Kandil Gecelerinin Kökeni

Kandil, ağzı oldukça küçük, yayvan ve yuvarlak bir kap biçiminde olan, içinde sıvı bir yağ ile fitil bulunan tarihi bir aydınlanma aracıdır Kandilin kullanışı mumdan da eskidir Antik çağlardan kalmış eşyalar arasında, kazılarda en çok rastlanılan kandildir İlk zamanlarda kandilde yağ olarak kötü cins zeytinyağı kullanılırdı


Kandil önceleri aydınlatma amacıyla evlerde kullanılırken sonradan dini inançlar nedeniyle, tapınaklarda, mezarlarda hatta kutsal kabul edilen ağaçların dallarında sürekli yakılır oldu Kandil ışığı insanlar için ruhani bir anlam taşıyordu Hayatı temsil ediyordu Kandilin yağının tükenmesi, ışığının sönmesi, ölüm anlamına geliyordu


Müslümanların kutsal saydıkları beş geceye 'kandil geceleri' adı verilmesinin de kandilin ruhani kimliği ile ilişkisi vardır Aslında kandil kelimesini sadece Türkler kullanırlar Türk kelimesinin aslı "türümek" fiilinden gelmektedir Bu fiilden türetilmiş, kişi ve insan anlamında "türük" ve nihayet hece düşmesiyle "Türk" kelimesi ortaya çıkmıştır Nitekim Anadolu'da bir kısım göçebeler de yürümekten "yürük" adını almışlardır Türk kelimesi, ayrıca, çeşitli kaynaklarda; "töre sahibi, olgun kimse, güçlü, terk edilmiş, usta demirci ve deniz kıyısında oturan adam" manalarında kullanılmaktadır

Araplar gece anlamına gelen 'leyl' sözcüğünü ('leyle-i Regaip' gibi) kullanırlar Zaten kandil geceleri inanışı Arap toplumlarında başlamış olsa da gelenek haline getirilmesi ve çeşitli adetlerin ilave edilerek zenginleştirilmesi Türklerin sayesinde olmuştur


Türkler kandil gecelerine ibadet dışında birçok sosyal aktivite de getirmişlerdir Parmak kalınlığında susamlı ve susamsız yapılan kandil simitleri, komşulara lokma, helva ve şerbet dağıtma, büyükleri arayarak kandillerini kutlama gibi gelenekler bunlardan bazılarıdır Elektriğin olmadığı devirlerde cami minareleri arasına gerilen iplere tutturulmuş kandillerle yazı ve süsleme yapmak, yani mahya kurmak da yine Türklere mahsustur


Kandil adetleri arasında en etkileyici olanı, hatta yeni nesillerin adını bile duymadıkları kandil uçurma gösterisidir Kandil gecelerinde yapılan bu gösteride minareye çıkan bir kişi şerefeden yere doğru bağlanmış bir ip üzerinde kandilleri kaydırırdı Birbiri ardına kayan kandiller yıldız kaymasına benzer bir görüntü oluşturur, bu görüntü halk tarafından ilgiyle izlenirdi


Kadir, Regaip, Miraç, Berat ve Mevlit adını alan bu kutsal gecelerden; 'Regaip', Araplar, anadili Arapça olan topluluklara denir Akdeniz'in güneyinde Afrika'da Büyük Sahra ve Sudan'a, doğusunda Irak'a ve Arabistan Yarımadası'na kadar uzanan bir coğrafyada yaşarlar Arapça konuşulan ülkeler Arap ülkeleri olarak adlandırılır Bu ülkelerde, Arapçanın dışında Kuzey Afrika'da Berberice , Irak'ta Kürtçe ve Türkmence, Güney Arabistan'da ise çeşitli yerel diller konuşulur

Hz Muhammed'in ana rahmine düşüşü, 'Miraç', gökyüzüne yükselmesi, 'Berat', günahların affedilmesi, 'Kadir' Kuran'ın ilk ayetinin indirilmesi, 'Mevlit' ise Hz Muhammed'in doğum günü olarak kutlanır


Hz Muhammed, Mekkenin soylu Haşimoğulları ailesinden gelir 571 yılında Mekkede doğmuştur Annesinin adı Amine, babasının adı Abdullah tır Hz Muhammed daha doğmadan babası öldü Yetiştirilmesini dedesi Abdülmuttalip üzerine aldı ve torununa o zamana kadar kimseye verilmemiş olan Muhammed adını verdi

Kadir gecesini diğerlerinden ayıran çok önemli bir özelliği vardır Kadir Gecesi İslam dininde mübarek gecelerin en kıymetlisi Kadir Gecesi, Ramazan-ı şerif ayı içinde bulunan bir gecedir Hangi gecesinde olduğu kesin ve açık bildirilmemiştir İmam-ı Şafii on yedi, İmam-ı Azam Ebu Hanife, yirmi yedinci gece olması çok vaki olur (meydana gelir) dediler Yirmi ile otuzuncu geceleri arasında aranması tavsiye edilmiştir Kuran-ı kerimde medhedilen, övülen en kıymetli gecedir Kuran-ı kerim Peygamber efendimize bu gece gelmeye başlamıştır

