İran İslam Devrimi Ekonomik Boyutu

Ekonomik boyutu





Köpek balığı lakaplı Haşimi Rafsancani Muhammed Hatemiden önce (1989-1997) iki dönem iran islam cumhuriyeti cumhur başkanlığını yapmıştır bir din adamı olmasına rağmen siyasetin kurdu ve ünlü bir iş adamı olarak tanınır 1988'de Iran-Irak Savaşının ateşkes kararının Humeyni tarafından kabul edilmesinde ve ayrıca Hameneinin Humeyninin ölümünden sonra dini lider seçilmesinde etkili rolu olmuştur[47]







1980'de Iran ordusunundaki kargaşayı fırsat bilen saddam daha önce Iran ordusunun gücünden korkarak imzalamak zorunda kaldığı Elcezire antlaşmasını TV önünde yırtıp 22Eylül'de Irana resmen savaş açtı Savaş Humeyninin ısrarıyla savaşın 1 senesi önerilen cazip barış tekliflerine rağmen 8 sene boyunca sürüp en az 500000kişinin hayatı ve iki tarafta 1 Trilyon$ maddi hasra neden oldu hal bu ki savaş en son berabere bitmiş bulundu Birleşmiş milletlerin tasarısına göre Irak irana 200 Milyar$ tazminat ödemesi gerekiyordu ancak günümüze kadar bu ödeme gerçekleşmedi 8 yıllık savaşa ardından Saddam ve islam cumhuriyeti arsında dostluk kurulmuş, 2 Körfez savaşında itilaf güçleri ırakı ele geçirince saddam yönetimindeki ırak ordusuna yapacakları denetimde ele geçirilmemeleri için saddam irana güvenerek hava kuvvetlerine bağlı birçok uçağı irana gönderdi Iran asla gönderilen uçakları geri vermedi ve aslında uçakların pilotlarıyla beraber itilaf güçlerinden kaçarak irana sığındıklarını iddia edip uçakları kendi hava kuvvetlerinde kullanmaya başladı



Devrim öncesi Iran hızla sanayileşmeye doğru gitmekteydi, solcu akınının bir ürünü olarak ortaya çıktığı düşünülen ve 1963'de tamamlanmış Mohammad Reza Shah Pahlavi'nin Ak Devrimi, köy ağasının zoruyla da olsa bir araya toplanıp çalışan çiftçilere köyağasının arazisinin bölünüp verilmesiyle beraber baskı altından kurtulan köylüler büyükşehirlere akmaya başladı böylece Iranda çiftçilik sektöre sürekli gerileyerek buğday ihracatçısı durumunda olan iran hızla ithalatçı durumuna düştü şehirlerde hızla işsiz-günlük işçi popülasyonu artarken bir taraftan devrimin alt gruplarını oluşturdu diğer yandan da sanayileşmeyi halkı memnun etmeyi ön planda tutup Ak Devrim deneyiminden yenilgiye uğrayan devlet için vaz geçilmez kılmıştı siyasi istikrar ve ortadoğunun en özgür ve en güvenilir ülkesi olmasuyla beraber işçinin bol ve ucuz olması yabancı sermayeyi cezbediyordu hızla araba fabrikaları kuruluyor hükümetin desteği ile küçük yerel sanayiler kendilerini geliştiriyordu ihracatın önünün açık olmasıyla beraber hızla sanayileşme yaşanıyordu o dönemde 34Milyon kişi civarından nüfusu olan bir ortadoğu ülkesi için oldukça iyi bir başarıydı ancak yabancı sermayenin gelmesi solcuları Turistlerin gelmesi ise dincileri rahatsız ediyordu Irana gelen turistler, o dönemde halen zamanımızdaki gibi umuma açık iletişim teknolojisinin sağlanamadığı topluma kendileriyle beraber yeni dünyanın kültürünü getiriyor gençleri dinci ve mollaların emirlerinden uzaklaştırıyordu Iranın ne denli turistik bir ülkeye dönüşmek üzere olduğu günümüzde halen ününü koruyan dönemin ünlü çizgi filmi Pembe Panter filmlerindeki bir bölümde Iran sahillerine yaptığı gezide anlaşılabilir ayrıca sanayileşme ve zenginleşme gençleri üniversitelere ve okullara yönlendiriyor topllumu iyice medreselerden uzaklaştırıyordu bu durum Dinci kesimi iyice rahtsız ediyor gençler ve bir nesil öncesi arasındaki kültürel açıktan yararlanarak insanları şaha karşı kışkırtıyorlardı Solcu düşüncenin popularite kazndığı o dönemde gençler hızla sol fikrini benimsiyor ve gençler de solcu gruba katılarak şaha karşı nefret besliyorlardı[48]





