Kars Tarihi

Karsın bilinen ilk sâkinleri Hurrilerdir Daha sonra Hititlerin hâkimiyetine girmişlerdir Hurriler bölgeye "yüksek ülke" veya "yukarı eller" demişlerdir Bölge, daha sonra Urartuların işgâline uğradı MÖ 8 asırda Kimmerler buradan geçtiler Asurlar ve Babiller buraya hâkim olamadılar İskitler MÖ 7 asırda bu bölgeye hâkim oldular MÖ 6 asırda Perslerin istilâsına uğradı Dârâ, Kafkasya Seferini buradan geçerek yaptı MÖ 4 asırda Makedonya Kralıİskender, Persleri yenerek burasını ele geçirdi Partlar ve bunlara bağlı Ermeni derebeylikleri zaman zaman bölgeye hâkim oldular MÖ 1 asırda Pontos Krallığını yıkan Romalılar bu bölgeye yaklaştı


MS 2 asırda Romalıların eline geçti Daha sonra Partlar ve onların yerine geçen Sâsânîler ile Romalılar arasında el değiştirdi MS 395te Roma ikiye bölününce bu bölge, bütün Anadolu gibi Doğu Roma (Bizans)nın payına düştü Bu bölge, Bizans ile Sâsânîler arasında sık sık el değiştirdi ve buradaki derebeyleri bâzan İran bâzan da Bizansa tâbi oldular


MS 7 asırda İslâm orduları bu bölgeyi fethedince Ermeni derebeyleri, Abbâsî halifelerine tâbi oldular Bölge ahâlisi, kütleler hâlinde İslâmiyetle şereflenerek, İslâmiyet, Kars ve civarında hızla yayıldı Türk Sâcoğulları ve onların yerine geçen Şeddâdiler bu bölgeye hâkim oldular ve Ermenilerle mücâdele ettiler Onuncu asrın ortasında Karsa 50 km mesâfede Ani şehrini başşehir yapan Ermeni derebeyleri 1044te Bizanslılar tarafından bölgeden kovuldular Yirmi senelik Bizans hâkimiyetinden sonra büyük Türk Hakanı Selçuklu Sultanı Alparslan 1064te Aniyi fethederek Bizanslıları buradan attı Kars, Anadolunun Türkler tarafından fethedilen ilk parçası oldu Bu fetih 1071 Malazgirt Zaferinden yedi sene önce olmuştur


Türkiye Selçukluları Devletini kuran Kutalmışoğlu Süleyman Şahın babası Kutalmış Bey, 1049 ve 1053 Anadolu akınlarına giderken Karstan geçti 1058 akınında Selçuklu şehzâdelerinden Yakuti Karsın dış mahallelerini fethetti Sultan Alparslan, 1068de Ardahanı fethetti Alp Arslanın oğlu SultanMelikşah, Karsı geri almak isteyen Bizanslıları 1080de yenerek bu bölgeyi Erzurumu merkez yapan Saltukoğullarına verdi 1124te Gürcüler, Ani ve Karsı ele geçirince, Saltukoğulları 1153te Karsı geri aldı


1226da Celâleddin Harezmşah, Aniyi kuşatmış fakat alamamıştır Tiflisi fethetmiştir 1239da Moğollar Kars ve Aniyi alarak, Gürcüleri buradan uzaklaştırmışlardır Sırasıyla İlhanlılar, Celâyirliler, Tîmûrlular, Karakoyunlular ve Akkoyunlular bölgeye hâkim oldular Tîmûr Han, 1394, 1400 ve 1403te Karstan geçti Safevîler, Akkoyunlu İmparatorluğunu yıkınca, mîrasına konarak Karsa hâkim oldular Bu sırada Osmanlı Devletinin sınırları da Karsa dayanmıştı Yavuz Sultan Selim Han, Çaldıran Seferinden dönerken Kars Kalesi yakınında konakladı Kars ve çevresi, 1534te Kânûnî Sultan Süleyman Hanın ilk yıllarında Safevîlerden Osmanlılara geçti


