve günlük yaşam etkinliklerinin bozulmasına neden olan nöropsikiyatrik bir hastalık olarak tanımlanabilir Yaşlanmaya bağlı olarak görülen değişikliklerin yanı sıra, demansın da etkisiyle yaşlı bireylerin günlük yaşam etkinliklerini yerine getirmeleri güçleşmektedir Yaşlı birey bu etkinlikleri yerine getirirken kısmen ya da bütünüyle çevresindeki bireylere bağımlı duruma gelir (11) Yaşlılarda, demansın en sık formu Alzheimer hastalığıdır; demansın ikinci sıklıkta sebebi ise multiinfarkt demanstır Amerika Birleşik Devletleri’nde 65 yaş ve üzerindeki nüfusun %5’inde şiddetli, %15’inde hafif düzeyde demansiyel tablonun olduğu, 80 yaş ve üzerinde bu oranın şiddetli demans açısından %20’lere ulaştığı bildirilmektedir

HASTALAR ve METOD

Bu çalışma tanımlayıcı tipte gözlemsel bir çalışmadır Hastanemiz polikliniğine herhangi bir nedenle başvuran 65 yaş üstü yaşlılar çalışmaya alındı Çalışma 1 Ağustos-15 Ekim 2009 tarihleri arasında prospektif olarak yapıldı

Çalışmaya katılan yaşlılar ayrı bir odaya alınarak önceden belirlenmiş testler doktor tarafından yüz yüze görüşme metodu kullanılarak yapıldı Çalışmaya toplamda 84 yaşlı birey katıldı İleri derecede hastalığı olan iletişim kurulamayan yaşlılar çalışma dışı bırakıldı Çalışmaya katılmayı kabul eden yaşlılara mini mental durum değerlendirme testi (MMSE), Yesavage geriatrik depresyon skalası mini nütrisyonel test, Lawton Brody enstrümental günlük yaşam aktivitesi skalası testleri uygulandı Çalışma sonrası sağlık sorunu saptanan hastalar ilgili doktorlara yönlendirilerek tedavi almasına aracılık edildi İstatistiksel analiz olarak SPSS 115 for Windows kullanıldı

BULGULAR

Çalışmamıza 65-90 yaş aralığında 84 yaşlı [51 (%607)’i erkek, 33 (393)’ü kadın] katıldı Evlilerin oranı %52 (n= 44), boşanmış olanların oranı %24 (n= 2), dul olanların oranı ise %452 (n= 38) olarak kaydedildi Eğitim durumları açısından incelendiğinde 62 (%738) kişinin eğitimi yoktu İlkokul mezunları 19 (%226), lise mezunları 3 (%36) kişi olarak kaydedildi Eşi ile yaşayanlar 44 (%524) kişi, akraba ile yaşayanlar 23 (%274) kişi, yalnız yaşayanlar 9 (%107) kişi idi (Tablo 1) Günlük temel yaşam aktiviteleri açısından değerlendirildiğinde tüm aktivitelerde bağımsız olanlar 80 (%95) kişi, kontrollü olanlar 2 (%14) kişi, yardımlı olan 1 (%12) kişi ve bağımlı olan 1 (%12) kişi olarak kaydedildi MMSE’de demans saptanan 19 (%226), demansı olmayan 65 (%774) kişi vardı Yesavage geriatrik depresyon skalası ile değerlendirilen yaşlı popülasyonun da 29 (%345)’u depresif, 55 (%655)’i depresif değildi Mini nütrisyonel testinde ise malnütrisyonu olanlar 54 (%667), malnütrisyonu olmayanlar 27 (%337) olarak saptandı