Çorum (İl) Tarihi

Tarihi
Çorum il toprakları tarihi devirlerin en başından beri insan yerleşimine sahip olmuştur Yanı zamanda kadim devirlerde kurulan ilk merkezi anadolu siyasi birliği ve devleti bu topraklardan çıkıp anadoluya hükmetmiştir Kadim Hitit'lerin başkenti Hattuşaş Çorum ilindedir Tarihi devirlere bakıldığında Alacahöyük, Hattuşaş, İskilip, Kuşsaray, Pazarlı, Eskiyapar, Büyükgülücek ve Balimsultan köyü çevresinde yapılan arkeolojik kazılarda ve torpaküstü buluntularından anlaşılır ki K*****itik Devir ile İlk Tunç Devrine tarihlenen araç, gereç ve siahlar bulunmuşturKadim Hitit Devleti ve başkenti Hattuşa



MÖ ? - MÖ 4000 - K*****itik Dönem
MÖ 3000 - MÖ 2000 - İlk Tunç Çağı, (bu dönemden kalma Bayat ilçesine 15 km uzaklıkta Dere Kutuğun köyünde bakır izabe ocağı (dökümhane) olduğu MTA tarafından bulunmuştur)
MÖ 2000 - MÖ 1650 - Orta Tunç Çağı
MÖ 3000? - MÖ 1650 - Hatti dönemi ve İskilip merkezinde Anadolunun ilk sağlık kültü olan Yivlik kayası ve suyu kenarındaki Asklepios'un kurulması
MÖ 2000? - MÖ 1300 - Kaşkalar (İskilip ve kuzeyi)
MÖ 1650 - MÖ 1460 - Hitit Krallığı
MÖ 1460 - MÖ 1200 - Hitit İmparatorluğu
MÖ 1200 - MÖ 700 Paflagon (Kızılırmak'ın batısı)
MÖ 750 - MÖ 330 Frig
MÖ 676 - İskit akınları
MÖ 550 - MÖ 332 - Pers akınları (Kızılırmak'ın doğusu)
MÖ 300 - MÖ 200 Galat egemenliği, iskilip Galatların ikinci krallık merkezi oldu
MÖ 323 - MS 170 - Kapadokya (Kızılırmak'ın doğusu)
MÖ - MS - Pontus
175 - 395 - Roma İmparatorluğu
395 - 1071 - Bizans İmparatorluğu hükümdarlığı dönemi
3 Eylül 968 - Çorum, Amasya ve Kastamonu civarında deprem
1050 - Merkez üssü Amasya olan bir deprem
1074 - Çorum'un Bizans İmparatorluğu'nun elinden alınması
1075 - Çorum'un Bizans'tan alındığı yıl yaşanan Danişmend depremi
1080 - Türklerin (Danişmentliler Beyliği'nin) yöreye kalıcı olarak yerleşmeleri ve şimdiki Çorum şehrini kurmaları
1097 - 1101 - Haçlı ordusunun saldırısı
1109 - Danişmentlilerin yöreye tamamen egemen olmaları
1175 - Anadolu Selçukluları'nın eline geçti
1240 - Babai ayaklanması
1240+ - İskilip; Ceceli Aşireti Cece oğullarından Yahya Bey'in idaresinde girer daha sonra Nureddin Caca aşiret beyi olur
1257 - İskilip, Ulucami (Çarşı Camii) deprem nedeniyle yıkıldı ve yeniden yapıldı
1272 - Aslen İskilipli olan Kırşehir Emiri Caca Nureddin (Nureddin Cibril bin Caca) İskilip'e vakıf olarak medrese, camii ve hamam yaptırdığına dair vakfiyenamesini kaleme alır İskilip kütüphanesininde yazılı tarih içinde ilk kuruluşuda bu vakfiyede yer alan medrese kitaplığına dayanır
1283 - Mecitözü Elvan Çelebi Tekkesi açıldı
1300 - iskilip ilçesi merkezli olarak bölge Germiyanoğullarının idaresine girdi
1344 - İskilip ilçesi'nin batısında yer alan dağlık alanlar sınır olmak üzere bölge Eretna Beyliği'ne dahil oldu
1352 - Mecitözü Elvan Çelebi Zaviyesi
1381 - Çorum havarisi Eretna devletinin el değiştirmesi sonucu Kadı Burhaneddin hükümranlığına dahil oldu
1391 - Kısa bir süre için Osmanlı devleti hükümranlığına dahil oldu
1392 - Kadı Burhaneddin, Şehzade Ertuğrul komutasındaki Osmanlı devleti ordusunu Çorum yakınlarında (Kırkdilim) yendi ve bu savaşta Yıldırım Beyazıd'ın taht varisi oğlu Ertuğrul öldü
1398 - Akkoyunlu hükümdarı Kara Yülük Osman Bey tarafından Kadı Bürhaneddinin öldürülmesiyle birlikte Çorum ve havarisinin Osmanlı devleti hükümranlığına dahil olması
1398 - Çorum, şimdiki Sivas şehirinin merkezi olduğu 'Rumiye-i Suğra' adını taşıyan Osmanlı eyaletine bağlı sancak merkezi oldu
1409 - II Bayezid zamanında olan deprem 40 gün devam etmiştir
1416 - İskilip ilçesi, Çelebi Mehmed tarafından Osmanlı devletine kalıcı olarak dahil oldu
1419 - Tekkeköy Abdalata Tekkesi
1423 - Çorum, şimdiki Amasya şehirinin merkezi olduğu eyalete bağlı sancak merkezi oldu
1427 - Yörgüç Paşa, Osmancık ve Çorum'da asileri yenerek yeniden merkezi otoriteyi sağladı
1428 - Osmancık, İmaret Camisi
1435 - Kara Yülük Osman Beyin iki oğlu Osmanlıya sığınırak önce Mecitözü şimdiki Elvançelebi beldesindeki Elvan Çelebi Dergahına gelirler bunu haber alan devrin padişahı II Murad, Hasan ve Üveys adlı bu iki kardeşe ve ailelerine İskilipi Tımar olarak verir
1436 - Yörgüç Paşa, İskilip şehirine Amasya'da kurulu vakfına irad/gelir edilmek üzere hamam yaptırdı vakfiye tarihi
İskilip kaya mezarları



