Yer Altı Mezar Sarayları Ve Eski Mezar Türleri

Kis’te,bulunan Uruk kiraliyet mezarini tam olarak tarihlemek kolay olmamakla birlikte,bulgular yine de bir fikir veriyor(1) Mezar yerinde bulunan sekil yazi ozellikteki bir tas tablet, saray mezarin erken donem urunu olabilecegini gosteriyorTas tabletin buraya bir baska yolla gelmis olabilecegi dusunulse bile,bulunan en eski saray mezarin MO3500 yillarina ,daha yeni olanlarin ise Ur Birinci Hanedanlik doneminin baslarina (MO2500) kadar uzandigi, yaklasik olarak, saptanmistirBu kazilarda,ornegin bay JLuis Huot'nun Sumer kiraliyet listesinde 'adini bulamadigi'ni soyledigi,kirallara ait mezarlar da bulunmustu(2)



Guneste kurutulmus kerpicle yer altina insa edilen mezar ,genis bir alan uzerinde bulunuyor ve dikkatlice hazirlanmis cok sayida oda barindiriyordu(3)Girisinde gosterisli bir (rampa) merdiven bulunan mezarin ana salonun tavanini tutan çok sayida kolon bulunmasi, yapim mimarisinde yeni bir olguyduDuvarlarda,insan,hayvan desenleri,zafer kazanilmis bir seferden donuste,elleri ayaklari baglanmis tutuklularin kiralin onunden suruklenmelerini gosteren resimler yer aliyorduMezar duvarlarina yapili kil calisma teknikleri hayranlik verici olmakla birlikte,ozellikle insan desenleri oldukca geri [/font]duzeyde<span style="font-family:Arial">ydiSekillerdeki insan tipleri ,nerede ise Ur’da bulunanlarla aynidirDesenlerde gorulen uzun ve sivri sakalli erkekler buyuk olasilikla Akadliydilar ama, mezar mimarisi ve kil tablolarin hazirlik teknigi, mezarlarin Sumer kultur urunune bagli oldugunu gosteriyordu

Kiraliyet mezarlarinda kullanilan teknik,nis sistemi,tavanin ortulmesi,egimli duvar yapimi, kubbe ve kolon kullanimi,duvarlari kirecle alcilama gibi ozellikler tasimaktadir Diyebiliriz ki,bu tekniklerin tumu,ancak binlerce yil sonra Avrupa dunyasi tarafindan taninacaktirMezarlik yapim duzeyi Sumer toplulugunun mimari alanda oldugu kadar genel olarak ulastigi toplumsal gelismislik duzeyinin de bir yansiticisiydi

Mezarlarda altin ve gumus kullanimina tam olarak gecilmis oldugunu da goruyoruzAltin ve gumus,eski Sumer-Babil toplumunun yasamina gundelik bir kullanim araci olarak degil,tumuyle dinsel,kutsal edimlerin bir ogesi olarak girmistir Bakir ise,o donemlerde zaten yaygin bir sekilde kullaniliyorduBunun yanisira,mezarlarda,taº kupalar oldukca fazla,fakat degerli sert taºlardan yapilma kupalar azdiLapis Lazuli(mavi tas) ise neredeyse yalnizca kutsal edimlere ayrilmis gibidir

Bay Wolley tarafindan bu yorelerde bulunan yaklasik 1800 kadar oteki mezar turleri ise, 150x120 olculeri civarinda kazilmis cukurdan olusmaktaydi Olu bedenler kamis orgu hasirlara sarilmisti ve olu,bedeninin bir yani uzerine uyuyormus gibi yan yatirilmistiMezarlarda tahta tabut ender olarak kullanilmistirTabutun tarihcesi ve anlami bakimindan onem tasiyan bir bulgu da,erken doneme ait olan kilden yapilmis, yuvarlak kazan turu tabutlardirOlu birey, bu yuvarlak kazan turu kil tabut icine,bacaklari bukulmus ve bir yani uzerine yatmis olarak yerlestirilmistiBu ,olu yamyamliginda kazan kullanimi doneminin artik geride kaldigini gosteren sembolik bir kalinti olmalidir



Mezarlarda, taº,bakir veya kilden yapilma bir tas veya kupa,olunun dudaklarina yaklastirilmis,sanki içmekteymis gibi, bulunmustur ve etrafina da kisinin 'ozel esyalari' birakilmistiKazitcilarimiz,bicak,balta,canak-comlek bulgulari,genellikle 'ozel esya' kategorisi içinde siralamayi yeglerlerFakat bunun her zaman dogru oldugu cok suphelidirMezara 'ozel esya' olan nesnelerin birakilmaya baslandigi donem,mezar kultunun;olunun,'uzun bir yolculuga ciktigi' yorum noktasina ulastigi doneme denk dusmus olmalidirErken doneme ait mezarlarda bulunan balta,bicak,canak-comlek turu nesneler,olen bireyin 'ozel esyalari'ndan cok genellikle toren katilimcilarinin 'esyalari' olmaliydi(4)

