Mikroskop

Mikroskop, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük cisimlerin birkaç mercek yardımıyle büyütülerek görüntüsünün incelenmesini sağlayan bir alet Öncelikle isminden de anlaşılacağı üzere, mikropların incelenmesi akla geliyorsa da aslında sanayi, Ortak bir eksene sâhip iki kırıcı yüzey vâsıtasiyle sınırlanmış, cam ve kuvartz gibi saydam maddelerden yapılan optik âlet Merceklerin en güzel örneği, gözümüzün yapısında bulunan göz billurudur Göz billuru ince kenarlı bir mercektir Gözlük camlarının tamamı da birer mercek teşkil eder Mercekler tek başlarına kullanıldıkları gibi birkaç mercek birarada bir optik âleti de meydana getirebilir Büyüteç, göz billuru ve gözlük camları tek başlarına kullanılan merceklere misaldir

metalurji, Metallerin ayrılması, saflaştırılması ve kullanma maksadına göre işlenmesiyle ilgili ilim dalı Geniş anlamda metalurji, metallerle ve cevherleriyle yapılan her türlü işleri içine alır

genetik, Genetik canlıların özelliklerini ve kalıtsal karekterlerini inceleyen, bu karekterlerin nesillere geçişini belli kalıtım kanunlarına bağlayan, genin yapı ve görevlerini araştıran veraset ilmi Kalıtım bilimi olarak da bilinir Biyolojinin bir dalıdır

jeoloji, Jeoloji, YERBİLİMİ olarakta bilinir Ana inceleme konusu Dünya olan bilim dalı Maden yatakları, su, doğal enerji kaynakları, petrol, zemin etüdü ve depremleri inceler

arkeoloji ve kriminoloji alanında da büyük hizmetler görmektedir


Mikroskobu, ilk önce Hollandalı Zacharias Janssen'in, 1590 dolaylarında bir teleskobu tadil etmek suretiyle meydana getirdiği kabul edilmektedir Ancak bu sıralarda başka Hollandalı, Alman, İngiliz ve İtalyan bilginleri de, mercek sistemi tersine çevrilmiş bir teleskobun, cisimleri büyütmek için kullanılabileceğinin farkına varmışlardır


Nitekim dünyanın güneş etrafında döndüğünü açıkladığı için engizisyon işkencesine tabi tutulan ve dünyayı güneş etrafında döndürmekten vazgeçmesi şartıyla Papa tarafından serbest bırakılan meşhur İtalyan bilgini Galilei Galileo (1564-1642) iki mercek kullanarak bazı tecrübelerde bulunmuştu Bugünkü mikroskobun ana prensiplerini ise 17 asırda Hollandalı Antoni van Leeuwenhoek ve İngiliz Robert Hooke bulmuşlardır


İnsan gözü tabii bir mikroskoptur Uzaktaki cisimler ufak gözükürler Cisimler yaklaştıkça teferruatı daha iyi seçilmeye başlanır Göz, sonsuz bir uyum özelliğine sahip olsaydı mikroskoba ihtiyaç olmazdı


Genel olarak mikroskop iki büyük kısma ayrılarak incelenir: mekanik kısım ve optik kısımMekanik kısımMikroskobun mekanik kısmı ayak, gövde, tabla ve tüpten ibarettir


;Mikroskop ayağı: Genellikle fonttan yapılmış ağır ve iyi denge sağlayacak nal şeklinde olup, mikroskobun bütün ağırlığını taşıyan kısmıdır


;Mikroskop gövdesi: Mikroskobun diğer parçalarının tesbit edildiği oynaklı madeni kısmıdır Özel bir vida ile görmede istenilen rahatlığı temin edecek şekilde tesbit edilebilir


;Mikroskop tablası: Daire veya kare şeklinde olabilen sabit ve bazan hareket edebilecek şekilde, ortasında aynadan (ışık kaynağından) yansıyan ışığın geçmesine yarayan bir deliği bulunan kısımdır Tabla, preparatı koymaya yarar Üzerinde ekseriya, kendisini hareket ettiren vidalar ve preparatı tesbitte kullanılan maşalar bulunur


;Mikroskop tüpü: İçiçe geçmiş iki madeni borudan ibarettir Dış tüpü, düz bir dişliyle gövdeye tesbit edilmiştir Bu kısım büyük ve küçük ayar vidalarıyla aşağı ve yukarı hareket edebilir Bu sayede göze göre nesnenin (objenin) net görülmesi ayarlanmış olurOptik kısımMikroskobun ikinci ve en önemli kısmı optik kısmıdır Optik kısmı okülerle objektifleri taşıyan ve dairesel dönebilen rovelver denilen kısımdan ibarettir


