Nedensellik

Nedensellik ya da determinizm, genel olarak nedensellik ilkesi olarak bilinen ve olay ve 1- Genel olarak, ortaya çıkan, olup biten şey ya da durum; dikkati çeken ya da çekebilecek olan her türlü oluşum


Bir değişme ortaya koymakla birlikte, zaman içinde uzun süre boyunca devam et*meyen hal olarak olay, bir şeyin niteliklerin*de, sıfatlarında, bağıntılarında söz konusu olan değişimi; varolan şeyler arasında ortaya çıkan bir değişme, etkinlik ya da süreci; başka şeylerle nedensel ilişkiler içinde bulu*nan nesnelerin yol açtığı oluşumu tanımlar

olguların birbirine belirli bir şekilde bağlı olması, her şeyin bir nedeni olması ya da her şeyin bir nedene bağlanarak açıklanabilir olması ya da belli nedenlerin belirli sonuçları yaratacağı, aynı nedenlerin aynı koşullarda aynı sonuçları vereceği iddiasını içeren felsefe terimi Aynı genellik içinde, belli bir olguyu bilmek onun nedenini bilmek olarak anlaşılır ve bu bakımdan "Neden? sorusu" bilimin temel sorusu olarak görülür Aktüel olarak ortaya çıkan, gerçekleşen olay, nitelik, bağıntı ya da durum, tartışılmaz, yadsınmaz olarak, tartışılmazca* inkar edilemezcesine kabul edilemez şey

20 yüzyılın başlarına kadar bilimin temel yasası olarak ''Nedensellik ilkesi'' öne sürülmüştür 20 yüzyıl olayları, ölümler, doğumlar ve diğer önemli gelişmeler

Kuantum fiziğiyle birlikte bilimin ilkesi olarak nedensellik tartışmalı bir konuma gelmiştir ve bu tartışma hem bilim kuramcıları hem de felsefeciler tarafından değerlendirilmeye devam edilmektedir bkz Kuantum mekaniği

Felsefe tarihi boyunca nedensellik tartışılagelen bir konu olmuştur Felsefe Tarihi, felsefenin mantık, epistemoloji, ontoloji, etik, estetik gibi altbölümlerinden birisidirGenel olarak felsefe derslerinin başlangıcında verilir Bunun temel nedeni, felsefe tarihinin içeriğiyle ilintilidirFelsefe tarihi, felsefenin ne olduğunun tanımlanmasından, çeşitli felsefe ögretilerinin tarihsel yerlerinin ve öğretisel ayrımlarının belirlenmesine, ve bu öğretilerin felsefenin alt bölümleri açısından değerlendirilip ortaya konulmasına kadar çok yönlü ve çok boyutlu bir içeri

Epistemoloji, Felsefenin, bilişsel süreçlerin oluşumlarından ziyade, bilgiyi genel olarak ele alan, bilgiyle ilgili problemleri araştıran, bilginin kaynağını, doğasını, doğruluğunu, sınırlarını inceleyen dalı

ontoloji, Ontoloji Varlık bilimi [[Felsefe]]de, metafiziğin en temel kollarından biridir Ontoloji varlık veya varoluş ile bunların temel kategorilerinin araştırılmasıdır Varlık, var olduğu söylenebilen herhangi bir şeydir Var olmanın birden fazla yolu olduğundan var olmak fiili muğlaktır

metafizik alanlarında nedensellik ilkesi üzerine çok geniş bir tartışma tarihi bulunmaktadır Nedensellik-Etimoloji ve Tarihçe Metafizik terimini ilk olarak Aristo'nun eserlerini kendine göre düzenleyen Yunan Peripatetik filozof Rodos'lu Andronicus'un, MÖ 70 civarında Roma'da kullandığı sanılıyor Onun düzenlemesine göre, asıl adı İlk Felsefe veya Teoloji olan risale, Fizik risalesinden sonra gelmekteydi Böylece de, İlk Felsefe (ta) physica, ya da fiziği izleyen, olarak biline geldi ve zamanla kısaltılarak metafizik oldu

