Başbakan

Başbakan hükumet başkanı TBMM üyeleri arasından TBMM Türkiye Cumhuriyeti parlementosu Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kısaltması

Cumhurbaşkanı tarafından seçilir (Cumhurbaşkanı (ya da reisicumhur) Cumhuriyet ile yönetilen ülkelerdeki devletin başkanını temsil eder


Anayasa l09 mad) Bu şahıs genellikle seçimlerde çoğunluğu sağlayan partinin lideridir Başbakanlığa getirilen şahıs, ANAYASA Alm Grundgesetz (n), Konstitution (f), Fr Constitution, İng Constitution Devletin esas kuruluşunu, devletin kişilerle ve kişilerin birbirleriyle olan münasebetlerindeki temel hak ve hürriyetlerini belirten, tanınan bu hak ve hürriyetlerinin kısıtlanmasını engelleyecek yasama ve yargı sistemini kuran temel kanun Anayasaya aykırı kanun çıkarılamaz ve hiç bir kimse ve organ, kaynağını anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz


Anayasa

Bakanlar Kurulu üyelerini seçip Cumhurbaşkanına sunar Cumhurbaşkanının onayından itibaren, bir hafta içinde Bakanlar Kurulu programının mecliste okunması gerekir Hükumet programı başbakan veya bir bakan tarafından Bakanlar Kurulu, demokratik devletlerde Başbakan'ın başkanlık ettiği ve tüm bakanların biraraya gelip kararlar aldığı kuruldur

mecliste okunduktan iki tam gün sonra güven oyu için görüşmelere geçilir Bu görüşmeler bittikten bir tam gün sonra güven oylaması yapılır Güven oyu alan hükumet vazifesine başlamış olur


Başbakanın başlıca vazifesi hükumetin genel politikasını yürütmek ve bakanlıklar arası işbirliğini sağlamaktır Başbakan, Cumhurbaşkanının katılmadığı hallerde Meclis demokrasilerde belli dönemlerde yapılan genel halk oylaması ile seçilen millet vekillerinin oluşturduğu kurul Meclisler devletin yasama yetkisini kullanan organlardır Türkiye'de yasama yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce kullanılır TBMM 5 yılda bir seçilen 550 milletvekilinden oluşur Meclisler kendi iç tüzüklerine göre yönetilir

Milli Güvenlik Kuruluna başkanlık eder Gerektiğinde başbakan, Milli Güvenlik Kurulu devletin milli güvenlik siyasetinin tayini, tesbiti ve uygulanmasıyla ilgili kararların alınması ve gerekli koordinasyonun sağlanması konusunda görüşlerini tesbit ederek Bakanlar Kuruluna tavsiyelerini bildiren anayasal kuruluş


Anayasanın 118 maddesi Milli Güvenlik Kuruluyla ilgilidir Bu maddede "Kurulun, devletin varlığı ve bağımsızlığı, ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği, toplumun huzur ve güvenliğinin korunması hususunda alınmasını zorunlu gördüğü tedbirlere

Millet Meclisinden güven oyu isteyebilir Üye sayısının salt çoğunluğu güven oyu verirse hükumet devam eder Yoksa hükumet, yeni bir hükumet teşkili için istifa eder

Cumhuriyetin ilanından 1921 Anayasası'nın getirdiği millî egemenlik ilkesi ile padişah iradesi ortaya bir çelişki çıkardı Saltanat makamı boşlukta kalmıştı 1 Kasım 1922'de TBMM aldığı kararla saltanatı kaldırdı Padişahlık lağvedilmiş, kişisel egemenlik hukuken tarihe karışmıştı Bu kararın doğal sonucu, Cumhuriyet rejiminin kurulması olacaktı


13 Ekim 1923'de Ankara'nın başkent olması kararı alındı


29 Ekim 1923'de Atatürk ve arkadaşlarının, Anayasanın bazı maddelerini değiştiren teklifi TBMM'de

l988 yılına kadar geçen 62 sene içinde siyasi hayatımızda 46 hükumet kurulmuştur


Başbakanlığa bağlı kuruluşlar: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Başbakanlık Atom Enerjisi Komisyonu, Başbakanlık Basın- Yayın Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Devlet Personel Dairesi, Devlet Planlama Teşkilatı, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Vakıflar Genel Müdürlüğü Toplu Konutfonu İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi, Başbakanlık Arşiv Genel MüdürlüğüTürkiye'de Durum - Cumhuriyetten Günümüze Başbakanlık Teşkilatı Türkiye Cumhuriyeti'nde de yürütmenin başıdır Bakanlar Kurulu'na başkanlık eder Hükümeti ve icraatlarını yönetir Türkiye Cumhuriyeti'nde her bir 5 yılda bir genel seçimle oluşan Meclis tarafından Başbakan 5 yıl süreyle seçilirBaşbakanlık Teşkilâtının Gelişmesi# Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Kuruluşundan, Cumhuriyet'in İlanına Kadar Geçen Süredeki Durum:

a 23 Nisan 1920'de kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi; sadece Yasama yetkisini değil, aynı zamanda Yürütme yetkisini de millî iradenin merkezini teşkil eden Meclis'te toplamaktadır Meclis Başkanı aynı zamanda Hükümet ve Devlet Başkanı olarak görev yapmaktaydı

b Büyük Millet Meclisi; 2 Mayıs 1920 tarihinde İcra Vekilleri'nin seçilmesine dair 3 Numaralı Kanun'u kabul ederek ilk İcra Vekilleri Heyeti'ni seçmiştir Mustafa Kemal Paşa Cumhuriyet'in ilânına kadar geçen süre içerisinde İcra Vekilleri Heyeti Reisliği görevini de ifa etmiştir

# Cumhuriyet'in İlânından İlk Başbakanlık Teşkilât Kanunii'nın Yürürlüğe Girmesine Kadar, Geçen Süredeki Durumu:

a 20 Ocak 1921 gün ve 85 Sayılı Teşkilât-ı Esasiye Kanunu'nun bazı maddelerinin değiştirilmesine dair 29 Ekim 1923 gün ve 364 Sayılı Kanun'la Cumhuriyet ilân edilmiş ve bu Kanun'un 12 maddesinde Başvekil'in Reisicumhur tarafından seçileceği hükme bağlanmıştır

b 20 Ocak 1921 tarihinden, 20 Mayıs 1933 gün ve 2187 Sayılı "Başvekâlet Teşkilât ve Vazifeleri Hakkında Kanun" un yürürlüğe girmesine kadar geçen süre içerisinde, Başbakanlık Teşkilâtı'nın personel ve kadro yapısı hakkında açıklayıcı bir dökümen temin edilememiştir

# Başbakanlık Teşkilât Kanunları ve Bunlara Bağlı Değişimlere Göre Durumu

a 20 Mayıs 1933 gün ve 2187 Sayılı "Başvekâlet Teşkilât ve Vazifeleri Hakkında Kanun" BAŞBAKANLIK MERKEZ TEŞKİLÂTI'na ilk vücut veren kanun olmuştur Ancak bu kanunun icrasında Başbakan ile birlikte Maliye Bakanıda görevlendirilmiştir Bu tarihte Başbakanlık 7 ünite halinde ve sadece 34 personel kadrosu ile hizmet vermiştir

b 19 Nisan 1937 gün ve 3154 Sayılı "Başvekâlet Teşkilâtı Hakkında Kanun" ile teşkilâtın kadro yapısında bazı değişiklikler olmuş, ayrıca Müsteşar'a yardımcı olmak üzere bir "Müsteşar Yardımcısı" kadrosu ihdas edilmiştir Bu kanunla ünite sayısı 8'e çıkarılmış, personel kadro sayısı da 48 olmuştur

c 23 Haziran 1943 gün ve 4443 Sayılı Kanun'la Başbakanlık Teşkilâtı yeniden değiştirilmiş, ünite sayısı 7 olurken, personel kadro sayısı da 91'e çıkarılmıştır

d 9 Mart 1954 gün ve 6330 Sayılı "Başvekâlet Teşkilâtı Hakkında Kanun" ile Başbakanlık Teşkilâtı tekrar düzenlenmiş olup, ayrıca başlangıcından bu yana ilk defa, bu kanunun sadece Başbakan tarafından yürütüleceği de hükme bağlanmıştır Bu kanunla; bir Müşteşar'ın yönetiminde

::A Üst Yönetim,

::B Hususî Kalem Müdürlüğü,

::C Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi Başkanlığı,

: Zat ve Yazı İşleri Umum Müdürlüğü,

::E Neşriyat ve Müdevvenat Umum Müdürlüğü

::F Arşiv Umum Müdürlüğü, G Levazım Daire Müdürlüğü

::H Evrak Müdürlüğü, olmak üzere, ünite sayısı 8 olarak tesbit edilmiş, personel kadro sayısı ise 117'ye çıkartılmıştır

