Van İsyanı (1915) Olaylar

Olaylar
Olayların başlangıcı




Aram Manukyan Van İsyanının lideri idi ve General Yudeniç şehre girdiğinde Batı Ermeni Yönetimi valisi ilan edildi


Savaşın başlamasıyla Van valisi Hasan Tahsin Uzer Erzuruma aktarıldı ve onun yerine yardımcısı Cevdet Bey getirildi Cevdet Bey Enver Paşa'nın kızkardeşinin eşiydi Rafael de Nogales Mendez 3 Ordudaki Alman subayların tavsiyesine uyarak Cevdet Bey'in altındaki Osmanlı Jandarma birimlerine atandı Bu bölgede Ermeni liderleri arasında Aram Manukyan Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF) nin bölgesel parti lideri, Armenakis Yekaryan Armenakan partisinden, Nikoğayos Poğos Mikaelyan (İşkan) ile EDF üst üyesi ve onun yardımcısı olarak Arşak Vramyan vardı Arşak Vramyan ayrıca Van'dan Osmanlı Meclisi üyesiydi ve ayrıca Cevdet Bey'in sınıf arkadaşı idi Van'da Müslüman, Ermeni, Nasturi ve Keldani Cemaati temsilcileri ve ayrıca İttihat ve Terakki Partisi, Taşnaksütyun, Ramgavar, Hınçak, Parti Serakan, Parti Karsakan da örgütlenmişti
1914'in Temmuz ayında Arşak Vramyan ve yardımcıları Van ilini temsilen Erzurum'da toplanan bir Ermeni Kongresine katıldılar İttihat ve Terakki Partisi de bu müzakerelere iki temsilci ile katıldı Ermeni kaynaklarına göre Van Ermeni liderleri Aram Manukyan, Arşak Vramyan, Nikoğayos Poğos Mikaelyan (İşkhan) ve Armenak Yekaryan Ermenilere Osmanlı hükümetine karşı çıkmak değil sadık kalmalarını söylüyorlardı[10] 1914'ün Eylül ayında 3 Ordu yaptığı arama operasyonları sonucu *****, mühimmat ve operasyonel belgeleri ele geçirdi 20 Ekim'de 4 Rezerv Süvari Alayı devriye sırasında Hasankale'deki Ermeni evlerinde bir önbellek (***** deposu, tüfek) keşfetti[11] Bu dönemde çok sayıda Ermeni Muş, Bitlis, ve Van'da *****lanmaktaydı Tarihçi Erikson Osmanlı yetkililerinin bu gizlenmiş bomba ve *****ların bulunmasıyla şiddet olaylarına hazırlık yapıldığı sonucuna vardı[11]
2 Kasım 1914 tarihinde Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş açtı 5 Kasım'da Ruslar Van'daki 3 Ordunun savunma hattına saldırıya geçtiler[12] 19 Kasım'da Ruslar Saray ve Van'a doğru büyük bir operasyon başlattı[12] Kasım ayında Osmanlı Jandarma birimlerinin (yerel güvenlik aygıtı) komutası el değiştirdi Yerel güvenlik birimlerinin yönetim ve kontrolü daha önce Valilerin altında iken askeri yönetime geçti Bu değişiklikle Van valisi tarafından komuta edilen Van Jandarma bölümü ve yedek süvari tümeni Üçüncü Ordu ya bağlandı[13] Van Jandarma bölüğüne Binbaşı Ferit atandı[14] Ancak, Vali Cevdet küçük bir grup askeri elinde tuttu
1 Aralık 1914'te Cevdet Bey Ermeni ileri gelenleriyle bir toplantı yaptı




Ermenilerin el yapımı kartuşları (Ussher)[15]