1446 - Deprem, çok şiddetli olur ve halk arasında Danişmend Zelzelesi yahut Küçük Kıyamet denilir 40 gün aralıklarla sürerArslanlı kapı, Hattuşaş



1484 - Osmancık, Sultan II Bayezıd Köprüsü
1512 - I Selim'in tahta çıkışı esnasında Çorum yöresinde Alevi kalkışması
1514 - Şiddetli depremde Çorum'un üçte biri yıkılırak harap olur Bu deprem sonrasında halkın çoğunluğu Mısır'a göç etmek zorunda kalmıştır
1543 - 30 kadar evi yıkan bir deprem
1559 - Gülabibey Camii'nin de yıkıldığı ve şehire zarar ziyan veren bir deprem
1560 - Çorum yöresinde medrese talebelerinin kalkışması
1579 - Deprem, bu depremden halk çok mağdur oldu ve hububatdan alınan vergi o yıl alınmamıştır
1582 - Yeşilırmak yöresinde yoğunlaşan ayaklanmaların sonucunda güpegündüz İskilip'in *****lı ayaklanmacılarca basılması
1585 - Çorum ve Amasya depremi
1591 - Çorum, şimdiki Ankara şehirinin merkezi olduğu eyalete bağlı sancak merkezi oldu
1595 - Çorum, şimdiki Amasya şehirinin merkezi olduğu eyalete bağlı sancak merkezi oldu
1601 - Celali kalkışmasının elebaşısı Karayazıcı'nın öldürülmesi
1601 - 1610 - Büyük Kaçgunluk Devri devlet erkinin yörede tümden ortadan kalktığı bu dönemde; İskilip, Merzifon, Osmancık ve Gümüş yerleşimlerine Süleyman, Kara Ahmet ve Musa adındaki şefelerin önderliğinde suhte ve leventlerin baskınlar yaparak insanların mallarını ve erkek çocuklarını kaçırmışlardır
1692 - Büyük bir deprem olmuştur, şehirler ve köyler harap olmuştur
1729 - Çorum'da kuşluk vaktinde deprem oldu Aynı gün altı kere deprem oldu, bir aydan fazla devam etti, İskilip ilçesi'nin bütün evleri harap oldu
1730 - Şimdiki İskilip kütüphanesinin ikincil temeli olan; Hocazade, Şeyh Hasip ve Hacıbey kütüphaneleri kuruldu
1730 - Dedesli ovasında yer alan alevi köylerinin ilk kez kurulması
1734 - Şiddetli bir deprem oldu
1754 - Kalınsaz adı ile (Sungurlu) Yozgat'a bağlı nahiye oldu
1756 - Şimdiki Çorum İl kütüphanesinin çekirdeği ve başlangıcı kabul edilen Elhaç Ali Efendi bin Mahmut vakıf kütüphanesi açıldı
1759 - Şiddetli bir deprem oldu
1763 - Çorum'un Çapanoğlu Ahmed Paşa'ya arpalık olarak verilmesi
1793 - Çorum depremi
1794 - Kalınsaz (Sungurlu) nahiyesi Çorum'a bağlandı
1800 - Deprem ve 600 kişi şehiri terk eder Bu deprem ve sonrası çıkan yangınları sonucu yılgınlığa düşen halkın büyük bir çoğunluğu Mısır'a göç etmiştir