Kur'an'da sadece Kadir gecesinin kutsallığından bahsedilir Öbür kandil gecelerinden hiç bahsedilmez Zaten islam dininin temel kitabı

İslam'a göre İslam, Allah'ın insanlara Hz Muhammed (sav) aracılığı ile gönderdiği son ilahi dindir


Arapçada seleme (Allah'a tamamen bağlanmak) kökünden gelen İslam sözcüğünün Türkçe anlamı "Allah'a ve onun buyruklarına kayıtsız şartsız inanan" demektir Bu kelime aynı zamanda, Hz Muhammed aracılığıyla ilkeleri bildirilen ve Müslüman adı verilen (Arapça İslamlığı kabul eden anlamına, müslim'den) 600 milyon insanı bünyesinde toplamış büyük bir dinin de adıdır

Allah'a ibadet için her gece ve zaman aynı kutsallıktadır


Allah müslümanlar tarafından Tanrıya verilen isim, Arapça'dır Allah müslümanların yanısıra Hırıstiyanlar ve Yahudiler tarafından ve katolik Maltalılar tarafından da kullanılır

Regaip gecesi Hz Peygamber'in ana rahmine düştüğü gece olarak rivayet edilir ama bu gece ile doğum günü olarak kabul edilen Mevlit gecesi arasındaki 8 ay 15 günlük süre dikkate alındığında bu tarihin annesi Hz Amine'nin hamile kaldığını anladığı tarih olması daha makuldür

Miraç gecesi Hz Muhammed'in evinden alınıp önce Kudüs'teki Mescid-i Aksa'ya götürüldüğü oradan da göklere yükseltildiği gecedir Bu mucizenin Kudüs'e kadar olan bölümü Kuran'da, Miraç Suresi'nde anlatılır İkinci aşama yani Hz Muhammed'in yedi kat göklerde diğer peygamberlerle karşılaşması, Tanrısal kata ulaşması ve burada namazın vahi ile farz kılınması olayları hadislere dayanır

Arapça bağımsız olma anlamına gelen Berat gecesinde yaratıkların rızklarına, zengin veya fakir olacaklarına, diriltilip öldürüleceklerine ve ecellerine karar verileceğine ve de Hz Muhammed'e bu gece için tam bir affetme yetkisi verildiğine inanılır Mevlit gecesi Hz Muhammed'in doğum günüdür İslamiyet gelişip yayıldıkça Hz Peygamber'in doğduğu ev giderek önem kazanmış ve 700'lü yılların sonunda mescit haline getirilerek doğum günü olarak kabul edilen Rebiülevvel ayının 11-12 gecesi yaklaştığında burada dini törenler yapılmaya başlanılmıştır Mevlit (Arapça=yeni doğmuş) adı altında, Mekke dışında ilk tören Mısır'da 300 yıl sonra yapılmıştır

Osmanlılar'da mevlit törenleri III Murat döneminde başlamış, halk arasında geniş ilgi uyandırmış, 'mevlit alayı' adı altında resmi devlet törenleri arasında yer almıştır Edebiyatta Hz Muhammed'in doğumunu ve hayatını konu edinen manzum eserler çoktur ama en ünlüsü kandil gecelerinde okunan ve diğer dillere de çevrilmiş olan Süleyman Çelebi'nin 'Mevlit'idir


Kandil gecelerinden Kadir gecesi dışındaki gecelerin kutsallığı hakkında Kuran'da herhangi bir bilgi bulunmaz Hz Muhammed kandil geceleri konusunda hiçbir şey iletmemiştir Zaten Mevlit kutlaması hicretten 300 yıl sonra Mısır'da, Fatimiler döneminde, Miraç, Regaip ve Berat gecelerinin kutlanması ise 400 yıl sonra Kudüs'te başlamıştır


Müslümanlığın başlangıcından asırlar sonra ortaya çıkan bu gecelerin kutsallaştırılma olayına, bu gecelerde fazladan yapılan ibadetlere ve toplu namazlara İslam bilgin ve hukukçularının çoğu karşı çıkar Bunların dinin bir parçasıymış gibi görülmesini ve bu yönde topluma yapılan zorlamaları kabul etmezler


Türklerin İslam felsefesine getirdikleri insani bakış açısı çerçevesinde, şefkat, yardımlaşma, geçmiş ile muhasebe, ihtiraslarını dizginleme, menfaat çatışmalarından uzak kalma, kin ve kırgınlıkları unutma, büyükleri hatırlama, sevgi, hoşgörü, kardeşlik ve beraberlik ortamı yaratmaya aracı olmaları bakımından ise kandil gecelerinin kutsallığı tartışılmamaktadır