Celaleddin Harezmşah Hükümdarlık Dönemi

Hükümdarlık dönemi
Babasi Alaaddin Muhammed'in Cengiz Han tarafından maglup edilip Aralık 1220de Hazar Denizi'nde bir adada ölmesi üzerine Harezmşahlar Devleti hükümdarı olmuştur Fakat kendinin "Şah" olarak anılmasına karşı çıkmış ve "Sultan" olarak anılmasını buyurmustur Celaleddin, bazı aile mensupları ve bazi devlet adamları ile birlikte Hazar Denizi doğusunda bulunan Mangışlak Yarımadasına geçerek oradan Harezmşahlar Devleti'nin başkenti olan Urgenç şehrine gittiler Fakat çok geçmeden 1221de Cengiz Han'in oğulları Çağatay Han ve Ögeday Han komutanlığında büyük bir Moğol ordusu Ürgenç'i kuşatmaya aldı ve şehri ele geçirdikten sonra yıkıp yakıp yerle bir etti
Ürgenç'deki komutanlar babası Sultan Alaaddin'in fikrini degistirip kucuk oğlu Celaleddin'den önce kendine varis ve veliaht olarak seçip ilan ettiği ve Celaleddin'in ağabeyi "Kutbuldin Uzlagşah"'in Sultan olmasını istemekteydiler Celaleddin komutanlarının kendine ihanet edeceğinden şüphelenerek şehir teslim olmadan Urgenç'den kaçti Celaleddin Moğol'ların kuzey Horasan'daki keşifci güclerine görünmeden ve ancak Nasa'da kendini gören Moğol birliğini yenip elimine ederek babasının daha önce kendisine emirliğini verdiği; Gurlular'dan eline geçirdiği ve hemen hemen modern Afganistan'a eşit olan bşlgeye çekilmeyi başardi Bu bölgede merkez olarak Gazne'yi seçerek orada yeni bir ordu kurmaya başladı Celaleddin yeni ordusu ile Gazne'de kendisini Cengiz Han'ın ordularına karşı koymaya kararlıydı
Ertesi yıl 1221 Kabul'un kuzeyinde "Pervan" adlı bir mevkide Cengiz Han'ın yakın bir idarecisi ve asker komutanı olan "Cigi-Kutuku Noyan" idaresi altında olan 10000 kişilik bir Moğol ordusu Celaleddin'in yeni ordusu ile karşı karşıya geldi Tam bir gün süren "Pervan Muharebesi"'nde yeni Harezmşah ordusu galip geldi Fakat Harezmşah ordusu çok yorgun düşmüştü ve devamlı savaşacak takatte değildi Bu nedenle Celaleddin Moğol ordusunu kovalamayıp geri çekildi "Pervan Muharebesi" Moğol ordularının ilk büyük mağlubiyeti olarak tarihe geçmiş oldu Pervan'daki Harezmşahların galibiyetı Moğolların yenilmez bir güç oldukları efsanesine son verdi
Kasım 1221de Moğol işgali altında bulunan Herat şehri halkı işgalci Moğol garizonuna karşı isyan ederek burada bulunan Moğol askerlerini öldürmeyi başardi Ama Herat şehri yeni bir ordu ile gelen Moğol komutanı Alcıgiday'ın 6 ay süren bir kuşatmasından sonra 14 Haziran'da tekrar Moğollar eline geçti
Pervan mağlubiyetten cok sinirlenen Cengiz Han Moğol ordularının komutanlığını şahsen üzerine alıp büyük bir ordu ile Celaleddin Harezmşah üzerine yürümeye başladı Harezmşahlar ileri gelenleri Moğol'lara karşı nasıl direniş yapabilecekleri hakkında değişik yaklaşımlarda idiler ve Celaleddin'e Moğol'lara karşı direnişe devam etmek için istediği desteği vermediler