1822 - İskilip, Terzi Bekir kütüphanesi kuruldu
1824 - Deprem halk uzun süre çadırlarda ikamet etti
1828 - İskilip içme suyunun bilinen temellerinden olan Hacı Ali çeşmelerinin vakıf olarak kurulması
1841 - Çorum, Sivas eyaletinden alınıp Ankara eyaletine bağlı sancak merkezi
1848 - İskilip Camii Kebir (Ulu Camii) kütüphanesi kuruldu
1863 - Çorum, sancak merkezi kazaya çevrildi
1864 - Çorum, Yozgat sancağına bağlı kaza olarak bağlandı
1864 - Osmancık, Amasya sancağına bağlandı
1866 - Kalınsaz, Budaközü (Sungurlu) adı ile kaza oldu
1866 - Hacıköy (Mecitözü) kaza oldu
1866 - İskilip, Amasya'dan alınarak Çankırı sancağına kaza olarak bağlandı
1866 - Ruslar tarafından Kafkasyadan sürgün edilen Çerkezler İskilip'e geldi
1871 - Mecitözü Rüşdiyyesi açıldı
1872 - Çorum Rüşdiyyesi açıldı
1872 - İskilip belediye teşkilatı kuruldu
1875 - İskilip, Kastamonu Vilayetine bağlı
1876 - Çorum belediye teşkilatı kuruldu
1879 - İskilip ve Sungurlu'da Rüşdiyye okulları açıldı
1890 - İskilip ilçesi, Amasya sancağına kaza olarak bağlandı
1891 - Osmancık belediye teşkilatı kuruldu
1894 - Çorum, Ankara vilayetine bağlı olarak yeniden sancak merkezi yapıldı ve İskilip, Osmancık ile Sungurlu kazaları Çorum Sancağına bağlandı Çağımızdaki siyasi idarenin banisi oldu bu durum Bu durum devirin Osmanlı paşası Yedi Sekiz Hasan Paşa'ın gayreti ile meydana gelir
1895 - Çorum Hasan Paşa Kütüphanesi kuruldu
1902 - Çorum İdadi mektebi faaliyete geçirildi
1905 - Alaca belediye teşkilatı kuruldu
1908 - İskilip merkezli büyük yıkıma yol açan deprem
1911 - Kargı belediye teşkilatı kuruldu
1914 - Çorum, yeni bir padişah salnamesi ile Ankara'ya bağlı sancak merkezi olur ve İskilip, Osmancık, Sungurlu, Mecitözü ile Alaca'da Çorum'a bağlı kılınır
1919 - Hüseyinabad (Alaca) nahiyesi kaza yapıldı
1920 - Çapanoğlu, Pontus ve Aynacıoğlu ayaklanmaları Bu ayaklanmalar Çorum merkez ilçesinin doğu ve kuzeyinde etkili oldu
1920 - Çerkez Ethem ve birliklerinin isyancıları yenmesi
1921 - Çorum Türkiye Cumhuriyeti'nin müstakil sancak oldu
1924 - Çorum Türkiye Cumhuriyeti'nin müstakil vilayeti oldu
1924 - İskilip Halk kütüphanesi Caca Bey mescidi yanında ilk düzenli yerinde açılır
Kızılırmak, İskilip - Çorum yolu üzerinde ilk köprü, Kaymakam Baha Koldaş dönemi 1925