Eski mezarlarin bir bolumunde ,olu bedenin yakildigini gosteren izler bulunmustur Bu orneklerde olen bireyin vucudunun sadece bir bolumu yakilmisa,daha cok da,sembolik yakma anlaminda daglanmisa benzemektedir («on constate des signes apparents de crémation, comme si la partie supérieure du corps avait été en partie bruleé ») (Woolley) Oluyu yakma geleneginin cok oncelerden itibaren « tumuyle» kayboldugunu dusunen uzmanlar icin sasirtici gelen bu uygulama,Sumer-Babil toplumundaki «ates kultunun» olum toreni unsuru olarak,bu asamada da surdugunu gosteriyorAtes kultu,kaynagini,asil olarak,eski toplumun kurbanini (insan dahil) pisirme biçiminden alirSonraki donemde bu yaygin kurban hazirlik biçimi,giderek dislanir ve bireyin atesle 'arinmasi' kutsal edimine donusurBicagin atese sokulma yasagi da anlamini burada bulmaktadirAidiyet gecis seremonilerinde, onceki bireyin bir yabanci olarak 'yakilarak oldurulme' islemi, yerini,kisiyi oldurmeden atesten geciren sembolik rituellere birakarak kutsallasirBu kultun eski biçimini Eski Ahit geleneginde,'yakmalik sunu' uygulamasi olarak buluyoruzKutsal tatil gununde etin ateste kizartilmasinin yasaklanmasi biçimindeki kutsal kural da bu cizgi uzerindeydiKimi eski kutsal edimin sonradan birer ceza uygulamasi halini almasi orneginde oldugu gibi,bu gelenek Hiristiyan egilimi uzerinden Avrupa'da ,bireyi yakarak cezalandirip oldurme seklinde surmusturAbraham peygamber,oglu Isak'i 'tanriya yakmalik kurban' olarak sunmak için Moriya'ya gotururken,bizzat kendisinin hazirladigi odunlari (bu,oduna verilen kutsiyet gostergesidir) esegiyle tasimistiBu odunlar,bicakla kafasi kesilerek tanriya kurban edilecek 'ilk ogul'un,daha sonra da yakilmasi içindiBurada,iki farkli kokden ulasan kan akitarak kesme ve yakma gelenegi ustuste katlanmis olarak bulunur (5)

Ilyada da,Patroklosun olu bedenini yakma toreni için,toren katilimcilari , butun bir gun,sabahtan aksama kadar, dagdan katirlarla odun tasimislardi Patraklos'un olu bedenini yakmak için,boylesine cok odun tasimak, toren katilimcisinin,cenaze torenine 'odunla katilmasi' geleneginin var olmasi gerektigine isaret ediyorCenazenin gomuldugu mezarin uzerine toprak atma gelenekli toplumlar için gecerli olabilen 'topragi bol olsun' sozune karsilik,cenazeyi yakan toplumlar,bu sozu, 'odunu bol olsun' seklinde uyguluyor olmaliydilarIsa'nin sirtinda tasidigi iki parca tahtadan olusan çarmih,bir yaniyla 'dunyanin dort kosesini'n birligini sembolize ederken,ote yaniyla da,yakma araci olarak tahta-odunu temsil ediyor gibidirGunumuzde,Firansa'da, sadece kutsal gunlerde,odun gorunumlu pasta yapilmasi,yakma geleneginin bir kalintisi olsa gerektir

Bulgular arasinda ,ici zift kaplanmis kayik biçimli tabut turu de bulunmaktaydi Kayik tabut,icinde yiyecek olan cok miktardaki kil kupa ve kaplarla doluyduSonradan mezar uzerine yerlestirilecek olan yeme ve icme malzemesi veya ayni anlamda olan 'olum yemekleri',olu bedeni koruyabilmek için,olu sahiplerinin karsi tarafa odedigi diyettirYiyecek ve icecekler,olu eti ve kani'nin karsiligi olarak anlam bulurOlu yakinlarinin,olu yemeginden yememe gelenegi,daha eski donemlerde olu yakinlarinin,yas donemi boyunca yeme-icme yasagi biçiminde yururlukte olmaliydiOncelikle iç yamyamligi yasaklayan eski toplum,bunu, olu bedene karsi yiyecek-icecek diyeti odeme kurali ile saglamis olmaliydiMezar veya tabutlara konulan yiyecegin,olen bireyin oteki dunya gereksinimi için konuldugu yorumu cok sonra,eski toplum yamyamligi ve onu asmak için yapilanlarin anlamini iyice unutmus olduktan ve unutturmus olduguna emin olduktan sonra, uretilmistir Kayik tabut modelini , aralarinda su yoluyla ulasimin bulundugu Afrika kabilelerinin bazilarinda da saptiyoruzKutsal kitaba gore annesi Musa’yi,'ilk ogul' oldugu için, Misir'da oldurulerek kurban edilmesin diye,bir cesit kayik besige koyup Nil nehrine birakmistiAssur yasalarinda,zanlinin 'nehire girmesi',suclunun 'baglanarak nehire atilmasi' hukumlerini goruyoruzBuyuk olasilikla,bu topluluklarda bir mezar kultu gelismemis olmaliydiCunku,bu topluluklar,olulerini,nehir araciligiyla defnediyorlardi

