Etkin Güneş

Etkin Güneş, magnetik alanların, Güneş atmosferinin çeşitli katmanlarında gözlenen olayların tümüyle ilgili olarak azalması ve artmasıyla ayırt edilir Bu olayların en ilginci, benek (fakül) denen çok parlak alanlarda oluşan Güneş lekeleridir Ayrıca püskürmeler, fışkırmalar, taç yoğunlaşmaları ile radyo dalgaları, X ışını ve kozmik ışın patlamaları da dikkat çeken olaylardır

Benekler Alan olarak Güneş lekelerinden biraz daha büyük ve parlak bölgeler olan benekler lekelerin oluştuğu bölgelerde, lekeler çıkmadan önce görülürler ve lekeler kaybolduktan sonra da görülmeye devam ederler Ortalama ömürleri 15 gün kadardır Işıkküreye göre parlaklıkları çok fazla olmadığı için, ancak Güneş diskinin kenarlarında oluştuklarında görülebilirler


Güneş lekeleri Işıkküredeki önemli, değişken ve Güneş yüzeyine oranla küçük bir alan kaplayan oluşumlardır Bir leke, gölge adı verilen koyu renk bir alan ile bunu saran ve yangölge denen daha parlak bir bölgeden oluşur Yangölgede, gölgenin merkezine doğru yönelen iplikçikler oluşur Güneş lekeleri kalıcı oluşumlar değildir; belli bir sıraya göre büyürler ve sonunda yok olurlar Ortaya çıkan bir leke grubunda her leke yaklaşık 1500 km çapında küçük koyu renk bir bölge biçimindedir Bunlar çok çabuk büyürler ve birbirlerinden ayrılmaya başlarlar Böyle bir grupta baş leke, yani Güneş' in dönme yönünde en öndeki leke, genellikle en büyük olanıdır Lekeler maksimum büyüklüklerine ulaştıkları zaman, 8-9 günde büyümesini tamamlayan baş leke, arkasından gelen ve maksimum boyutuna yaklaşık üç-dört günde ulaşan art lekeden 10° kadar ileridedir


Lekeler maksimum boyutlarına ulaştıktan sonra oldukça yavaş bir biçimde küçülmeye başlarlar, genellikle de birkaç hafta içinde kaybolurlar; kimi zaman birkaç ay yaşadıkları da olur Küçülme evresinde, lekeler önce daha küçük lekelere dönüşür ve önce art lekeler yok olur Yalnız kalan baş leke de, gittikçe küçülerek birkaç hafta içinde tamamen yok olur


Ortalama büyüklükte bir lekenin gölge bölgesinin çapı 30000 ile 50000 km arasındadır Bununla birlikte, 1946'da Ocak ve Mayıs ayları arasında gözlenen lekeler gibi ender büyüklükte olanlara da rastlanır Bu sırada gözlenen bazı leke gruplarında, baş lekenin uzunluğu 100000 km ve genişliği 55000 km; art lekenin uzunluğu 140000 km, genişliği 95000 km kadardı Baş leke ile art lekeler arasında 65000 km kadar bir uzaklık bulunduğundan, grubun toplam uzunluğu 310000 km'yi buluyordu


Leke gruplarının en dikkate değer özelliği, büyümeleri ve kaybolmaları sırasında ortaya çıkan çevrimdir Güneş yüzeyinde gözlenen leke sayısı sürekli olarak değişir Bazı yıllar, leke etkinliği minimumda iken Güneş yüzeyinde haftalarca leke görülmez Leke etkinliğinin maksimum olduğu iki çevrim arasındaki ortalama süre 11 yıldır; ama bu süre 8 ile 16 yıl arasında değişebilir On bir yıllık çevrime ek olarak 80 yıllık bir çevrim daha bilinir Birbirini izleyen iki leke çevriminde, lekelerin magnetik alanlarının yönü tersine döner Bu nedenle, gerçekte her biri 11 yıllık iki leke çevriminden oluşan 22 yıllık leke çevriminden söz etmek daha anlamlıdır


Lekeler öteki bölgelere oranla çok şiddetli magnetik alanlara sahiptir Genellikle bir leke ne kadar büyükse, magnetik alanı da o kadar şiddetlidir Küçük bir lekenin magnetik alanının şiddeti 500 gauss, büyük bir lekeninki İse 4000 gauss kadardır Bir karşılaştırma yapmak gerekirse, Yer'in magnetik alanının şiddeti 1 gausstan küçüktür; Güneş yüzeyinin magnetik alan şiddetinin de birkaç gauss düzeyinde olduğu sanılmaktadır Basit bir lekede eksene göre hemen hemen bakışımlı olan magnetik alan gölgenin merkezinde en büyük değerdedir ve yarıgölgenin dış kenarı civarında çok küçük bir değere kadar iner Güneş lekelerinin çevrelerine oranla daha soğuk olmalarının magnetik alanlarıyla ilintili olduğu sanılmaktadır Bir leke alanında magnetik alan oluştuktan sonra, aşağıdan gelen enerji akımı durmakta ve gaz basıncında, magnetik basınçta ve lekenin içine ya da lekeden dışarıya doğru kütle akımında giderek bir denge sağlanmaktadır


Fışkırmalar Fışkırmalar görünüşü çok güzel olan Güneş olaylarından biridir Bunlar Güneş yüzeyinde, 200000 km uzunlukta, 40000 km yükseklikte ve 6000 km kalınlıkta olabilen şerit biçimli gaz akımlarıdır Hidrojen-alfa spektrohelyogramlarıyla Güneş diski üzerinde ince ve karanlık yapıda görünen fışkırmalara ipçik denir Bulutlar gibi, fışkırmalar da çeşitli biçimler alır Bunlar görünüşlerine ve oluşum türlerine göre etkin, patlayan, sakin fışkırmalar ile Güneş lekesi, tornado ve Güneş tacı fışkırmaları biçiminde sınıflandırılırlar

Püskürmeler Genelde renkküre beneklerinde zaman zaman ortaya çıkan anî parlamalara püskürme denir Küçük püskürmeler birkaç dakika, büyükleri İse birkaç saat sürer Birkaçı dışında püskürmeler beyaz ışıkta görülmez ve ancak hidrojenin kırmızı ışığında (H a ) kolaylıkla gözlenebilir

Birçok jeofizik olay püskürmelerden yayılan taneciklerden ve ışınımlardan kaynaklanır Bunlar arasında, Yer'e ulaşan X ışınları etkisiyle İyonosferin iyonlaşma ve soğurma düzeyinin yükselmesi ve bunun sonucunda kısadalga radyo haberleşmesinin kesilmesi, püskürme bölgelerinden saniyede 2000 km hızla dışarı doğru yol alan plazma bulutlarının yol açtığı kutup ışığı ve jeomagnetik fırtınalar, çok büyük püskürmelerden yayılarak yeryüzüne kadar ulaşan kozmik ışın parçacıkları sayılabilir