1925 - İdadi Mektebi ortaokul yapıldı
1925 - Yazılı tarih boyunca Kızılırmak üzerinde bilinen İskilip - Çorum arası ilk köprü ahşap olarak kullanıma açıldı
1929 - Çorum Meteoroloji İstasyonu kuruldu
1932 - Çorum'da modern un üretiminin başalngıcı olan Hatap Un Fabrikası üretime başladı
1932 - Hüseyinabad kazasının adı Alaca olarak değiştirildi
1932 - Çorum Kızılay Şubesi açıldı
1939 - Merkez üssü Erzincan olan deprem Çorum ve havarisinde yıkıma neden oldu
1941 - Alacahöyük Müzesi açıldı
1943 - Çorum'da meydana gelen depremde 2554 ev yıkıldı ve 618 kişi öldü
1945 - İskilip ilçesine tümü bağlı Dedesli Ovası köylerinin ırmağın doğu yakasında kalanlarının tümü Çorum merkez ilçeye dönemin valisinin ısrarıyla bağlanması
1946 - Çorum'da ilk kez toprak sanayisi olarak Yıldız Kiremit ve Tuğla Fabrikası quruldu
1953 - Kastamonu ili ilçesi Kargı, Çorum iline dahil oldu
1957 - Çorum Çimento Fabrikası faaliyete başladı
1958 - Bayat belediye teşkilatı kuruldu
1958 - İskilip ilçesinin nahiyesi olan Alagöz, Bayat adıyla ilçe olarak Çorum vilayetine dahil oldu
1959 - Mecitözü ilçesinin nahiyesi olan Ortaköy ilçe olarak Çorum vilayetine dahil oldu
1966 - Boğazköy Müzesi açıldı
1966 - Çorum'da makina sanayisinin başlangıcı olan Çağıl Makina faaliyete başladı
1968 - Çorum Müzesi açıldı
1969 - Uğurludağ belediye teşkilatı kuruldu
1973 - Çorum makina imalat sanayisinin öncülerinden olan Arsan Makina İmalat Tic AŞ
1975 - İki yıllık yüksek okullar açıldı; Makina Meslek Yüksek Okulu ve Eğitim Enstitüsü
1975 - Çorum Yem Fabrikası üretime girdi
1976 - ÇOPİKAS AŞ kuruldu, kağıt ve oluklu mukavva fabrikası üretime başladı
1977 - Çorum Organize Sanayi Bölgesi işletmeye açıldı
1977 - Çorum Süt Peynir ve Tereyağı Fabrikası üretime başladı
1980 - Tarihe Çorum Olayları diye giren Alevi - Sunni kışkırtılmasında ölenler oldu ve Çorum merkez ilçede çok sayıda aile Çorum'dan göç etti
1981 - Çorum'un ilk demir çelik dökümhanesi olan Kızılırmak Döküm Sanayii ve Ticaret AŞ açıldı
1981 - Ayvaz Kale Kiremit Fabrikası işletmeye açıldı
1981 - İlk kez Hitit Festivali düzenlendi (16 Eylül 1981)
1982 - İl genelindeki kiremit ve tuğla fabrikası sayısı 40 adete ulaştı
1985 - Çorum makina imalat sanayisinin öncülerinden olan Altan Makina ve Çelik Döküm Ltd Şti faaliyete geçti
1987 - Çorum'da döküm sektörüne yönelik makine modeli imalatı yapan ilk firma Çorum Özmakina Model ve Döküm SanTicLtdŞti faaliyete başladı
1987 - Çorum'un ilk yüksek evsaflı krom çelik dökümhanesi olan Duduoğlu Çelik Döküm Sanayii Ticaret AŞ faaliyete girdi
1987 - Hayat şırınga, Hayat Tıbbi Aletler ve Oluklu Mukavva San Ve Tic AŞ kuruldu
1987 - İskilip ilçesinin bucağı olan Uğurludağ ilçe olarak Çorum iline dahil oldu
1987 - Sungurlu ilçesinin bucağı olan Boğazkale ilçe olarak Çorum iline dahil oldu
1990 - Osmancık ilçesinin bucağı olan Dodurga ilçe olarak Çorum iline dahil oldu
1990 - Çorum merkez ilçesinin bucağı olan Laçin ilçe olarak Çorum iline daxil oldu
1990 - İskilip ilçesinin kasabası olan Karaören adı değiştirilip Oğuzlar adıyla ilçe olarak Çorum iline dahil oldu
1996 - 56 ve 54 şiddetinde peşpeşe iki deprem olur, can kaybı olmadı