Bunun üzerine Celaleddin önemli bir savunma kalesi olan Gazne'yi bırakmak zorunda kaldı ve 50000 kişilik ordusu ve binlerce sivil muhacir ile Hindistan'a doğru göçmeye başladı Büyük Moğol ordusu Celladdin'i takip etti Celaleddin ordusuyla İndus Nehri'ni geçmeye ve karşı tarafta daha uygun savunma durumuna gecmeye karar verdi Bunu gerçekleştirmek için "Hund" ya da "Nesavi" mevkine erişen Harezmsah ordusuna Moğollar tam bu sırada yetiştiler 24 Kasım 1221de Celaleddin kendisi ile birlikte olan mühacir sivillerin nehrin karşı yakasına geçmesi için Moğol öncülerine karşı savunma manevralarına geçmişken ve Harazmşah ordusu daha ırmağı hiç geçmeden, Cengiz Han tüm büyük ordusu tüm gücü ile birden bir cephe hücumuna gecti Celaleddin'in ordusu ve siviller Moğollar ve ırmak arasında kaldılar Celaleddin 5000 kadar askeri ile büyük Moğol ordusuna karşı saldirdiya geçtiyse de hiç başarı sağlayadı Moğollar nehri gecmeye hazir olan Harezmşah ordusuna ve sivil muhacirleri üzerine önü alınamayan büyük bir dalga halinde yüklenip büyük bir katiliama geçtiler Sultan Celaleddin Moğolların eline geçmelerini önlemek için gözde cariyesini ve çocuklarını öldürtü Hazinesini geride bıraktı Ordusunu ve muhacirleri feda eden Celaleddin, Indus Nehri'ni çok küçük bir birlikle zor bela geçebildi ve Aralik 1221de Delhi Sultanı Sultan Şemseddin İltutmuş'a sığındı Moğol ordusu Harezmşah ordusundan kalanların hepsini ve sivil muhacirlerin çok büyük çoğunluğunu acımasız hunharca öldürdüler

Dosyauring the battle of Indusjpg
Cengiz Han ve yanındakilerin Celaleddin Harezmşah'ın İndus Nehri'ni geçişini seyretmeleri


Fakat Delhi Sultanı İltutmuş Bagdad'daki Abbasi halifesi Muktedir ile yakın ilişki kurmuştu ve Harezmşah'larn Abbasi halifesine karşı olan çok aksi tutumlarını bilmekteydi Bu nedenle Celaleddin'e destek sağlamaktan çekindi Celaleddin bir karışık Müslüman-Hindu Rajput halkı olan "Hoharlar" ile anlaştı Hoharlar ile birlikte, Multan'da hükümdarlık kurmuş olan Türk asıllı "Nasirudin Kabaca" üzerine yürüdü Güneye akın yaparak Sindh bölgesine ve kuzey Gucerat bölgesine girdi ve buraları tümüyle talan etti Delhi Sultanlığı Cengiz Han tehlikesini beklemekte oldukları için Celaleddin'in bu yağmalarina gözlemci kaldı Celaleddin Hindistan'da üç yil kaldi
1224de Moğol tehlikesi azalmıştı Celaleddin bu nedenle Delhi Sultanlığı'nın üzerine geleceğinden çekinmekteydi ve ayrıca eski topraklarını geri almak istemekteydi Bu nedenlerle 1224de Celaleddin Afganistan ve İran üzerinden eski topraklarına döndü Fakat buralarda Moğollar çok büyük maddi zararlar verdikleri gibi yaptıkları katliamlarla nüfus da çok azalmıştı Yüzyıllarca önemli olan savunma noktalarındaki kaleleri savunacak asker bulmak nerede ise imkansızdı 1221 veya 1222 kışında kardeşi Giyasettin İran'in güneyinde Pirşah'ı ve "Irak Acemi" veya "Cibal" adi verilen bir bölgeyi eline geçirmişti Bir zamanlar Harezmşahlara vezirlik yapan ve Hindistan'a gidip Celaleddin'e katılmak için yolda geçtiği yerlerin savunmasız olduğunu gören "Burak Hicab" (yönetim dönemi 1222-1235) adlı ,sonradan Kutluk Hanlığı devletinin kurucusu, bir emir de Kırman'ı eline geçirmişti Celalleddin İran'a dönünce hemen onu Sultan kabul etti Celaleddin buradan Fars'a geçerek orada Selçuklu Atabeyi olan "Sait Bin Zangi" (yönetim dönemi 1198-1226)'nin kızı ile evlenip bu bölgeyi de tekrar idaresi altına aldı Yeniden idaresine aldığı ülkesini elinde tutabilmek için bir ordu daha toplamaya başladı Fakat Moğollar yine hücuma geçtiler ve Elburz Dağlari eteklerinde onlarla yaptıği bir savaşı kaybetti
