Beyaz Cüce Mi, Karadelik Mi?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-20-2012

Beyaz Cüce mi, Karadelik mi?

İki yıldız birbirlerine yakınlarsa ve kütleleri de eşitse birlikte "dans ederler"

Ya birinin kütlesi diğerinden büyük ise ne olur?

Yine dans ederler ama bu sefer gösteri dansçıların ölümüyle sonuçlanır; küçük kütleli yıldız büyüğe doğru çekilir

Ancak iki yıldız birbirleri etrafında döndükleri için bu çekiliş elmanın Dünya'ya düşmesi gibi değil, küçük yıldızın maddesinin parça parça büyüğün merkezine doğru spiral çizerek ilerlemesiyle olur

Büyük yıldızın yoğunluğu öylesine artar ki dengesi bozulur ve termonükleer patlama ile tüm madde etrafa saçılır

Süpernova patlamalarının yaklaşık yarısı bu şekilde gerçekleşiyor

Hayatları bu şekilde sonlanan, kütlesi Güneş'ten küçük yıldızların kalıntılarına beyaz cüce adı veriliyor

Bilinen diğer süpernova patlamaları ise Güneş'ten en az sekiz kat büyük kütleli yıldızların kütleçekim etkisi ile kendi üzerlerine çökmeleriyle meydana geliyor

Patlama sonrasında karadelik ya da nötron yıldızı oluşuyor

Bundan beş yıl önce değişik teleskoplarla gözlenen süpernova SN 2005E'nin özelliklerinin irdelendiği bir makale, geçen ay Nature dergisinde yayımlandı

Görünen o ki bu süpernova, bilinen iki tip süpernovaya da benzemiyor

SN 2005E'nin, dans eşinden helyum çala çala füzyon patlamaları geçiren bir beyaz cüce olduğunu iddia edenler de var; Güneş'ten çok daha büyük bir yıldız kalıntısı olduğunu söyleyenler de

Garip olan, SN 2005E'den gelen ışınların bilinen beyaz cücelerden farklılık gösteriyor olması

Işık tayfında yüksek miktarda kalsiyum ve radyoaktif titanyum tespit ediliyor

Bu ise başlangıçta etrafta var olan bol miktarda helyuma işaret ediyor

Halbuki bu tip süpernovalarda helyum değil karbon ve oksijenin varlığının rol oynadığı biliniyor

Diğer yandan SN 2005E bilinen karadelik ya da nötron yıldızı tanımına da uymuyor

Kısacası SN 2005E süpernovası tanımlanamamış durumda

SN 2005E ve benzeri kalsiyum zengini süpernovaların anlaşılması yeni bir tür süpernova tanımı ile sonuçlanabileceği gibi, SN 2005E'den gelen titanyum, pozitrona (karşı-elektron) bozunduğu için evrendeki karşı-maddenin varlığına da ışık tutabilir

Kaynak : Bilim ve Teknik -TÜBİTAK / Haziran 2010

08-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Beyaz Cüce Mi, Karadelik Mi? Beyaz Cüce mi, Karadelik mi? İki yıldız birbirlerine yakınlarsa ve kütleleri de eşitse birlikte "dans ederler" Ya birinin kütlesi diğerinden büyük ise ne olur? Yine dans ederler ama bu sefer gösteri dansçıların ölümüyle sonuçlanır; küçük kütleli yıldız büyüğe doğru çekilir Ancak iki yıldız birbirleri etrafında döndükleri için bu çekiliş elmanın Dünya'ya düşmesi gibi değil, küçük yıldızın maddesinin parça parça büyüğün merkezine doğru spiral çizerek ilerlemesiyle olur Büyük yıldızın yoğunluğu öylesine artar ki dengesi bozulur ve termonükleer patlama ile tüm madde etrafa saçılır Süpernova patlamalarının yaklaşık yarısı bu şekilde gerçekleşiyor Hayatları bu şekilde sonlanan, kütlesi Güneş'ten küçük yıldızların kalıntılarına beyaz cüce adı veriliyor Bilinen diğer süpernova patlamaları ise Güneş'ten en az sekiz kat büyük kütleli yıldızların kütleçekim etkisi ile kendi üzerlerine çökmeleriyle meydana geliyor Patlama sonrasında karadelik ya da nötron yıldızı oluşuyor Bundan beş yıl önce değişik teleskoplarla gözlenen süpernova SN 2005E'nin özelliklerinin irdelendiği bir makale, geçen ay Nature dergisinde yayımlandı Görünen o ki bu süpernova, bilinen iki tip süpernovaya da benzemiyor SN 2005E'nin, dans eşinden helyum çala çala füzyon patlamaları geçiren bir beyaz cüce olduğunu iddia edenler de var; Güneş'ten çok daha büyük bir yıldız kalıntısı olduğunu söyleyenler de Garip olan, SN 2005E'den gelen ışınların bilinen beyaz cücelerden farklılık gösteriyor olması Işık tayfında yüksek miktarda kalsiyum ve radyoaktif titanyum tespit ediliyor Bu ise başlangıçta etrafta var olan bol miktarda helyuma işaret ediyor Halbuki bu tip süpernovalarda helyum değil karbon ve oksijenin varlığının rol oynadığı biliniyor Diğer yandan SN 2005E bilinen karadelik ya da nötron yıldızı tanımına da uymuyor Kısacası SN 2005E süpernovası tanımlanamamış durumda SN 2005E ve benzeri kalsiyum zengini süpernovaların anlaşılması yeni bir tür süpernova tanımı ile sonuçlanabileceği gibi, SN 2005E'den gelen titanyum, pozitrona (karşı-elektron) bozunduğu için evrendeki karşı-maddenin varlığına da ışık tutabilir Kaynak : Bilim ve Teknik -TÜBİTAK / Haziran 2010