Kayıt Dışı Ekonomi Kayitdişi Ekonomi Modeli

KAYITDIŞI EKONOMİ MODELİ
Kayıt dışı ekonomiyi oluşturan faaliyetlerin nitelikleri açısından sınıflandırılarak kapsamlı bir model yardımıyla ortaya konulması yararlı olacaktır Bu model kapsamında yer alan ekonomik faaliyetler, GSMH ve toplam istihdam gibi göstergelerin eksik tespit edilmesine yani kayıt dışılığa yol açan faaliyetlerdir Model toplam ekonomik gelir tanımındaki faaliyetleri kapsayacak genişlikte kurulmuştur
Piyasa içi kayıt dışı ekonomi; piyasanın arz ve talep koşullarında ancak, kayıt dışı olarak yapılan üretim, dağıtım, değişim ve tüketim faaliyetlerini kapsamakta ve değişimin parasal veya ayni olmasına göre; piyasa içi parasal kayıt dışı ekonomi ve piyasa içi parasal olmayan kayıt dışı ekonomi olarak iki kısımdan oluşmaktadır Piyasa içi kayıt dışı ekonominin parasal ve parasal olmayan olarak ele alınan alt ayrımları da, üretimlerin yasal olup olmaması açısından, yasal ve yasa dışı olarak ikiye ayrılmaktadır
Bu model çerçevesinde, üretimi, ticareti ve tüketimi yasak olan **********ların piyasa koşullarında üretilmesi ve alınıp satılması, ödemeleri parasal olup olmamasına göre; piyasa içi - parasal - yasadışı kayıt dışı ekonomi veya piyasa içi - parasal olmayan - yasadışı kayıt dışı ekonomi kapsamında yer almaktadır Kayıtlı ekonomi kapsamında yasal düzenlemelere uygun olarak üretim, dağıtım ve tüketimleri yapılan mal ve hizmetlerin, söz konusu yasal düzenlemelere uyulmadan piyasa koşullarında üretimi ve dağıtımı ve tüketimi faaliyetleri, ödemelerin parasal olup olmamasına göre, piyasa içi - parasal - yasal kayıt dışı ekonomi veya piyasa içi - parasal olmayan - yasal kayıt dışı ekonomi kapsamında yer almaktadırlar İşportacılık, kayıt dışı olarak yapılan inşaat ve onarım işleri, büro veya evlerde kayıt dışı olarak ders verme gibi faaliyetler piyasa içi parasal yasal kayıt dışı ekonomik faaliyetlere örnektir
Piyasa dışı kayıt dışı ekonomi kapsamında yer alan faaliyetler ise piyasa koşullarında üretim, değişim ve tüketimi gerçekleşmeyen faaliyetlerdir Bunlar parasal değişime konu olmazlar Parasal olmayan ve piyasa dışı bu faaliyetler de kendi içinde yasal ve yasal olmayan olarak iki kısma ayrılır
Bu açıdan bir model çerçevesinde ev ihtiyaçlarına yönelik olarak yapılan yemek pişirme, ütü, tamirat işleri, çocuk bakma gibi işler piyasa dışı - parasal olmayan yasal kayıt dışı ekonomi kapsamında değerlendirilmektedir Birisinin kendi tüketimi için bahçesinde yasadışı olarak haşhaş ve marijuana gibi ********** yapımında kullanılan bitkiler yetiştirip ********** imal etmesi ise piyasa dışı - parasal olmayan yasadışı kayıt dışı ekonomi kapsamında yer alır
Bu tür faaliyetlerin kapsamı çok geniş ve gözlem ve denetimi zor olduğundan, boyutlarının belirlenmesi çok zordur
Kayıt dışı ekonomi kapsamında yer alan faaliyetlerin bir kısmı yürütenler tarafından kısıtlı olarak kayıt dışı yürütülmektedir Bu tür faaliyetler bir yasağın, bir kuralın veya bir düzenlemenin bilerek ihlal edilmesi sonucu kayıt dışında kalmaktadır Bir kısım faaliyetler ise katılanların kastı olmaksızın, ilgililer tarafından hesaplanmasının zorluğu ve pratik olmaması sebebiyle, denetlenmek ve kayıtlarda kapsanmak istenmemesi yüzünden kayıt dışında kalmaktadırlar
Konu adına yürütülen faaliyetlerde de hatalardan, düzenlemeleri yeterince bilmemekten, yanlış ve eksik bilgi vermekten ve istismardan, kamunun ekonomik faaliyetlerini kayıtlara yansıtmadan şahsi menfaatler doğrultusunda kullanmaktan ve rüşvet almak gibi yasadışı faaliyetlerden kaynaklanan kayıt dışılık oluşmaktadır
Kayıtdışı faaliyetlerin Yoğunlaştığı alanlar
Kayıtlı ekonominin tüm sektörlerinde kayıt dışılığa rastlamak olağan olduğundan kayıt dışı faaliyetler çok çeşitlidir Kayıt dışılığın yoğun olduğu sektörler tarım ve hizmetler sektörüdür Bu sektörlerin üretim, tüketim ve istihdam ilişkilerinin kayıt dışılığa uygun olması ve faaliyetlerinde çok çeşitlilik göstermesi yoğunluğun sebebidir
Kayıtdışı ekonomiye katılanlar
Üretimde yer alan istihdam gruplarını ele alırsak, resmi kayıtlı çalışanların kayıt dışı ek işleri olabileceği gibi, resmi istatistiklerde kayıtlı işsiz veya işgücü kapsamında yer almayanların da kayıt dışı ekonomik faaliyetlerde bulunmaları söz konusudur