Oradan, önce güneye çekilip Huzistan'da kışı geçirdi Burada Abbasi Halifesi Nasır'a bağlı birliklerele ufak savaşlarda bulundu Sonra kuzey-batıya dogru ilerleyip Azerbaycan bölgesinde bulunan güç boşluğundan faydalanarak bölgenin başkenti olan Tebriz'deki Özbek Atabeyi olan "Cihān-Pahlavān"'i (yönetim dönemi 1210-25) oradan atarak, Tebriz'i kendine bassehir yaparak yeniden Harezmşah devleti kurup toparlanmaya çalıştı Etrafındaki devletlerinden, beyliklerinden Moğol ilerleyişine karşı yardım istedi Ancak istediği yardım kendisine ve devletine verilmedi Fakat Moğol birlikleri, Türkmenler ve diğer düşmanları tarafından sürekli rahatsız edildi Bu yeni devletini idame ettirebilmek ve yakinda gelmesi beklenen Moğol orduları hücumma karşı koymaya hazırlanmak büyük maddi kaynak gerektirmekteydi
Bu nedenle 1225de güney Kafkaslarda çok zengin bir ülke olan Gürcistan'a hücuma geçti Büyük bir ordu ile bu ülkeye sefere çıktı Hristiyan olan Gürcistan Kralığı orduları ile "Garnisi"'de karşılaştı ve burada yapılan muharebede Gürcüleri yendi Böylece Gürcistan'ın başkenti olan Tiflis yolu açılmış olmaktaydı Fakat geride biraktığı Azerbeycan ile Kırman'da vali olan Burak Hacib kendine karşı isyan etmişlerdi Onun için galibiyetini Tiflis fethi ile sonuclandırmadan geri dönmek ve bu isyanlarla uğraşmak zorunda kaldı 17 gün içinde Celaleddin ordusuyla Tiflis'ten Kirman'a gitti Fakat Burak Hacib şehri bir kuşatmaya karşı iyi hazırlamıştı Sonra da Burak Hacib çok alttan alıp anlasmaci bir yaklaşım alip Celaleddin'in Sultanlığını yeniden kabul etti
Böylece isyanları bastırdıktan sonra Celaleddin ikinci bir Gürcistan seferine başladı Gürcü ordularina karşı birkac ufak muharebe kazandi Gürcü Kralicesi Rusudan danişmanlari olan Gürcü prenslerinin isteklerine uyarak Tiflis terk edip Bati Gurcistan'a cekildi 9 Mart 1226da Celaledin Tiflis'i eline geçirdi Tiflis şehrini yağmaladığı ve büyük Hristiyan kiliselerini yıktırdığı zamanın tarihçileri tarafından bildirilmektedir
Celaleddin Tiflis'ten Tebriz'e geri geleceğine 7 Kasım 1226da o zaman Şam'daki Eyyubiler idaresi altında bulunan Ahlat kalesine yöneldi ve bu kaleyi kuşatmaya aldı Hava şsrtları da hiç uygun degildi ve Sam'da bulunan Eyyubi Sultani I Adil (1229-1237) kaleye hiçbir destek sağlamamıştı Ancak Ahlat kuşatmaya beklenmedik bir direniş gösterince hava şartlarının da kötüye gittiğini gören Celaleddin kuştamayı bırakıp Tebriz'e geri çekildi Fakat Şam Eyyubileri buna karşılık olarak Irak'daki Abbasi Halifesi yoluyla bir yeni müteffik aramaya koyuldular ve Anadolu Selçukluları en uygundu
