Sokrates Öncesi

Felsefe deyince ilk akla gelen Yunanlı filozoflar Niçin felsefe eski Yunanistan'da başlamış?


Yunan coğrafyası antik dünyanın elverişli bir bölgesindeydi Biliyorsunuz Eski Yunanlılar denizci ve tüccar bir topluluktu Mısır ile Mezopotamya ve Doğu Akdeniz kıyıları ile ticari ilişkiler içindeydiler Anadolu ve İtalya da koloniler kurmuşlardı


Kent devletçikleri halinde yaşıyorlardı ve o günün dünyasına açıktılar Belki bugünkü futbol kulüpleri temelinde gördüğümüz rekabet, o zaman "benim filozofum daha iyi" biçiminde kent devletçikleri arasında da vardı


Düşüncelerini birbirlerine aktarabilecekleri bir yazı geliştirmişlerdi Biliyorsunuz bu yazı Fenike alfabesinden geliştirilmişti Ancak daha kullanışlıydı Sesli harfleri içeriyordu


Daha önce felsefece düşünmeye kaynaklık eden bilgiler yok muydu?



Vardı Eski Çin, Hint ve İran dillerinde ve mitoslarında(söylence); hem doğa hem de insan yaşamı konusunda derin felsefi düşünceler vardı


Bu mitoslar felsefece düşünmekten çok din temelliydi Oralarda, dinden bağımsız bir felsefi düşünce üretilememişti

Kuşkusuz Yunan düşünürleri, bazı felsefi düşünceleri olduğu gibi, bazı bilgileri de doğudan ya da başka yerlerden aldıkları halde, farklı akıl yürütmeyle işlemiş, geliştirmiş ve düzenlemişlerdi


Yüzlerce filozof, onlarca akım içinde felsefi düşüncenin gelişimini nasıl algılayacağım



Haklısın felsefeye bütüncül bir yaklaşım zor 2500 yıllık belki daha da uzun süren bir düşünce mirasından söz ediyoruz

Burada tarihi süreci izleyerek ilerleyeceğiz Elimizden geldiğince, başarabildiğimiz ölçüde günümüze göndermeler de yapacağız

Antik çağ felsefesine daha yakından bakmaya ne dersin İlk sorular orada Bizim forumda bile hala o dönemin soruları tartışma konusu olabiliyor


Antik Felsefe dilimi hangi zaman dilimini kapsıyor


Felsefenin ilk çağ tarihi MÖvıııyydan MS vyya kadar uzanıyor

Bu başlangıç dönemine "Antik Felsefe Dönemi" deniyor

Biliyorum tarihlerden sıkılıyorsun ancak düşünce bağlamını kurmak için zamanı göz ardı edemeyiz Belki ileride Postmodern düşünürler bizi bu çizgisel zaman sorunundan kurtaracaklar


Antik felsefenin ilk dönem düşünürleri hangi temel soruları sordular


İlk filozoflar bütün varlıkların temelinde bulunanı bulmaya çalıştılar

Kısaca "somut" ele tutulur şeyler üzerin düşündüler daha çok


Sokrates'in adını çok duydum Doğayı sorgulayan ilk filozoflardan onu ayıran neydi?


Çok sabırsızsın Sokrates'in adını hepimiz duydu gerçekten Ancak şu bir gerçek ki, Sokrates yazılı tek bir satır bile bırakmadı

Kendinden önceki düşünürlerin tuttuğu yolun tersini benimsedi Dış gerçekle değil, insanla ve ahlak sorunuyla ilgilendi

Sokrates'e tekrar döneceğiz Bu ilk bölümde Sokrates'e kadar olan döneme bakıyoruz


Demek Sokrates önemli bir filozof Ayrım yaparken Sokrates öncesi filozoflar diyoruz Peki felsefe tarihinin ilk filozofları da biliniyor mu?


Keşke felsefe düşüncesi olmasaydı, ne güzel hiç bir şeyi sorgulamadan bize verilenle rahat ederdik diyenler için Thales suçlu sayılabilirÇünkü hemen hemen tüm kaynaklar felsefenin Thales'le başladığını belirtiyor

Bir bakalım istersen:


Thales, "bilge" denen ilk kişiydi


Sokrates öncesi çağın ve felsefe tarihinin ilk filozofları; Thales, Anaksimandros, ve Aneksimenes idi


Milet, ilk Yunan Filozofu, kendiliğinden materyalist görüşün babası Thales'in (mö 600 e doğru)yurdu oldu


Her neyse Belki tüm yazarlar aynı kaynaktan yararlandı Bir şey dikkatini çekmiştir Dünyanın ilk filozofu olan Thales Anadolulu



İlk filozofların düşüncelerinin esin kaynağı neydi? Hangi düşüncelere karşı çıktılar?