Oküler, farklı büyütmelere sahip, göze gelen tarafta bulunan yakınsak bir mercekten ibarettir Objektifin meydana getirdiği gerçek görüntüyü büyüterek zahiri bir görüntü verir Objektif ise cisme yakındır, cismin büyütülmüş ters görüntüsünü verir Büyütme dereceleri her ikisinde farklı büyüklüklerde olabilir Mesela, bir ışık mikroskobunda objektif büyütmesi, 100x,40x,10x olabildiği gibi, oküler büyütmesi de 5x, 10x, 20x olabilir (Büyütmeler x işaretiyle belirtilir)


Rovelver: Bir, iki, üç veya daha fazla objektif takılmasına yarayan ve mikroskop tüpünün alt ucunda bulunan kısımdır Rovelvere takılan mercekler de yakınsak merceklerdir Nesneyi aydınlatma sistemi ayna veya ışık kaynağı, kondansör ve diyaframdan ibarettir Ayna gelen ışığı alır Ayna yerine bir ışık kaynağı da olabilir Kondansör ise bir mercek sistemidir Aynadan veya ışık kaynağından gelen ışınları preparat üzerlerinde toplayıp, objenin aydınlanmasını sağlar Diyafram, kondansörün altında bir kol aracılığıyla ortasındaki delik kısmı istendiği kadar daraltıp genişletmek suretiyle nesneye gelen ışık miktarını ayarlar


Mikroskopta incelenecek olan madde, mikroskobun tipine göre lam ve lamel adı verilen farklı kalınlıklarda iki ince cam kısım arasında veya doğrudan mikroskobik olarak gözlenir (Lam: 75 mm boyunda 25 mm eninde ince camdan yapılmış bir plaktır Lamel: 14, 18, 20 veya 22 mm en ve boyunda çok ince (0,2 mm kalınlıkta) bir cam karedir)


Mikroskopların çoğu, 4x ile 15x arasında değişen büyütme özelliğini haiz üç objektif ihtiva eder Bunların odak noktaları, üzerlerinden ayarlanabilir özelliktedir Her bir objektifte iki veya daha fazla mercek bulunur Oküler, objektife nazaran daha basittir Yine merceklerden meydana gelmiştir Büyütme oranı 10x ile 20x arasında değişir Mikroskobun büyütme oranını, objektifle oküler büyütme oranı tayin eder Mesela objektifi 100x; oküleri 20x büyütme oranına sahip mikroskobun büyütmesi 2000x olarak tarif edilir


Objektif ve okülerin, vazifelerini yapabilmesi için yeterli ışığa ihtiyaç vardır Işığı toplayıp incelenecek cisimden geçirerek objektife ulaştıran optik kondansör kısmı da yine birkaç mercekten meydana gelmiştir Kondansöre ışık ayna ile veya gelişmiş mikroskoplarda halojen lamba ile gönderilir Objektife giden ışık miktarı ise, fotoğraf makinalarında olduğu gibi diyaframla sağlanır İncelenecek cismin ışığı geçirme özelliğine göre diyafram açıklığı değiştirilerek objektife gidecek ışık miktarı ayarlanır


;Görüntünün meydana gelmesi: Ayna veya ışık kaynağından gelen ışınlar, optik kondansörden bir ışık hüzmesi halinde çıkarak incelenecek cisimden geçip objektife varır Objektif, kuvvetli bir projeksiyon makinasında olduğu gibi, mikroskop tüpünün üst kısmından 11 mm aşağıda birinci görüntüyü meydana getirir Burada bir prizma vasıtası ile okülerden çıkan görüntü, gözün retinasına ulaşır Oküler mercekleri, objektiften gelen görüntüyü gözden 25 cm uzakta tekrar büyüterek gösterir Aslında göz retinasına düşen görüntü bu son görüntünün, görüntüsüdür Objektifte 150x mertebesinde büyüyen ilk görüntü, okülerle 20x kadar daha büyütülünce; göz, cismi 150x20= 3000x misli büyük görmüş olur