Kültür
Kütüphaneler
İlin tümünde 18 halk ve müstakil 2 çocuk olmak üzere toplam 20 kütüphane var 2006 yıl sonu istatistiklerine göre İlde toplam 228482 adet kitap vardı En çok kitap olan kütüphaneler; Çorum Hasan Paşa Kütüphanesi 47303, İskilip Halk Kütüphanesi 38046 adet ve Sungurlu Halk Kütüphanesi 19866 adet geri kalan 123547 kitap, 17 halk ve çocuk kütüphanesindedir
İl merkezi olan Çorum'da beş adet kütüphane var olup, toplam kitap varlığı 72805 adet diğer 12 ilçe ile 3 belde kütüphanesinde ise 155677 kitap var olup; İskilip Halk Kütüphanesi 38046 adet, Sungurlu Halk Kütüphanesi 19866, Mecitözü Halk Kütüphanesi 14468, Osmancık 13106, Kargı 11575, Alaca 10023, Bayat 9566, Boğazkale 7474, Uğurludağ 7188, Oğuzlar 6066, Arifegazili 5884, Ortaköy 5006, Alacahöyük 3349, Dodurga 2617, Hacıhamza 1443 Laçin ilçesinde ise kütüphane yoktur
Türkiye Cumhuriyeti'nin toplam 28 adet 'El Yazması Eser' kütüphanesi vardır Bu El Yazması Eser kütüphanelerinden Çorum ve İskilip ilçesinde olmak üzere Çorum ilinde iki adet var İskilip Halk Kütüphanesinde 529 adet, Çorum Hasan Paşa Kütüphanesinde cumhuriyetin ilk yıllarında il ve ilçe merkezlerinden toplanmış olan 3692 adet el yazması kitap vardır
İskilip İlçesi Halk Kütüphanesi
İskilip kütüphanesi yakın coğrafyasında bilinen en eski kütüphane olup; 1258 yılında kurulan Hacıbey, 1272 yılında Cecebey, 1476 yılında Şeyh Habib, 1480 yılında Ebusuud, olan; 1735 yılında Hocazade ile 1818 yılında kurulan Terzi Bekir Ağa ve 1841 yılında kurulan Camii Kebir kütüphanelerinin 1924 yılında kanun ile 1272 yılında vakfedilerek kurulan Cece Bey Medresesi kütüphanesinde toplanarak tek kütüphane çatısı altında faaliyete geçirilerek oluşturulmuştur İlin en eski kütüphanesi olduğu gibi Türkiyeninde en eski kütüphanelerindendir İskilip ilçesi Halk Kütüphanesinde tarihi değeri olan 1443 adet Arapça alfebesinde yazılmış taş baskı basılı kitap ve 529 adet el yazması kitap ile 2006 yılında 38046 adet toplam kitap vardır İskilip Halk Kütüphanesinde 1996 yılında yaşlılar için özel okuma salonu hizmete açılmış olup bu salon Türkiye genelinde gerçekleştirilen ilk uygulamadır Kütüphane 1924 yılından bu yana üç değişik yerde hizmette bulunarak günümüzde bulunan yere taşınarak kendisine ait özel binasında faaliyetlerini sürdürmektedir
Hasan Paşa Halk Kütüphanesi
Bahçelievler semtinde hizmet veren Çorum Merkez Hasan Paşa Halk Kütüphanesi Çorum ilinin en köklü kütüphanelerinden biridirAlt katta depolar,üstte ise okuyucu salonları,idare büroları,yazma eserler bölümü ve bilgisayar bölümü bulunmaktadır2006 yılında mevcut kitap sayısı 47303 adet olup bunun 3692 adeti el yazmasıdır
Çorum İl Halk Kütüphanesi
Merkez ilçe olan Çorum şehri,Mimar Sinan Mahallesi'ndedir25 Aralık 1991 tarihinde hizmete girmiştirÇorum ilinin en büyük ve modern kütüphanesidir
MüzelerHattuşaş Yerkapı Yokuşu