İlk filozoflardan önce, evrenin ve tanrıların ortaya çıkışına ve ahlak konularına yönelmiş ozan düşünürler vardı


Daha öncesinin mitosçu düşüncesi ile ilk filozoflar arasında düşünsel köprüyü bunlar kurdu Az zaman değil 100-150 yıllık bir süreyi kapsadı bu geçiş


Sözünü ettiğimiz ozanların yapıtları;


-"theogonia" tanrıların doğuşu


-"kosmogonia" evrenin doğuşu adını taşır


Gördüğün gibi hala tam yanıtlanamamış konular Ya da tam tersi kimileri için yanıtı iyi bilinen


Bu ozanların en bilineni Hesiodos(MÖ 700 yılları)


Yapıtında tanrıları işe karıştırmadan şöyle demiş


*Başlangıçta bir boşluk vardı :Khaos


*Bunun yanında Analar anası : Toprak


*Tanrı :Eros


Başlangıç için oldukça sade bir yaklaşım "Toprak Ana" yı şimdi bile kullanıyoruz


Yedi Bilge ve Ozanlardan da kısaca söz eder misiniz?


Ahlaksal konulara değinen, özdeyişler, öğütler ve kurallar koyan Yunan Düşünürleri "7 Bilgeler" diye anılır


Onlardan söz etmişken adlarını da analım; Atina'lı Solon, Lindos'lu Kleobulos; İsparat'lı Khilon,Milet'li Thales; Lesbos'lu Pittakos; Priene'li Pias; Khorinthos'lu Periandros


Yedi Bilge'nin kalan sözlerinden bir iki örnek istersin eminim


Atinalı Solon; " İşin sonunu düşün"


Khorinthoslu Periandros; "Öfkeni yen"


Lesboslu Pittakos; " Hiçbir şeyde aşırı olma"


Gördüğün gibi bunlar, doğru, akıllıca yaşamak için bir takım öğütler


İlk filozoflar bütün varlıkların temelinde bulunanı bulmaya çalıştılar Varolanların temel kaynağı neydi onlara göre?


Gelelim ilk sorulara! Onlar şeylerin birliğini arıyorlardı Dünyayı meydana getiren “ana madde” nedir sorusunu sordular


-Thales “Su” dedi


Bu soruyu hafife almayın Yanıtını da Bu yeni bir düşünce tarzıydı Bu bilimle büyüyü birbirinden ayırmak, Tanrıyı düşünmek zorunda olmadan, dünyayı düşünmeye cesaret etmekti


-Anaksimendros “Apeiron” dedi Yunanca “sınırı olmayan” anlamında


Bir kavram üretmiş oldu Evet somut cisimlerin; soyut, sınırsız ve sonsuz bir varlık kavramı ile açıklanması da ileriye doğru bir adımdı


Anaksimendros varolanların(varlığın) kaynağı olarak daha soyut bir kavram ortaya koymuş Öncekilerden farkı nedir?


Gerçekten önemli Elle tutulan ve gözle görülenle açıklamak daha kolay O ana maddenin sınırsız olduğunu düşünüyordu


Bu soyut, kavramsal açıklama, felsefi düşüncenin ilerlemesi yönünde ileri atılmış çok önemli bir adımdı


Anaksimenes ilk defa "ruh" kavramından söz ediyor Ona göre ruh neydi?


Anaksimendros’un öğrencisi, Anaksimenes ana maddenin “hava” olduğunu ileri sürerek yeniden somut bir açıklama getirmeye çalıştı


Onun katkısı “ruh” kavramını ortaya atmasıdır Canlı, etkileyici, düzenleyici ve toparlayıcı bir ilke olarak “ruh” felsefe tarihinde hep gündemde olacaktır


Anaksimenes, hem kendiyle özdeş kalıp, hem de çeşitli görünüşlere bürünerek, değişik biçimlerde O, belki de ilk defa “oluş” üzerinde duruyordu


Pythogoras'ın adını matematik dersinde duydum Felsefeye katkısı nedir?