Muhammed Hatemi Malezya'da dönemin Rusya devlet başkanı Vladimir Putin ile, Ekim 2003



Humeyni'den sonra erki ve ekonomiyei elinde bulunduran zengin zümre yurt dışına kaçmış, yabancı yatırımcılar ülkeyi terk ettirilmiştir Küçük işletmeler ve "Çarşı" (Bazari) denilen grup yönetime hakim olmuştur[49] Bankalar %100 devletleştirilmiştir bu durumdan memnun olan küçük ve büyük esnaf ayrıca diğer taraftan da solcu ekip kısa sürede hüsrana uğramışlardır ziraki 4 Kasım 1979 tarihinde ABD büyükelçiliğini basan islamcı/komunist grup diplomatik dokunulmazlığı bulunan Amerikalı diplomatları rehin tutarak dünya çapında ciddi bir krize neden olarak kurulan yeni rejimin güvenilmezliğine göstererek ambargoların konmasına ve daha sonra Iran-Irak savaşı başlamasıyla beraber ticaretin iyice kısıtlanmasına ve birden bire ortadoğunun en zengin ülkelerinden biri olan ve ayrıca ortadoğunun en özgür ve en yaşanılır ülkesi olan Iranı borç batağında sürüklenen gereksizce 8 yıl sürecek yıprandırıcı bir savaşın ortasında bulmuşlardır savaşın bitiminde ise bu memnuniyetsizlik içinden çıkılmaz bir sürecin başlangıcına girmiş günümüze kadar uzanmaktadır özellikle Mahmut Ahmedinejadın cumhurbaşkanı olmasıyla beraber 1979'da Ayetullah Humeyninin bizzat emriyle kurulan ve devrimi karşıdevrime koruma amacını güden Devrim Muhafızları ordusu kendini ülkenin yegane gücü olarak perde arkasında da olsa ilan etmiş ve yarı devlet mafyasına dönüşerek iyice ülkeye hakim olmuştur bu olay ülke genelinde önceden askeri hapishane olarak kurulan Devrim Muhafızları hapishanelerinin sivil halka açılarak muhaliflerin işkence edildiği yere dönüştürülmesine kadar gitmiştir devrim muhafızları bu süreç içerisinde muazzam bir yarı askeri mafyaya dönüşerek kendilerinden olmayanlara ekonomik boyutta iş şansı tanımamakta ve ülkenin ekonomik kalbini yapılanmasının ortasında tutmaktadır tüm sansürlere rağmen çeşitli skandalla neden olan bu süreçte Mahmut Ahmedinejad hükümeti devlet ihalelerini dini gerekçeleri bahane göstererek tek elden Devrim Muhafızlarına bağlı şirketlere devretmiş ve nadiren açılan davalar da dini lider Hamenei tarafından geri çekilmiş örtbas edilmiştir Aynı zamanda petrol zengini olarak tanınan ve dünyanın Rusyadan sonra en büyük ikinci doğal gaz rezervlerine sahip olan Iran 1979 öncesi Şahlık rejiminde yaşadığı zengin yaşamın aksine vatandaşlarına tam bir sağlık sigortası ve emeklilik dahil sunamamaktadır ülke genelinde işsizlik resmi kanallardan %12 olarak açıklanmış olsa da bu rakam Mahmut Ahmedinejad hükümeti tarafından ücret karşılığı haftalık bir saat çalışan kişiye "Çalışan" olarak tanınarak sağlanmıştır ve gerçek rakamın %25in üzerinde olduğu söylenmektedir Ayrıca Mahmut Ahmedinejad iknci kez kendini cumhurbaşkanı ilan ettikten sonra Kadınları en azında devlet daireleri ve fabrikalarından çıkarmaya yönelik başlattığı çabada çeşitli senaryolar ile kadınların devlet memurluğundan çıkarılmasına yönelik çalışma başlatılmıştır dini ve kültürel gerekçeleri bahane göstererek kadınların evde oturarak çocukların yetişmesi için çalışması gerektiğini söyleyen ahmedinejad ülkeyi şimdiye kadar görülmemiş bir ekonomik, siyasal ve kültürel batağa sürüklediği konuşulmaktadır Islam devrimi sonucu devleti ve hükümeti her ikisini birden elinde tutan rejim Petrol gelirlerinden elde edilen dövizin önemli bir kısmını Hamas gibi örgütlere devrimi ihraç etme amacıyla aktarmaktadır ve bunu da medyadan gizleme gereği dahil duymamaktadır Iran, Afganistandan Avrupa ve Amerikaya giden **********nun 3 güzergahından birinin başlangıç rotasıdır devrimden önce özellikle Gizli servis SAVAK'ın kapalı perdeler arkasında yaptığı anlaşmalar gereği ********** parselleri iranda açılmama şartıyla Iranı transit geçiyor özellikle Türkiye üzerinden Avrupaya geçiyordu Devrim ile beraber güzergah büyük sorunlar ile karşılaştı zira güç dengeleri iyice sarsılmış yeni hükümet bu işe pek sıcak bakmıyordu ancak Liberallerin tasfiyesiyle beraber para kokusuna mest olmuş mollalar hızlıca rotayı tekrar kurmuş hatta Avrupa ve Türk Mafyası **********yu artık daha ucuza ve daha kolay temin ediyordu ********** işinde iyice pişen kökten dinci grup daha sonraki yıllarda yani savaş sonrası halkı uyutup muhalif gençleri güçsüz bırakma amacıyla aynı **********yu yurt içinde büyük miktarda ve çok ucuza gençlerin ulaşabileceği şekilde el altından satmaya başlamışlardır günüzmüde Iran ********** piyasasında ********** komşu Türkiyeden onlarca kat ucuza temin edilebilmektedir bu durumun neticesinde Birleşmiş Milletler raporunda gençler arsında ********** kullanımının yaygunlığı açısından Iranın dünyada ilk sırada yer aldığını rapor etmişlerdir Muhalefetin ender olarak yaptığı konuşmalar ve çıkardığı gazetelere manşet olan bu konuda yer alan cümlelerde Ayetullah humeynin devrim sırasında şahın kardeşi Eşref Pahleviyi ********** kaçakçılığıyla suçlamasına istinaden "o zamanlar ülkedeki az mikatardaki ********** kullanımı için suçlanacak biri bulunuyordu ancak günümüzde bu rekorlar için suçlanacak hiçbir makam bulunmamaktadır" deseler de Mahmut Ahmedinejad klasik olarak onun için de batıyı ve uydu televizyonlarını suçlamıştır[43] [50]