Ayrıca, çocuk yaştakilerle, kurumsal olmayan sivil nüfus kapsamı dışında olanların da kayıt dışı faaliyetlere katılması mümkündür Kayıt dışı ekonomik faaliyetler daha çok şirketleşmemiş girişimler ve küçük işletmeler tarafından gerçekleştirilmektedir
Kısacası; kayıtlı ekonomide söz konusu olan ücret, kar, kira ve faiz gibi gelir unsurlarının hepsi kayıt dışı ekonomide söz konusudur
Yasal - Yasal olmayan kayıtdışı ekonomi
Bu ayırım, ülkemizde yapılan çalışmalarda, yanlış olmasa bile diğer ülkelerdeki çalışmalardan farklı şekilde yapılabilmektedir Örneğin bir çalışmada, gizli ekonomi faaliyetleri ev ekonomilerince ihtiyaçları gidermek için yapıldığı sürece yasaldır Ancak bu tip faaliyetler üretime yönelik ve gelir elde etmeyi amaçlıyorsa yasadışı olur ve yasal yaptırımlar gerektirir Başka bir çalışmaya göre de, ev üretimi dışındaki her türlü kayıt dışılığın yasal olmayan faaliyetler olarak değerlendirildiği anlaşılmaktadır Bu faaliyetler, ekonomik yaşamı düzenleyen kurallara uyulmadan yapıldığında yasadışı - kuraldışıdırlar Ancak diğer ülkelerdeki çalışmalarda yasadışı kayıt dışı ekonomi denildiğinde kastedilen şey, ceza yasalarının yasakladığı mal ve hizmetlerin üretimi, ticareti ve tüketimiyle ilgili faaliyetlerdir Normal şartlarda üretimi, dağıtımı ve tüketimi yapılan mal ve hizmetlerin belirli şekillerde ve şartlarda üretilmesiyle ilgili düzenlemelerin maliyetinden ve vergi gibi bazı yükümlülüklerinden kaçınmak gayesiyle otoritelerden gizlenerek beyan dışı bırakılması, söz konusu mal ve hizmetlerin yasadışı olduğu anlamına gelmemektedir Bunlar yasal kaynaklı kayıt dışı ekonomi kapsamında değerlendirilmektedir ********** ticareti, ***** kaçakçılığı, yasadışı *****, fuhuş, rüşvet ve hırsızlık gibi yasak olan ve genellikle hapis cezası gerektiren faaliyetler yasadışı kayıt dışı ekonomi kapsamında ele alınmaktadır Ancak yasallık ve yasa dışılık zaman sürecinde ve ülkeden ülkeye değişen izafi bir tanımlamadır Avrupa ülkeleri *****grafi ve fuhuş sektörü gibi konularda diğer ülkelere göre daha az sınırlama getirmektedirler
1993 yılında, uzun çalışmalar sonunda, Avrupa Ülkeleri Komisyonu, IMF, OFCD, World Bank katılımıyla geliştirilen ve Birleşmiş Milletler Teşkilatı tarafından tavsiye edilen Milli Muhasebe hesapları sisteminde açıkça yasadışı işlemlerin de kapsanması gerektiği belirtilmiştir
Kayıtdışı gelir-Kayıtdışı istihdam
Kayıt dışılık kullanıldığı yere göre anlam kazanan bir kavramdır Kayıt dışı ekonomi denildiğinde akla gelen iki önemli konu kayıt dışı gelir ve istihdam olmaktadır
Kayıtdışı gelir
Toplam ekonomik gelirin milli muhasebe hesaplarında kapsanmayan kısmı kayıt dışı milli geliri oluşturur Kayıt dışılığın önemli sonuçlarından biri olan vergi kayıpları açısından ele alındığında ise kayıt dışı gelir, vergi kapsamında olduğu halde belgeye bağlanmayan ve beyan dışı bırakılan, dolayısıyla vergi hesaplamalarında dikkate alınmayan gelirlerden oluşmaktadır Bu iki farklı bazdaki kayıt dışılık arasındaki ilişki, birbirine bağımlılıkları ölçüsünde değişmektedir
Kayıtdışı istihdam
İstihdam açısından kayıt dışılığı da farklı kapsamlarda ele almak mümkündür Ülkenin çalışan nüfusunun resmi toplam istihdam rakamları içinde kapsanamaması kayıt dışı istihdamı oluşturur Sosyal güvenlik kuruluşlarına beyan edilmeden ve gerekli yükümlülükler yerine getirilmeden gerçekleştirilen istihdam, sosyal güvenlik açısından kayıt dışılığı kapsayan, dar anlamda kayıt dışı istihdamdır
Kayıtlı-kayıtdışı ekonomi ilişkisi
Kayıtdışı ekonomi, bir bütün olan ekonomik ve sosyal yapının tamamlayıcı bir parçası olarak kayıtlı ekonomi ile iç içedir Kayıt dışı ekonominin kayıtlı ekonomi ile ilişkisi genel hatlarıyla şu şekilde olmaktadır
Kayıtdışı ekonomi kayıtlı ekonomiye talep yaratmaktadır Kayıtlı ekonomi tarafından üretilen mallar, kayıt dışı ekonomide yatırım malı, ara mal ve tüketim malı olarak kullanılır
Kayıtlı ekonomide gerçekleştirilen üretimin dağıtımı kayıt dışı ekonomi tarafından yerine getirilir
Kayıtlı ekonomi tarafından üretilen malların bakım ve onarımı da yine kayıtlı ekonomi yanında, kayıtlı ekonomi tarafından da yerine getirilmektedir
Kayıtdışı ekonomi, kayıtlı ekonomi tarafından da üretilen mal ve hizmetleri üreterek kayıtlı ekonomiye rekabet yaratır

Kaynak : Wikipedia