Seriler

Bir olayla ilgili olarak elde edilmiş birden fazla gözlemin belirli bir esasa göre sıralanması sonucunda ortaya çıkan ve oran ya da değerlerden oluşan rakam topluluklarına istatistikte seri adı verilmektedir Ham verilerin seriler halinde düzenlenmesi sonucunda hem anlatım kolaylığı sağlanmakta, hem de veriler çeşitli istatistik işlemlerin uygulanmasına elverişli hale getirilmiş olmaktadır Seriler, zaman serileri, mekân serileri ve bölünme serileri olmak üzere başlıca üç grupta incelenebilirler:


1) Zaman serileri Zaman vasfının gün, ay, yıl vb şıklarına göre bir değişkende ortaya çıkan sayısal gelişmelerle ilgili gözlem sonuçları zaman serilerini oluşturmaktadır Yıllar itibariyle GSMH’da ya da ihracattaki gelişmeler, günlere göre bir bitkinin kaydettiği büyüme ya da mevsimlere göre belirli bir ürünün satışları bu tür serilere örnek gösterilebilir Zaman serilerinin grafik anlatımında, zaman değişkeni X ekseninde gösterilmek üzere, kartezyen koordinatlı grafiklerden yararlanılmaktadır


2) Mekân serileri Bir değişkene ait sayısal gözlemlerin mekân (yer) vasfının çeşitli şıklarına göre düzenlenmesi ile mekân serileri oluşturulur İllere göre enerji tüketimini, ülkelere göre buğday üretimini ya da bölgelere göre belirli malların fiyatlarını gösteren seriler mekân serileridir Bu serilerin grafik anlatımında kartogram adı verilen haritalı grafiklerden yararlanılmaktadır


3) Bölünme serileri Bir değişkenin şıklarına göre düzenlenmiş olan ve her şıkta kaç gözlem bulunduğunu gösteren seriler bölünme serisi ya da kısaca bölünme olarak tanımlanmaktadır Bölünmeler cinsiyet, medeni hal gibi nitel vasıflarla ilgili olabilecekleri gibi, sabit sermaye, ücret, gelir vb nicel (sayısal) değişkenlere göre de düzenlenebilirler


Araştırma konusu birimlerin iki ayrı özelliğiyle ilgili gözlemler bir arada düzenlenerek bileşik bölünme serileri de oluşturulabilmektedir Her şıkka tekabül eden frekansı gösteren bölünmelere tasnif edilmiş seri adı verilmekte, birbirine yakın şıkların sınıflar halinde bir araya getirilerek her sınıfta kaç gözlemin bulunduğunun belirtildiği durumda ise gruplanmış seriler söz konusu olmaktadır Bir bölünme serisindeki frekansların aşağıdan yukarı ya ya da yukarıdan aşağıya doğru kümüle edilmesiyle belirli bir değerinin altında ve üstünde kaç gözlem bulunduğunu gösteren kümülatif bölünme serileri elde edilebilmektedir


Bölünme serilerinin grafikle anlatımında X ekseninde değişkenin şıkları, Y ekseninde ise frekanslar ya da frekans yoğunlukları gösterilebilir Bileşik bölünme serilerinin anlatımında başvurulan serpilme diyagramlarında her değişken ayrı eksende gösterilerek her iki özelliğe sahip birimler grafik üzerine noktalar halinde işlenir