1227de Celalledin kuzey İran'da bulunan Alamut kalesini merkez edinen İsmailleri kendine bağladı
1227de Moğol orduları yine doğudan İran'a girdiler Celaleddin ordusuyla İsfahan şehri önlerinde bu Moğol ordussuyla muharebeye girişti Her iki taraf da büyük zayiat verdiler Ama Moğol komutanı yenik düşmemekle beraber büyük zayiat veren ordusunu Amu Derya Irmağı gerisine çekti
1228 de Celaleddin yeni Harezmşahlar devletinin başında Irak'in kuzeyi, Kırman, Fars, İsfahan ve Tebriz bölgelerini idaresi altına almıştı Ama durum yine kötüye gitmeye başladı Kardeşi ve güney Iran'da emir olan "Giyaseddin" bir isyan sonucu idare ettiği ülkelerden atıldı Giyasedin Kirman'da emir olarak idareci olan "Burak Hacib"'e sığındı ve bu kişinin desteğini sağlamak için onu annesi ile evlendirdi Fakat çok geçmeden Burak Hacib, Giyaseddin'i kendine karşı bir komplo hazırlayıp ihanet etmekle suçladı ve idam ettirdi
1828de de Eyyubilerin idarelerini devam ettirmekte oldukları Ahlat üzerine yürüdü ve şehri yine başta başarısız olarak kuşatmaya aldı Sekiz ay süren bir kuşatmadan sonra 2 Nisan 1230da Ahlat şehrini eline geçirmeye muvaffak oldu
Fakat Sam Eyyubi Sultanı I Adil ile Anadolu Selçuklular sultanı olan I Alaeddin Keykubad ittifak yapmışlardı Alaeddin Keykubat ile Celaleddin'in arası, Harezmşahların bazı Selçuklulara ait oldugu kabul edilen köylere akın hücumu yapmalarından dolayı, açılmıştı Bu esnada Şam Eyyubilerinin Ahlat valisi Hacip Ali de kalesi'ni yeniden almış ve Celaleddin Ahlat kalesini tekrar almak için yeniden kuşatmıştı Selçuk Sultanı Celaleddin'den kuşatmayı kaldırmasını istedi; ama Celaleddin kalenin zaten kendisinin olduğunu iddia etti Böylece savaş durumu ortaya çıkmış oldu Alaeddin Keykubad komutanlığındaki Selçuk ordusu ve 10000 kişilik Eyyub takviyesi ile Erzincan civarında bulunan Celaleddin ve ordusu üzerine yürüdü Ağustos 1230da Erzincan yakınlarında Yassı Çemen Muharebesi başladı Bu muharebe üç gün sürdü ve bazı zaman Celaleddin galip gelir görülmekle beraber sonunda Celaleddin'in büyük bir yenilgiye uğradı Ordusu imha edilen Celaleddin Azerbeycan'a çekilmek zorunda kaldı
1229da Moğol Büyük Kağanı olan Ögeday Han, 1231 kışında "Cormagan Noyan" komutasında üç tümeni (30000 kişi) Celaleddin üzerine gönderdi Moğol tümenleri hızla Horasan'dan geçerek Azerbeycan'da bulunan Celaleddin üzerine geldiler Anadolu Selçuklularla savaşdan çok zayıf düşmüş olan Celaleddin 1232 ilkbaharında bu ordulara karşı koyamadı Bir Moğol baskınında kalan askerlerinin çoğunu kaybetti ve yeni merkez edindiği Tebriz'i bırakıp kuzeye çekildi Takip eden Moğol tümenlerinden kaçarak önce Kura Nehri'nin ağzına; Aras Nehri vadisi üzerinden doğu Anadolu'ya ve sonra da Diyarbakır'a kaçtı Moğol tümenleri Kura Nehri ağzı ile Aras Nehri vadisine yerleştiler ve Cormagan Noyan'ın 1241de ölümüne kadar orada kaldılar Celaleddin ise tebdili kıyafet Diyarbakır Silvan civarında yaşarken üzerindeki kıymetli kürkü ondan alabilmek için bir Kürt köylüsü tarafından 15 Ağustos 1231de öldürüldüğü bildirilmektedir

Kaynak : Wikipedia