6330 Sayılı Kanun'un yürürlüğe girdiği 9 Mart 1954 tarihinden 1983 yılına kadar, Başbakanlık Teşkilât Kanun'unda herhangi bir değişiklik yapılması cihetine gidilmemiş, ancak Cumhuriyet'in ilanından bugüne kadar, her geçen gün gelişen ve büyüyen TÜRKİYE'nin; sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi şartlarının da gelişip büyümesinin tabii bir sonucu olarak, 1983 yılında, Başbakanlık Teşkilâtı; bir Müşteşar'ın yönetiminde, 3 Müsteşar Yardımcısı, Başbakanlık Müşavirleri ile 24 ünite ve 970 personel kadrosuyla hizmet vermeye, Bakanlıklararası işbirliğini sağlamaya, Devlet'in en yüksek denetim organı olan Hükümet'in genel politikasının yürütülüp takip edilmesine, Anayasa ve kanunlarla verilen çeşitli görevlerin yerine getirilmesine ve gerekli çalışmaları yapmaya devam etmiştir1984 Yılından Sonraki Gelişmeler1984 yılından sonraki gelişmeler gözönüne alınırsa, bu konudaki ilk köklü düzenleme; Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkındaki 2791984 tarih ve 3056 Sayılı Kanun'la başlatılmıştır
Nitekim hu kanun'un 1 maddesindeki "bu kanunun amacı; kamu hizmetlerinin düzenli, süratli, etkili, verimli ve ekonomik bir şekilde yürütülebilmesi için Bakanlıklar'ın kurulmasına, teşkilât, görev ve yetkilerine ilişkin esas ve usûlleri düzenlemektir" hükmü, sözkonusu düzenlemelerin temel amacını da ortaya koymaktadır
Bunun sonucu olarak, 203 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve bilahare bu kanun hükmünde kararnamenin değiştirilerek kabulü hakkındaki 3056 Sayılı Kanun'la Başbakanlık, Bakanlıklar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlayacak, Hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetecek, Anayasa ve kanunlarla verilen hizmetleri yerine getirecek, Hükümet Programı'na ve Kalkınma Planları ile Yıllık Programlar'ın uygulanmasını, Devlet Teşkilâtı'ndaki teftiş ve denetim sistemini geliştirecek ve uygulamasını takip edecek şekilde teşkilatlandırılmıştır1961 ve 1982 Anayasaları'nın Getirdikleri;Başbakanlık Teşkilâtı'nın 3056 Sayılı Kanun'la düzenlenmesi mecburiyeti, bir bakıma 1982 Anayasası'nda yeralan Başbakan'ın "Görev ve Siyasi Sorumlulukları"ndaki gelişmenin bir sonucudur diyebiliriz Önce, 1961 Anayasası'nın 106 maddesini inceleyelimGörev Ve Siyasî Sorumluluk (1961 Anayasası)Madde 106- Başbakan, Bakanlar Kurulu'nun başkanı olarak, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlar ve Hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetir Bakanlar Kurulu, bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur


Her Bakan, kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden ayrıca sorumludur Bakanlar; dokunulmazlık ve yasaklamalar bakımından Türkiye

Büyük Millet Meclisi üyeleriyle aynı durumdadır


Şimdi de 1982 Anayasası'nın 112 maddesine dikkat edelim;Görev Ve Siyasî Sorumluluk (1982 Anayasası)Madde 112- Başbakan, Bakanlar Kurulu'nun başkanı olarak, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlar ve Hükümet'in genel siyasetinin yürütülmesini gözetir Bakanlar Kurulu bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur


Her Bakan, Başbakan'a karşı sorumlu olup, ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumludur


Başbakan, Bakanların görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek ve düzeltici önlemleri almakla yükümlüdür


Bakanlar Kurulu üyelerinden Milletvekili olmayanlar; 81 maddede yazılı şekilde Millet Meclisi önünde and içerler ve Bakan sıfatını taşıdıkları sürece Milletvekillerinin tâbi oldukları kayıt ve şartlara uyarlar ve yasama dokunulmazlıklarına sahip bulunurlar Bunlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri gibi ödenek ve yolluk alırlar


1982 Anayasasının altı çizilmiş olan hükümleri çerçevesinde Başbakan'ın görev ve sorumluluklarının artırılmış olduğu dikkatlerden kaçmayacaktır


Nitekim, 1992 Anayasası'nın 112 maddesinde Başbakan'ın görevleri, 1961 Anayasası'ndan farklı olarak şu şekilde ifade edilmektedir: Başbakan, Bakanlar Kurulu'nun Başkanı olarak, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlar ve Hükümet'in genel siyasetinin yürütülmesini gözetir Bakanlar Kurulu bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur Her Bakan, Başbakan'a karşı sorumlu olup, ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumludur Başbakan, Bakanların görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek ve düzeltici tedbirleri almakla yükümlüdür