15 Mart'ta Van Mahmudiye kaymakamı Ermenilerin Mahmudiye'de Müslümanları toplu halde katlederek camileri kendi atları için ahıra çevirdiklerini İstanbul'a telegramla rapor etmiştir[16] Ayrıca Van ili Saray kazası Kavlik (Keçikayası), Heretil (Kapıköy), Şezuhane, Yamanyurt, Belecek ve Özalp kazası Perakal (Boyaldı) köylerindeki katliamlarla ilgili tutanak s:Ermeni faaliyetleri - Tutanak (Mahmud köylerindeki katliamlar - 15 Mart 1915) dökümünde öğrencilere zorla Hristiyanlık kabul ettirilmek istendiği ayrıca Perakal'de Nezu Hatun'un gördüklerinden etkilenerek delirdiğini yazılmıştır
25 Mart'ta, Van valisi Cevdet Bey Rusların Van'ı işgalini kolaylaştırmak için Ermeni yerli güçlerin hazırlık içinde bulunduklarını ve bunların örgütlü bir şekilde topluca isyan edeceklerini bildirmiştir[17]
Van çevrede çatışmalar, 15 Nisan




Ermeniler siper kazarken


15 Nisan'da Erciş'te Jandarma Ermenilerin alanda toplanmalarını istedi[18] Toplanmanın sebebi vergi defterdarlarının jandarma eşliğinde Van kuzeyindeki köylülerin koyunu saymak idi Vergi tahsildarı vergi değerlerinin hesaplanması ile ilgili Sultan beyanını iletti[18] Erciş'te Ermenilerle Jandarma arasında çatışmalar başladı[19] Anlaşmazlık önce köylülerle vergi tahsildarları arasında çıktı İtilaflar Vergi tahsidarı ve güvenliğini sağlayan Jandarmalardan Banat Jandarma Karakoluna, daha sonra da diğer merkezlere sıçradı 19 Nisan'da Arnold Toynbee kırsal alandaki çatışmalarda tek bir günde 2500 erkeğin öldürüldüğünü öne sürmüştür[18] Osmanlı kayıtları çatışmaları doğrulamakta fakat Jandarmanın bu ayaklanmayı bastırdığını belirtmektedir[19]
17 Nisan Arşak Vramyan tutuklandı[20] Nisan başında burada "öğretmenlik" yapan bir Ermeni Şadak ortasında tutuklandı Şadak Ermenileri bu kişi lehine bir gösteri yürüyüşü yaptılar Önde gelen Ermeniler Cevdet Bey'den bu sorunun çözülmesi talebiyle Nikoğayos Poğos Mikaelyan (İşkan) liderliğinde şehre gittiler Nikoğayos Poğos Mikaelyan ve önde gelen Ermenilerin Hirj'de önleri kesilerek öldürüdüler 17 Nisan'da ERF'nin üç liderinden geriye sadece o sırada Van şehrinde olan Aram Manukyan kaldı
Van merkezde çatışmalar, 20 Nisan
20 Nisan'da ise Van içinde Ermeni ayaklanmaları oldu[19]

Van şehri içinde çatışmalar







Eski şehirde kurulan bir savunma hattı









Amerikan temsilciği çevresindeki Ermeniler[21] Ermeniler ele geçirdikleri toplarla





Rus desteği, 16 Mayıs




17 Mayıs'ta Rus süvari ve bir Ermeni gönüllü müfreze biriminin Van'daki Ermeni güçlerine yardım için gelmeleri


Van valisi Cevdet Bey ortaklaşa Rus-Ermeni baskısı karşısında tutunamayarak 16/17 Mayıs gecesi geri çekilmek zorunda kaldı; böylece Van, Rus ve Ermenilerin eline geçti[22]
Ermenilerin isyanı sonrasında Mayıs ayı içinde Rus birlikleri kenti ele geçirdiler[19]
Van ilinin Ermenilerin yardımıyla Rusların eline geçmesi yüzünden Osmanlı ordusunun ikmal yolları kesilmiş; askere yiyecek ve cephane taşıyan kollar ise Ermeniler tarafından ateş altında kalmışlardı[23]
Gerileme, Ağustos




Van'daki Ermeni mülteciler[24]


Bu dönemde Van çevresinde 250 bin kadar Ermeni toplandı[19]
Ağustos ayı içinde Osmanlı ordusu Van'ı bir süreliğine ele geçirdi Rus ve Ermeni kuvvetleri şehri tekrar geri aldılar[19]

Kaynak : Wikipedia