;Mikroskop optiği: Mikroskop optiğinde bilinmesi gerekli iki önemli özellik vardır Birincisi objektif açıklığıdır Mikroskobun cisimleri inceleme kabiliyeti, objektif açıklığına bağlıdır Objektif açıklığı A= n sin U formülü ile tarif edilmiştir Burada n ortamın kırılma indeksi U ise objektife gelen ışık hüzmesinin açısının yarısıdır Hava için n = 1, daha güçlü mikroskoplarda kullanılan özel yağlar için ise n = 1,40 ile 1,52'dir İkinci mühim özellikse mikroskobun gücüdür Objektifin ışığı kırması ve dolayısıyle tam toparlayamaması sebebiyle, ortada meydana gelen nokta ışık etrafında, dairevi ışık çizgileri hasıl olur Dışa doğru gittikçe soluklaşan bu ışık halkaları aslında mikroskop gücü için kayıptır Mikroskobun gücü, merceklerde meydana gelen ışık halkalarına bağlı olarak değişir Mikroskop gücü nokta ışığın yarıçapı olarak tarif edilir ve:


:r = frac {0,61 lambda}{A} = frac {0,61 lambda}{n sin U}


:formülü ile ifade edilir r küçüldükçe mikroskop gücü artar Buna göre ışığın dalga boyunun küçülmesi, n kırılma indisinin ve objektife gelen ışık konisinin açısının U büyümesi istenir ve mikroskop mercekleri buna göre seçilirÖzel MikroskoplarStereoskopik mikroskoplar: Cisimlerin üç boyutlu görüntülerini temin etmek maksadıyla stereoskopik mikroskoplar yapılmıştır İki mikroskop optik sisteminin bir dürbün şeklinde bir sehpa üstüne montesinden ibarettir Bu mikroskoplar biyoloji laboratuvarları için elverişlidir


;Metalurji mikroskobu: Maden parçaları ışığı geçirmediği için mikroskoba kuvvetli bir ışık kaynağı ilave edilmiştir Kaynaktan gelen ışık incelenecek cisme çarptırılarak objektife yansıyan ışıklardan inceleme yapılır


;Elektron mikroskobu: Elektron mikroskopta görüntü elde etmede elektron kullanılarak görüntü birkaç milyon defa büyütülebilmektedir Bu kadar büyütme özelliği, elektronun dalga boyunun ışık dalga boyundan birkaç bin defa daha küçük olmasındandır Elektron mikroskop, ilmi araştırmalarda, atom ve virüs gibi çok küçük cisimlerin incelenmesinde kullanılır


;Saha emisyon mikroskobu: Metal veya yarı iletkenlerin yüzey görüntülerinden kristal yapılarını incelemek için, saha emisyon mikroskopları kullanılır Çok yeni bir teknik olan bu mikroskopları elektron ve optik mikroskoplardan ayıran özellik, cisimden ışık veya foton geçirmek yerine cismin kendisinden elektron veya iyon koparma ( emisyon) olayıdır Emisyon elektrik sahası ile sağlanır İncelenecek metalden kopan elektronlar televizyon tüpüne benzer bir ekran üzerine düşerek kristal yapıya göre izler bırakır Kristal yapının ekrana düşen bu görüntüsü ayrıca fotoğraflanabilir Elektron mikroskop kadar büyütme özelliği vardır Görüntü çok net ve teferruatlıdır


:Polarıcı mikroskop: Döner bir tabla ile iki nicol prizma veya iki polarıcı çuhayla donatılmış bir optik mikroskoptur Tablanın altına yerleştirilen polarıcı nicol, cismin üzerine polarılmış ışık gönderir; analizleyici nicol ise, objektifin biraz üzerine yerleştirilmiştir Bu iki prizma karşılaştığı zaman, belli bir devrani gücü olan maddelerin veya çift kırılımlı maddelerin bulunduğu bölgeler hariç, mikroskobun alanı karanlık olarak gözükür


:Zıt fazlı mikroskop: Bu mikroskop, incelenen nesnelerin, kırılma indislerindeki küçük değişimlerin ortaya çıkarılmasını sağlar Frits Zernike'nin bulduğu bir optik tertibat, incelenecek cisimden çıkan titreşimlerin çok küçük faz değişimlerini bulmağa yarar; bunun için, kondansör içine halka şeklinde bir diyafram ve objektifin arkasına, faz farkı meydana getiren bir lam yerleştirilir Cisim içindeki faz değişimleri, görüntüde ışık değişimleri şeklinde belirir ve ancak 30-40 angström kadar olan optik kalınlık farkları bile kolayca bulunabilir Bu mikroskop, biyologlar tarafından canlı organizmaların incelenmesinde kullanılır

KaynaklarRehber Ansiklopedisi]