Kayik motifi,Sumer-Babil tarihinde cok kullanilmistirBazi Sumer tanrilari,genellikle kayikla yolculuk etmise benzemektedirNuh soyunun dayaniyor gorundugu Enki ve Inanna (Eva ve Yehva bunun farkli okunmasi olmali)'nin kayikla yolculuk ilahileri bulunuyorTabani zift dolu kayik tabut modeli,oyle anlasiliyor ki,Sumerler tarafindan kullanilmisti ve bu kayik tabut modeli ile Nuh'un ('gemi') kayik modeli arasinda da paralellikler var gibidirKuran'in Tufan anlatiminda 'kaynayan kazan' motifinin bulunmasi,kayik tabutla Nuh arasi iliski ihtimalini guclendiriyorHiristiyan mozaiklerinde de,kayik motifi hayli kullanilmistir

Bulunan 'kuyu turu' mezarlarin birinde ise, bir sahis sanki uzerine yukardan atilan bir cisimden kafasini korumak istercesine elini kaldirmis olarak olmus ve oylece de kalakalmistiKuyu motifi Eski Ahit'te Yusuf ile ilgili olarak,'olum kuyusu' biçimiyle islenmistirEski toplumun,suclu ilan ettigi sahsi uzaktan taslayarak oldurme uygulamasi (sonradan seytan taslama olarak suren gelenek),oldurulen sahsa el surulmesini engellemenin bir biçimi olarak ortaya cikmis gibidirOldurulen sahsin kanini akitmama veya ona dokunmama kuralininin bir uygulama turunu ,eski Mogol-Turk geleneklerinde,hasira sarilmis bireyi sopalayarak veya kaburgalari ile boynunu kirarak oldurme seklinde goruruzSehzadelerini sicimle bogarak olduren Osmanli,kendi aidi bireyin kanini akitmama gelenegine dayaniyorduYeni Turkiye'nin daragaci uygulamasi,bu tarihsel temele dayanir ve ornegin Firansizlarin giyotin veya araplarin kiliçla, kan akitarak, oldurme biçiminden ayrilir Kuyu tipi mezar,eski Sumer-Babil uygarliginda,olu ve canli yamyamligindan uzaklasmak isteyen gorece uygar toplumun,bireyi uzaktan taslayarak veya kendi haline ac-susuz birakarak oldurme uygulamasina uygun bir mezar turu olarak kullanilmis olmaliydi



'Mes-Kalam-dug' olarak okunan kiralin yer alti mezari ,oteki saray mezarlar gibi,toprak altinda kazilmis genis bir alanda kuruluydu ve tahta tabut ile sunu hediyelerden olusmaktaydiMes-kalam-dug,basinda altin bir kask tasiyordu Kaskin ozelligi, Kartal Kayasi anitinda cizimi gorulen Eannatum’un sac modelini yansitmasidirKask, enseyi, kulaklari ve yanaklari tumuyle ortecek sekilde hazirlanmisti Iskeletin yaninda iki canak ile midye tarzi hazirlanmis ve uzerinde " Mes-kalam-dug" olarak okunan altin bir kandil ; bir altin kama,gumus kemer ve ona bagli altin kama kilifi,her birisi Meskalamdug'un bir yanina konulmus iki balta,kucuk ucgen altin parcalariyla islenmis bir bilezik ,baska altin ve gumus bilezikler,kupeler,altindan bir boga modeli ve Lapis Lazilu’den yapilmis ' yerde oturan dana' formlari tasiyan iki boyun askisi, midye modelli iki gumus idare,uzeri Lapis Lazuli ile islenmis bir altin tarak bulunuyordu(6)

Kiral mezarliginda yogun bir sekilde insan kurban edilmistiAma bu 'kurban sunus',ulasilan uygarlik duzeyine oldukca uygundurMezarligin dip ucunda,oyle anlasiliyordu ki,oraya kadar canli gelmis veya getirilmis ve orada,buyuk olasilikla zehirli bir içki araciligiyla ‘olmus’ kadin ve erkek iskeletleri vardiBir diger oda mezarda ise,bakir kask ve mizrak tasiyan mezarlik koruyucusu askerler de bu 'olen'-'oldurulen' gorevliler olarak bulunuyorduSarayin 9 kadin gorevlisi de ,saclari altinla kaplanmis olarak,sanki torensel bir hazirliktan sonra, dipteki mezar odada 'olmus'lerdi