Anayasa ile Başbakan'a verilen bu geniş yükümlülüğü yerine getirebilmek, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlamak Hükümet'in genel siyasetinin yürütülmesini gözetmek, Devlet Teşkilâtı'nın düzenli bir şekilde işlemesini temin etmek maksadıyla Başbakanlık Teşkilâtı'nın yukarıda bahsedildiği şekilde yeniden düzenlenmesi mecburiyeti hasıl olmuştur


Başbakanlığın fonksiyonlarının yıllar itibariyle artması ve hizmetlerin büyük ölçüde çoğalması sonucu; 6330 Sayılı "Başvekalet Teşkilâtı Hakkında Kanun" un, 203 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile değiştirilmesi cihetine gidilmiş ve bu kanun hükmünde kararnameyi kanun haline getiren 10101984 gün ve 3056 Sayılı Kanun'la yeni bir Başbakanlık Teşkilât Kanunu meydana getirilmiştir3056 Sayılı Kanunla Gelen Yenilikler;3056 Sayılı Başbakanlık Teşkilât Kanunu'nun yürürlüğe girmesinden önce çıkarılmış olan diğer Başbakanlık Teşkilât Kanunları'nın hiçbirinde ünitelerin görev ve sorumluluklarının tek tek belirtilmediği dikkati çekmektedir

3056 Sayılı Kanun'un 2 maddesinde Başbakanlığın görevleri genel olarak aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

:a) Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlamak, Hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetmek, Anayasa ve kanunlarla verilen hizmetleri yerine getirmek maksadıyla gerekli tedbirleri almak,

:b) Devlet Teşkilatının düzenli ve müessir bir şekilde işlemesini temin edecek prensipleri tespit etmek, Hükümet Programı ve kalkınma planları ile yıllık programların uygulanmasını takip etmek,

:c) Kanun, kanun hükmünde kararname tüzük, yönetmelik ve karar tekliflerinin Anayasaya ve diğer mevzuata uygunluğunu incelemek ve Yasama Organı ile olan münasebetleri yürütmek,

:d) Mevzuat hazırlama usul ve esasları ile ilgili ilkeleri tespit etmek ve geliştirmek, yürürlükte bulunan mevzuatın sicillerini tutmak, kodlamak, tek metin haline getirmek, bilgi işlem sistemi içinde takip etmek ve yayımlamak,

:e) İdarede etkinliğin sağlanması, görevlerin tam ve verimli bir şekilde zamanında yerine getirilmesi, idari usul ve işlemlerin basitleştirilmesi, Devlet Teşkilatının düzenlenmesi için gerekli olan sistem ve prensiplerin geliştirilmesini ve uygulanmasını sağlamak,

:f) Devlet Teşkilatındaki teftiş ve denetim sistemini geliştirmek, uygulanmasını takip etmek, gerektiğinde teftiş ve denetim yapmak,

:g) Türk Devlet ve millet hayatını ilgilendiren tarihi, hukuki, idari, ekonomik, ilmi doküman ve belgeleri toplamak, değerlendirmek ve düzenlemek, film, mikrofilm gibi ileri teknikleri uygulayarak arşiv malzemesini tek nüsha olmaktan kurtarmak, bunların tahribini önleyecek arşiv laboratuvarı kurmak, milletlerarası arşivcilik ile ilgili hareketleri takip etmek, önemli arşiv malzemesini yurt ve dünya bilim çevrelerine sunmak,

:h) (Mülga: 16/1/1990 - KHK-406/7 md)

:ı) (Ek: 15/11/1999 - KHK - 583/1 md) Ülke güvenliğini etkileyecek ölçekteki deprem,heyelan,kaya düşmesi,yangın, kaza,meteorolojik afet,nükleer ve kimyasal madde kazaları ve göç hareketleri ile ilgili acil durum yönetiminin ülke düzeyinde etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi için gerekli önlemleri almak ve acil durum yönetimi gerektiren olayların vukuundan önce alınacak, önlemler olay sırasında yapılacak arama, kurtarma ve yardım faaliyetleri ve olay sonrasında gerçekleştirilecek iyileştirme çalışmalarını yürüten kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak


Şuan halen TC'nin 59 hükümeti ve 30 Başbakanı iş başındadırKaynaklar
http://wwwbasbakanlikgovtr TC Başbakanlık Resmi sitesi
Rehber Ansiklopedisi