Gaziantep Tarihi

Gaziantepin bilinen târihi, MÖ 4000 bin senesine dayanır Toprakları Eski Bâbil Devletine âitti Anadoluda ilk siyâsî birliği kuran Hititler, bu toprakları ele geçirdiler Hititlerin son devirlerindeki Hitit Kargamış Krallığı bu bölgede kuruldu Hurriler ve Mısır firavunları zaman zaman bu bölgeyi ele geçirdiler Daha sonra Asurlar ve onun yerine geçen Yeni Bâbil ve bunu ortadan kaldıran Medlerin istilâsına uğradı MÖ 4 asır sonlarında Anadolu ve İranı istilâ eden İskender, bu toprakları Makedonya Krallığına kattı İskenderin ölümü üzerine buralar Selevkosların payına düştü


MÖ birinci asırda Romalıların eline geçti MS 395te Roma ikiye bölününce, Doğu Roma (Bizans)nın payına düştü Bizanslılarla Sâsânîler arasında bu bölge için zaman zaman savaşlar olduTürklerin "Antep", Arapların "Ayntab" dedikleri şehir, ortaçağda küçük bir kasabaydı Buraya 10 km uzaklıkta bulunan Türklerin "Dülük" ve Arapların "Delûk" dedikleri şehir "Delichenus" (Doliche), o bölgenin mühim bir yerleşim merkeziydi Bu bölge hazret-i Ömer zamânında Iyâz ibni Ganem rahmetullahi aleyh başkomutanlığındaki İslâm ordusu tarafından fethedildi Bir ara Bizanslılar bu bölgeyi ele geçirmişlerse de Abbâsî Devleti zamânında Hârûn Reşîd tarafından tekrar geri alındı


Onuncu asırda bu bölgede Araplarla Bizaslılar arasında şiddetli çarpışmalar cereyân etti Fakat bu bölge yine Müslümanların elinde kaldı Selçuklu Türkleri bu bölgeye 1071 Malazgirt Zaferinden az önce Afşin Bey kumandasındaki orduları ile hâkim oldular Fakat bir müddet sonra ellerinden çıktı 1084te Anadoluda Türk Selçuklu Devletinin kurucusu Kutalmışoğlu Sultan Süleymân Şah yeniden bu bölgeyi fethetti Bölge Sûriye Selçuklularından Alparslanın küçük oğlu Tutuşun emrinde kaldı 1098de Birinci Haçlı Seferinde bu bölgeyi işgâl eden Haçlılar, Delûk ve civârını Urfa Kontluğuna, sonra da Maraş Senyörlüğüne bağladılar Türk ordusu, 1150 senesinde Delûk önlerinde, Kudüs Kralı Baudoinin kumandasındaki Haçlı ordusunu yok etti Kral Baudoin, Delûk Kalesine sığındı Türk Atabeyi Nûreddîn Zengî, kralın Kudüse gitmesine müsâade etti Delûk ve civârını Nûreddîn Zengî fethetti On ikinci asır sonlarında bu bölge Eyyûbî Devletine geçti Bu devirde, Ayntâb (Antep) câmi ve saraylarla süslendi 1270te Moğolların eline geçmişse de, 1273te Mısır-Suriye Türk Memlûk Sultânı Baybars geri aldı 1400de Timur Hanın eline geçen bölgeye bilâhare Karakoyunlu Hükümdârı Kara Yûsuf hâkim oldu Karakoyunlulardan Dulkadirlilere, 1515te Osmanlılara, bilâhare Memlûklere geçen bu bölge, 1516da kesin olarak Osmanlı Devletinin topraklarına katıldı 1839da bir ara Kavalalı İbrâhim Paşanın elinde kalmıştır Bunun dışında 1516-1919 arasında hiçbir işgâle mâruz kalmamıştır


Osmanlı devrinde mühim bir kültür ve sanâyi merkezi oldu Dericilik, yaycılık, boyacılık, yağcılık, dokumacılık ve sabunculuk çok gelişti On dokuzuncu asrın sonunda, şehirde 70 boyahâne ve 3815 pamuklu tezgâh ve bunlarda çalışan 4000 kadar işçi bulunuyordu Halı, kilim, alaca ve döşeme kumaşları meşhurdur 1084ten bu yana Antepte Türk nüfûsu devamlı çoğunlukta oldu Arap ve diğer etnik gruplar azınlıkta kaldılar Birinci Dünyâ Harbi sonrası 15 Ocak 1919da İngilizlerin işgâline uğradı 9 ay 21 gün sonra İngilizler yerlerini 5 Kasım 1919da Fransızlara devrettiler Fransızlar dışardan getirdikleri silâhlı Ermeni çeteleriyle, o bölgede çok zulüm yaptılar Antep halkı, Fransız ve Ermenilere karşı Nisan 1920den 7 Şubat 1921e kadar 10 ay 6 gün kahramanca mücâdele etti Fransızlar Antepten geri çekildiler Türkiye Büyük Millet Meclisi 1921 târihli ve 93 sayılı kânunla şehrin adını "Gâziayntâb" olarak değiştirdi 1928de ise bu isim "Gaziantep" şeklini aldı "Ayn" kaynak pınar veya göz, "tâb" şehir mânâsındadır


Osmanlılar devrinde Ayntâb, Dulkadir (Maraş) beylerbeyliğinin (eyâletinin) 5 sancağından (vilâyetinden) birine merkez olmuştu Kilis ise Halep beylerbeyliğine bağlı 10 sancaktan birini teşkil etmiştir Tanzimâttan sonra Halep eyâletinin 14 kazâlı merkez sancağına bağlı kazâlar arasında Ayntâb ve Kilis de vardır Nizip ise aynı vilâyet içinde bulunan Urfa sancağının 5 kazâsından birisiydi 1913te Antep müstakil sancak oldu Cumhûriyet devrinde bütün sancaklara (mutasarrıflıklara) "vilâyet" (il) denince, Antep de vilâyet merkezi oldu