Mezarda,insan kurbanlarin disinda her birisini 3 inegin cektigi 4 tekerli iki ayri kagni,bir rampadan olusan girisin tam karsisinda,surucusu kagninin uzerinde oturuyor ,inekleri yonlendiren yardimci da hayvanlarin onunde duruyor olmak uzere,bu bicimde olmuslerdi ve cesetleride bu sekilde kalmistiAyni biçimde,inekler de kagnilara bagli bir vaziyetteydi



Bir diger odada,kiraliçe ªubad bulunmusturOnun etrafinda,kiralicenin yardimci veya hizmetkar kadinlari iki sira halindeydilerHer siranin basinda elindeki Harp’iyle bir calgici bulunuyorduHarpler,Lapis Lazuli ve altin islemeli kutsal inek basi motifliydiCalgici kadinin elleri hala calgi aletinin ortasinda, sanki calmaya devam ediyormus gibiydiComelmis vaziyette iki kadin, yatan kiralice Subad’in bas ve ayak ucunda duruyorlardi



[font="Arial"]Olmus bireylerden yaratilan canli goruntulu yeralti mezarina,kiralice'nin kiral kocasi ile ayni anda 'olerek' mi konuldugunu ,yoksa kiralicenin, dogal olumunden sonra mi bu mezara tasindigini tam bilmiyoruzKocasi olen kadinin kocasi ile birlikte gomulme gelenegi,buyuk olasilikla,cok daha sonralari,kurulan akrabalik iliskileri uyarinca,kadinin kendi toplumuna geri gonderilemez olmasina,tek kocalik biçimli evliligin gelismesine ve olum kultunun 'ebedi yolculuk' biçimindeki kavranis evrimine vb bagli olarak uygulama alanina girmis olmalidir

</span>Bu tur bir mezar kurgusu ve torensel cenaze defini,kuskusuz, bir cok bakimdan bilgi vericidirBay LWoolley, Ur Kiraliyet mezarini bulmus bir kisi olarak,ilk yorum hakkina sahiptiBu hakkini dogru bir yorumla taclandirabilirdi deAma bu hak yanlis yargilar ileri surulerek kotu bir sekilde kullanmistirBay Woolley bir bilim adami olarak degil ,bir yargic edasi icinde, “Tanrilarin en gucluleri bile boyle bir ayin istememislerdi” diye hukum vermeyi tercih etmisti

Bulunan bu mezarda toplu bir insan kurban ayini gerceklestigi aciktir Bu ayin sirasinda siddet kullanilmadigi,kan akitilmadigi da anlasiliyorHer kurban elinde bir icki kadehi tuttuguna gore,mezarda toplu bir intihar,orgutlenmis bir olum sozkonusuyduBilim adaminin odevi,ustelik bay Woolley gibi,kendi elleriyle kazarak ortaya cikardigi bir bulguyu,”olmamaliydi” diye yakinarak tanitma yerine,oyle olmus olan gercekligin nedenlerini aciklamaya calismak olmaliydi

Bay Woolley bir an icin bile olsa,insan ve hayvan kurban edilmesinin yaninda,kagnilarin bu mezarda ne isi oldugunu sorma geregi hissetmise bezemezOysa,yer alti kiraliyet mezarliginin butun sahnesi,deyimlerini hala kullandigimiz “uzun bir yolculuga cikma” temasina uydurulmustur:Kiral da,kiralice de,kagnilari,gorevlileri ve koruyucu erleriyle birlikte ’sonsuz bir yolculuga cikmis’lardir ,"ebedi istirahat evinde sonsuz uykularinda”dirlar



'Olumun gizlenmesi',olu yamyamligindan kurtulmak isteyen eski toplumun cozum araclarindan birisiydi





(1) Kis'te bulunan Uruk kiraliyet mezarliginin,eski toplumda donusumlu yonetimle iliskine gecmeden,mezarlari ve onlarin yapisini yakindan gormek belki daha aciklayici olacaktirBoylece,eski Sumer-babil toplumunda kurulmus ittifaklarin hangi uygarlik asamasinda ortaya cikmis olabilecegini mezarlik kultunun seviyesi ile karsilastirmali olarak ele alabiliriz

'Yeralti dunyasi',Hades,'buyuk yer alti','7 kapili yer alti dunyasi',Dumuzi ve Inanna'nin yer altinda bulunmasi ve Odissea'da yer altinda gorulen olulerin anlatimlari ile Sumer yer alti mezar saraylarinin yapisi ve o donemdeki Sumer aktarimlari arasinda onemli paralellikler bulunuyor