belirsizlik, nedensellik- özgür irade, nedensellik- olumsallık, nedensellik- belirlenimsizlik, nedensellik- raslantısallık vb konu başlıkları felsefe tarihi içindeki bazı tartışılagelen konu başlıklarını göstermektedir"Neden?" sorusu"Neden?" sorusu bilimsel düşünmenin gelişiminde etkili olmuş ve tarih boyunca ele alınışı değişimlere uğramıştırBelirli gelişmelerin sonrasında ise ''neden sorusundan nedensellik kavramına geçildiği'' görülürÖzellikle Newton'un bulguladığı bilimsel gelişmeler ve doğabilimlerinin o dönemdeki ilerlemesi sonucunda nedensellik kavramının öne çıktığı söylenebilirNedensellik bir şeyin ''nedenini'' bilmek, ve bu da, bir şey meydana gelmişse ondan önce başka bir şey meydana gelmiştir düşüncesine sahip olmak anlamına geliyordu ve böylece, buradan da gelecegin kestirilebilir/bilinebilir bir şey olduğu fikrine varılıyorduEğer bir olayın ''geçmişteki nedeni'' biliniyorsa ''gelecekteki sonucuda'' bilinebilir olarak ele alınıyordunewton fiziğinde, blirli bir anda eğer bir sistemin durumu biliniyorsa gelecekteki durumunun da ne olacağı tespit edilebilir olarak alınırNedensellik bu anlamda bir neden-sonuç ilişkisi olarak anlaşılmaktadırWerner Heisenberg ve benzer kuantum fizikcilerinin itirazı tam da bu noktaya ilişkindir;çünkü belirli durumlarda (atom altı dünyada) bir şeyin konumunu ve hızını aynı anda bilmenin olanaklı olmadığı, bunun çeşitli olasılıksal hesaplara bağlı olduğu sonucu ortaya çıkmıştırBöylece nedensellik ilkesinden giderek belirsizlik, olasılıksallık, rastlantısallık gibi kavramlara yönelim sozkonusu olmuşturBilimde nedensellik İlk Çağlardan 20 yüzyıl başlarına kadar gelişerek ve derinleşerek gelmiş olan bilin düşüncesinde ve bilim teorisinde geçerli olan ''nedensellik'' anlayışı ya da nedensellik kavramının kavranılışı, ünlü bilim insanı Albert Einstein'ın popüler sözü ''"Tanrı zar atmaz"'' değişinde ifadesini bulurHerşeyin birbirine bağıntılılığı, her gelişmenin ya da sonucun bir önceki olayın ya da etkinin ürünü olduğu düşüncesi, geriye doğru gidildikçce sonsuz bir neden-sonuç ilişkisinin varolduğu düşüncesi bu bağlamda değerlendirilirBu düşünceye göre bilimin temel sorusu, ''Neden?'' sorusudurAyrıca, ''benzer nedenlerin benzer koşullarda aynı sonucu vereceği önermesi'' de nedensellik ilkesinin temel önermelerinden biridir Francis Bacon, doğa bilimlerindeki gelişmelerle ''nedensellik ilkesinin'' açık bir şekilde bilimin temeli olarak kanıtlandığını öne sürmüştürÖzellikle fizik bilimi uzun yıllar nedensellik ilkesi altında tanımlanmış ve değerlendirilmiştirKuantum fiziginin gelişiminden itibaren ise, bilimin bütün ilkelerinin yanı sıra en çok tartışılan ilkesi nedensellik ilkesi olmuşturBilim felsefesi 20 yüzyılda bilimin niteliği üzerine önemli tartışmalar kaydetmiştir ve bilinen anlamda nedensellik ilkesinin eleştirisi yaygın bir eğilim olarak şekillenmiştirBilim kuramcıları ve bilim felsefecileri kaos, olumsallık, belirsizlik, belirlenimsizlik, olasılık, raslantı gibi kavram ve kategoriler aracılığıyla bilimsel nedensellik fikrini karşılaştırmakta, farklı yollar aramaktadırlar Belirsizlik ilkesi, nedensellik ilkesi karşısında giderek öne çıkmış ve güçlenmiştirÖzellikle pozitivizmde nedensellik kavramına belirleyici bir önem ve yer verildiği görülürBu anlayışta nedensellik ilkesiyle, geçmiş olayları bilerek bugünü görecegimiz ve hatta geleceği bilecegimiz ileri sürülürBu yaklaşım günümüzde çok az destek görmektedirEinstein'in Kuantum fizikcilerine itiraz etmek için öne sürdüğü "tanrı zar atmaz" sözüne rağmen olasılık ve raslantı kavramlarının bilimsel düşüncede giderek güçlendiği söylenebilirEistein'ın bu görüşüne karşı "tanrı'nın ne yapacağını bilemeyiz" cevabı verilmiştirAyrıca bakınız Özgürlük
Belirsizlik ilkesi
Raslantısallık
Klasik fizik
Kuantum fiziği
Raslantı
Werner Heisenberg
Yazgı
Doğa yasasıDış bağlantılar [http://wwwzamandayolculukcom/cetinbal/nedensellikhtm Nedensellik ve Özgür İrade]
[http://wwwgeocitiescom/wankeragnostic/iradehtm Nedensellik ve Olumsallık]
[http://wwwfelsefeekibicom/site/defaultasp?PG=332 Nedensellik]
[http://wwwfelsefeekibicom/site/defaultasp?PG=1026 Nedensellik ilkesi]
[http://wwwgeocitiescom/temelfelsefe/nedensellik_ve_tesadufhtml Nedensellik ve Tesadüf]
[http://wwwatominsancom/nedensellikphp Nedensellik ve Özgürlük]
[http://wwwfelsefeekibicom/forum/forum_postsasp?TID=38044&KW=ferda&PN=0&am p;TPN=1 Nedensellik,Raslantı, Özgürlük]Kaynakça Felsefe Tarihi Macit Gökberk, Remzi Kiatbevi
Anlam ve Nedensellik Arda Denkel, Kabalcı Yayınevi
Raslantı ve Kaos David Ruelle, Tübitak yayınları
Kaos'tan Düzen'e Ilya Prigogine- Iasabelle Stengers, İz Yayıncılık
Kaos James Gleick, Tübitak Yayınları
Bilim Tarihi Cemal Yıldırım, Remzi Kitabevi