Tüm olaylar göz önünde bulundurulduğunda sadece Merkez Bankası verilerine bakılarak vervrimin ekonomik boyutu şöyle değerlendirilebilir: 1976'da yani devrimden 3 yıl önce kişi başına düşen milli gelir 8847100 Riyal(iran parası)(1$~50Riyal) tüm enflasyon ve devulasyonlara rağmen 1997'de kişi başına düşen milli gelir ise 2497790 Riyal bu rakam 2005'e gelindiğinde 5878110 Riyal'e(1$~8400Riyal) çıkmıştır Ahmedinejad dönemi geldikten sonra sağlıklı kayıtlar tutulmamış veya bu rakamlar yayınlanmamıştır yapılan eleştirilerin 2009'da maksimuma ulaşmasıyla beraber Ahmedinejad hükümetinin tayin ettiği Merkez Bankası müdürü, eleştirilerin yapıldığı kaynakları kurutma amacıyla hiçbir açıklama getirmeden geçmiş kayıtları dahil Web Sitesinden kaldırtmıştır

Devrimi takiben devletleştirilen kurumların bir çoğu ahmedinejad döneminde hızla özelleştirilmiştir özelleştirmelerin bir çoğunun Devrim Muhafızlarına bağlı şirketlere veya Devrim muhafızları komutanlarının sahibi olduğu şirketlere verilmesi üzerine devlet mafyası iddeaları güçlenmiş birçok sklandala neden olmuştur ancak Ahmedinejad ve dini lider Hamenei durumu örtbas etmeye çalışmış ve kimi zaman da açık açık dini gerekçeleri bahane ederek islamın geleceğei için şirketlerin devrim muhafızlarına bağlı olmasında yarar var demiştir Günümüzde iddealara göre iran piyasası 3 grup tarafından yönetilmektedir: 1 Mahmut Ahmednejad ve devrim muhafızları en büyük maddi rant ekibi olarak, 2 Hakkında uluslararası interpol arama kararı bulunan eski cumhur başkanı Hashimi Rafsanjani, çocukları ve ekibi, 3 Müslüman olmuş bir Musevinin oğlu olan devrim döneminde Bazarilerin başkanı olan "Transfer Hacı" lakaplı Asgaroladi ve ekibi idealara göre bunlar devlet/özel bankalardan büyük krediler çekmiş ve geri ödememiştir


Kaynak : Wikipedia