Pythagoras da Anadolu’lu Daha sonra İtalya’ya gitmiş


Pythagoras, aynı zamanda bir tarikat kurmuştu Matematik ve müzikle ilgilenen bir tarikat,Varolanların biçimlerini ve oranlarını sayılarla dile getirmenin ya da sayılara indirgemenin olanaklı olduğuna inanıyorlardı tarikat üyeleri


Onlar varlığı matematik açıdan incelemenin ve dile getirmenin ilk örneğini verdiler


İlk filozoflar değişmeyeni, diğer deyişle "töz" ü bulmaya çalıştılar Farklı düşünceler de çıktı mı aynı dönemde?


Evet Farklı düşünenler de çıktı Herakleitos O evrende temel olan şeyin, varolanların kaynağında bulunan ve değişmeyen bir “töz” değil;


değişmenin


akışın


ve oluşun


kendisi olduğunu ileri sürdü


Herakleitos'un evrene bakışındaki farklılık neydi?


Efes’li Herakleitos; evrenin sürekli bir oluş, değişme ve akış olduğunu söyleyen ve değişmenin karşıtlıklardan, yani birbiriyle çatışan gerçeklerden doğduğunu ileri süren ilk düşünürdür


Gördüğünüz gibi hep ilklerden söz ediyoruz


Herakleitos, diyalektik düşüncenin ilk örneğini veriyordu


Sofistler kimlerdir? Ne demek sofist?


İlk filozoflar gördüğünüz gibi hep doğa üzerine düşünmüşler


Bu aşamada “bilgili kişiler” ortaya çıkmaya başladı Yunanca “Sofist”ler deniyordu Bunlar kent kent gezerek parayla ders veriyorlardı; güzel konuşmayı (hitabet), mahkemelerde savunmayı, politik yaşamda başarılı olmayı öğretiyorlardı


Demokrasinin yeni bir yönetim biçimi olarak ortaya çıktığı o zamanki dünyada “inandırma” çok önemliydi Hoş bugünkü dünyada da bu önemli


Onlara göre, herkesin kabul etmesi gereken doğrular yoktu; doğru dediğimiz şey tek tek insanlara göre değişen bir şeydi


Doğa filozoflarının aksine, Sofistler, bilincin ve öznenin dış dünyaya değil; dış dünyanın, bilince ve özneye bağlı olduğunu söylediler


Daha da ileri giderek; iyilik, kötülük, adalet, namus gibi değerlerin tek tek insanlara “göre” olduğunu, insandan insana ve toplumdan topluma değiştiğini savundular


Bu derslerde kimseye öğüt verme niyetinde olmadığımız için, bir yorum yapmıyoruz Onların düşüncelerini aktarıyoruz sadece



Sofistler kuşkuculuğun temelini attılar demek Neydi yaklaşımları?


Neydi yaklaşımları, ünlü sofistlerin görüşlerine bir bakalım;


En ünlüsü Protogoras’tı Şöyle diyordu: “İnsan her şeyin ölçüsüdür”


“Tanrılar üzerinde bilgi edinmede çaresizim; ne varoldukları, ne de varolmadıkları, ne de ne şekilde oldukları üzerine “bir şey söyleyemeyiz”


Biliyorsunuz Eski Yunan dini çok tanrılıydı


Bir başka ünlü Sofist Gorgias da: Hiçbir şeyin varolmadığını; var olsa da bilinemeyeceğini; bilinse de, bu bilginin başkasına iletilemeyeceğini düşünüyordu


Sofistlerin; ahlak, din hukuk gibi değerler alanındaki kuşkucu yaklaşımları gerçekten önemli


Sofistlerin, her şeyi akıl süzgecinden geçirmesi ve kuşkulu yaklaşımları egemen sınıfları rahatsız etmedi değil


Gördüğünüz gibi felsefe hiç de anlaşılmaz, gizemli şeylerden söz etmiyor Yanıtlanması zor sorular var tabi Bu sorulardan kaçmak da zor


Kaynak:


Felsefe El Kitabı- Selahattin Hilav- Gerçek Yayınevi (Esas Kaynak)


Batı Felsefe Tarihi “ANTİK Çağ”- Bertrand Russel- Kitaş Yayınları


Yeni Başlayanlar İçin Felsefe – Richard osborne- Milliyet Yayınları


Felsefe Tarihi - Prof Macit Gökberk - Remzi Kitabevi