Kapgan Kağan

Çin kaynaklarında Mo-ço olarak geçen Kapgan'ın adı, bugünkü Türkçe'de "fethetmek" anlamına gelen "kap- (al-)" eyleminden türemiş olup "fatih" anlamına gelmektedir Asıl okunuşu "Kapağan" olmalıdır Çünkü adın geçtiği Türkçe, diğer Türk dilleriyle birlikte Altay dil ailesinin bir kolunu oluşturur Bu ailenin diğer üyeleri Moğolca, Mançu-Tunguzca ve Korecedir Japoncanın Altay dil ailesinin bir üyesi olup olmadığı konusu tartışılmaktadır

Orhun Yazıtları'nda bu hükümdarın adı sessiz harflerle k, p, g, n biçiminde yazılmıştır Türkçe'de -gan yapım eki, sonunda sert ünsüz harf bulunan sözcüklerle birleştiğinde -kan haline gelmektedir Yazılışa bakıldığında g sesinin varlığı bu adın Kapağan şeklinde olması gerektiğini göstermektedir Fakat bilimsel eserlerde Kapgan adı yeğlenmiştirHükümdarlığıGöktürk Devletinden kalma, 7 ve 8 asra ait en eski taş kitabeler Üzerinde, Türk Edebiyatının ilk örnekleri bulunan "bengü taşları"dır Moğalistanın kuzey-doğusunda, eski Orhun Nehri yatağına dikilmiş oldukları için bu kitabelere Orhun Âbideleri, Göktürk Devletine ait oldukları için de Göktürk Kitabeleri denmiştir Âbidelerde adı geçen Ötüken Ormanı, Türklerin Birinci İstiklal Savaşını kazanan Kutluk Kağan tarafından, yeni Türk devletine idare merkezi olarak seçilen yerdir Orhun civarında Orh

İlteriş Kağan'ın ölümünden sonra Gök Türk kağanlığına inisi (küçük kardeşi) Kapgan geçti

Çin kaynaklarının genç, haşin ve ihtiraslı olarak betimlediği Kapgan Kağan'ın tüm politikası üç hedef etrafında toplanmaktadır:

# En tehlikeli rakip olarak gördüğü ve tarımsal ürün haracı alabileceği Çin'i baskı altında tutmak

# Çin egemenliğinde yaşamakta olan Türkleri ana yurda geri çekmek

# Asya kıtasındaki bütün Türkleri Gök Türk siyasal çatısı altında toplamak

Bu amaçlarla harekete geçen Kapgan, Göktürk Kağanlığı

Çin ile Çin Halk Cumhuriyeti, yüzölçümü itibariyle dünyanın üçüncü, nüfus itibariyle en büyük ülke Güney Doğu Asya'da yer alır Yüzölçüm 'dir Başkenti Pekin olan ülkenin resmi dili Çince, para birimi Yuan'dır Doğusunda Güney Kore, kuzeydoğusunda ve kuzeybatısında Rusya, kuzeyde Moğolistan, güneybatıda Afganistan ve Pakistan, güneyde Hindistan, Nepal, Butan, Birmanya Laos ve Kuzey Vietnam, doğusunda ise Büyük Okyanus ile çevrilidir

Moğol kökenli özel isim

Ki-tanların mücadelesinde Çin'i destekledi Ki-tanları büyük bir yenilgiye uğratan Kapgan bunun karşılığında Çin'den büyük miktarda tarım aleti, tohum, demir ile 50 yıllık esaret döneminde Çin'e sığınmış olan Türklerin iadesini istedi


Bu durumda Çin imparatorluğu Türk kökenli On-Ok (Eski batı Gök Türk budunu) ve Kırgız kağanları ile bağlaşma yoluna gitti Bu bağlaşmayı zamanında fark eden Kapgan, baş danışman kırgızistan'da yaşayan türk soyundan gelme halk

Tonyukuk'un da katıldığı seferde 696/697 kışında Kırgızları kendi yurtları Yenisey Irmağı kıyısında ani bir baskınla yenilgiye uğrattı Kağanları öldürülen Kırgızlar, Gök Türk egemenliğine alındı Ardından ağır koşullar ile ezilen Çin üzerine sefere çıkıldı 698 yılında 100 bin çerilik ordusuyla Çin kentleri tahrip edildi


Kendisi doğuda yani merkezde kalan Kapgan batının düzenlenmesi görevini Tonyukuk vesayetinde oğlu İnal ve yeğeni Bilge'ye (İlteriş'in oğlu Bilge Kağan) devretti Çin'in 30 akınla vurulduğu 698 yılında Tonyukuk, Bilge Şad ve İnal Kağan (Küçük kağan ilan edilmişti) Altay dağlarını ilk kez aşarak Çungarya Ovası'nda (kitabelerde Yarış) Bolçu'da Türk bodunu (boyu) olduğu belirtilen ve Türgiş boyunun idaresinde bulunan On Ok ordusu ezildi Yaklaşık üç yıl süren ve 701 yılında tamamlanan akınla devletin sınırları İstemi Kağan zamanında olduğu gibi Mâveraünnehir'e dayandırıldı Batı Türkistan Türkleri tekrar Gök Türk hâkimiyetine alındılar Asya'daki bütün Türk boyları 100 yıl sonra Gök Türk hakimiyetinde birleştirilmişti 702 yılında bu kez Mâveraünnehir'den gelerek Çin'in kuzeyinde koloniler kurmuş olan Sogdlular üzerine sefer yapıldı Yazıtlarda Altı Çub Sogdak olarak adlandırılan koloniler ele geçirildi Karşı çıkan Çin ordusu dağıtıldı

Sert metodlarla Çik, Az, Dokuz Oğuz, Basmıl gibi Türk boy ve bodunları egemenlik altına alındı Fakat Kapgan'ın aşırı sertliği ve Çin politikaları sonucunda pek çok boy ayaklanmaları görüldü Bunların en önemlisi Dokuz Oğuzların başlattığı isyandır Bu ayaklanmayı da sertlikle bastıran Kapgan, Ötügen'e dönüşte Oğuz boylarından Bayırkuların ani pususunda 716 yılında öldürüldüKaynaklar Vikipedi