Müze olarak; Alacahöyük, Boğazköy ve Çorum müzeleri vardır İlave olarak Hattuşaş ören yeri de açık müze olup ziyaretçilere hizmet eder


Alacahöyük müzesi
Alacahöyük müzesi yakın geçmişte köy şimdi belde olan yerde 1935 yılından sonra mahallinde arkeoloji kazılarında çıkarılabilen tarihi eserlerin sergilenmesi için 1941 yılında kuruldu Müzede milattan önce 4000'lerden günümüze ulaşabilen tarihi eserler mevcuttur
Boğazköy müzesi
Boğazköy müzesi genellikle kadim Hitit dönemi arkeoloji eserleri bulundurmaktadır


2006 yılı il Müze/Ören istatistikleri


Müze Adı
Eser Sayı (adet)
Ziyaretçi Sayı (adet)


Çorum
13804
12452


Alacahöyük
3324
12742


Boğazköy
12420
5677


Hattuşaş Yazılıkaya
ören yeri
26738


Toplam
29548
57609


Yerel halk edebiyatı
Çorum ilindeki halk edebiyatını, 15 yüzyıldan başlayarak Alevi - Bektaşi edebiyatı etkilemiştir
Aşık Ali Açık, Deli Boran, Aşık Haydar, Dedemoğlu, Kasap Mustafa Çarkacı, Kadir Uslu, Aşık Kör Kurtça, Hüseyin Çırakman, Aşık Gülabi gibi ozanlar, Çorum halk edebiyatının önemli ozanlarındandır
İskilip ilçesinde haftanın günleri de Türkiye Türkçesi'nden farklıdır; Giravu - Pazar, Düşembe - Pazartesi, Deri - Salı, Bazar - Çarşamba, Bazitesi - Perşembe, Cumayı - Cuma, Cumitesi - Cumartesi

Kaynak : Wikipedia