Osmanlı Devleti ile Safevî Devleti arasındaki stratejik çarpışmalar, Kars bölgesinde cereyan etti 1548de Sultan Süleyman Han, Kars Kalesini tahkim ettirdi Safevîler, zaman zaman Karsa saldırdılar Sultan ÜçüncüMurâd Han, 1579da birkaç hafta içinde Kars şehrini yeni baştan inşâ ettirip, kale, sur, câmi ve her türlü tesisleri yeniden yaptırdı, böylece 16 asırda Türk ordusunun istihkâm sınıfı burada parlak bir imtihan verdi Kars, Osmanlıların askerî bir üssü ve serhat şehri oldu 1604te Safevîler, âni bir hücumla Karsı işgal ettilerse de tekrar çıkarıldılar 1616da Kars Kalesi yeniden geniş ölçüde tahkim edildi Sultan Dördüncü Murâd Han, Revan Seferinde buradan geçti ve Karsı yeniden îmâr etti On yedinci asırda Kars ve Çıldır, iki ayrı beylerbeyliğin merkezleri oldular 29 Mayıs 1664te başlayan ve bir hafta devam eden zelzele büyük zarar verdi 1734te Nâdir Şah Avşar, Karsı iki defa, 1744te üçüncü defa kuşattı ise de alamadı 1807de Ruslar, Karsa kadar yaklaştı fakat Osmanlı ordusu, Rusları yenerek, Tiflise geri çekilmek mecburiyetinde bıraktı 1821-1823 arasında İranlılar, Kars topraklarına akınlar yaparak Osmanlıları yıprattılar Sonra da Ruslar, saldırarak 15 Temmuz 1828de Karsı işgal ettiler 8 ay sonra Edirne Muâhedesi ile Karsı terk ettilerse de Karsın üçte ikisini ve târihi bütün eserlerini, câmi ve türbeleri imhâ ettiler 1853-1856 Kırım Harbinde bu bölgede büyük savaşlar oldu Rusların 29 Eylül 1855 taarruzu Kars halkının (genç, yaşlı, erkek, kadın ve hatta çocukların) desteği ile Müşir Mehmed Vâsıf Paşa emrindeki Türk ordusu tarafından geri püskürtüldü Bu zaferin hatırası olarak altın, gümüş ve bronz"Kars 1272" madalyaları bastırıldı ve Kars şehrine "Gâzi" ünvanı verildi Halk üç sene vergi ve askerlikten muaf tutuldu Ruslar, 1856da Paris Antlaşması ile bu bölgede 5 ay kaldıktan sonra geri çekildiler Kars çevresinin ikinci Rus işgali böylece sona erdi


Doksanüç Harbi denen 1877-1878 Türk-Rus Harbinde Kars çevresinde dünyâ çapında önem taşıyan muhârebeler olmuştur Bu târihte Kars 20 bin nüfuslu ve 25 câmili bir kale şehriydi Müşir Gâzi Ahmed Muhtâr Paşa, sayıca üstün Rus kuvvetlerini üç meydan muhârebesinde yendi Bunun üzerine komutanını Rus Çarı azletti Müşir Gâzi Muhtâr Paşa dördüncü bir savaşa girmedi Osmanlı ordusu kazansa bile ordunun zâyiâtı ile bütün doğu bölgesi Rusları durduracak bir güçten mahrum kalacaktı Böyle stratejik sebeplerle orduyu Erzuruma geri çekti Bu sebeple Kars, 18 Kasım 1877de üçüncü defa işgal edilmiş oldu Ruslar, üç gün üç gece Karsı yağma ettiler Bütün câmi, türbe ve târihî eserleri imhâ ettiler ve Müslüman Türk halkını korkunç bir katliam ile öldürdüler Karsı, Tifliste bulunan Kafkasya Umûmî Vâliliğine bağladılar 1878-1881 arasında üç yıl içinde 82000 Türk, Karsı terk edip, Erzurum çevresine yerleşti Bunun 11000i Karsın içindendi Ruslar, Karsa Ermeni, Rum, Süryânî, Eston ve hattâ Ukraynalı yerleştirdiler 1897de Karsta yüzde 51 Türk kaldı; 1914te Türklerin miktarı yüzde kırka indi Birinci Dünyâ Harbinde Ruslar, Kars Türklerini Osmanlı ordusuna yardım ediyor diyerek katlettiler Bu katliamdan sadece 22000 Türk kurtularak Baküdeki Müslüman Cemiyetinin himâyesinde yaşadılar Azerbaycanlı Türkler soydaşlarına sâhip çıktılar


1918 başında Osmanlı ve müttefiklerine yenilen Rusya, silâhlarını bırakıp, Brest-litovsk Muâhedesi (Antlaşması) ile Kars, Artvin ve BatumuOsmanlı Devletine terk etmiştir Az sonra İngiltere ve müttefikleri gâlip gelince, İngilizler bu antlaşmayı kabul etmeyip, Ruslar ve İngilizler Karsa Ermeni doldurup, Karstaki bütün Türkleri katlettirdiler Bu katliamdan sâdece üç Türk kurtuldu Posof ve Ardahanı Gürcüler işgâl ettiler


Türk İstiklâl Harbinde 15inci Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa, 30 Ekim 1920de Karsı kurtardı Kars Kalesine şanlı Türk Bayrağını 34 Alay subaylarından Yüzbaşı Abdurrahman Bey "Besmele-i şerif" ile yeniden çekti Rusya 16 Mart 1921 Moskova Muâhedesi ile Batum hâriç olmak üzere, Kars ve Arvinin Türkiyeye iâdesini kabul etti Bu muâhede, 13 Ekim 1921 Kars Muâhedesi ile Ermenistan ve Gürcistan tarafından da kabul edildi Hıristiyan azınlıklar Karsı boşalttılar Şehrin eski sakinleri yurtlarına yerleştiler İkinci Dünyâ Harbinden sonra Rus devlet başkanı Stalin, Kars ve Ardahanı istedi ise de, bu arzusunda ısrar edemedi


Ermeni ***** teşkilâtlarının Türkiye aleyhtarı faaliyetlerinin hedefi Türklerin Anadoluda ilk fethettikleri bu toprakları Rusyanın işgaline yeniden sokmaktır Kars, buram buram Türklük kokan, gâzi, kahraman bir serhat şehridir Şanlı bir târih ve o derece sıkıntılı günler yaşamıştır Ruslar üç işgal ile Karsı tamâmen imhâ ederek, harâbe hâline getirmişlerdir Kars yeniden gelişmekte olan bir ilimizdir