İpek Yolu Ortaya Çıkışı Ve Tarihi

Ortaya Çıkışı ve Tarihi
Orta Asya bölgeleri ile her zaman bağlantılar var olmuştur Örneğin; Çin ile Avrupa arasında en eski zamanlardan beri, en az Tunç Devrinden beri bağlantılar vardı İlk zamanlarda maden elde etme ve işleme konusunda bilgi alışverişine ve ticari malların değişimine dayanmış olan bu bağlantılar, diplomatik ilişkilerin kurulmasını ve iki kültürün birbirini tanımasını da sağlamıştır Ancak, arabulucular yolu ile gerçekleştirilmiş olan bu bağlantılar bir süreklilik göstermemiş, uzun süreli kopukluklar yaşanmış, ticaret ve bilgi alışverişinin uzun bir süre gerçekleşmediği dönemler de olmuştur
Çin'in batıya doğru genişlemesi, İpek Yolu'nun doğu sınırının tamamen açılmasında önemli bir etken olmuştur İmparator Vudi (MÖ 142-87) döneminde Han İmparatorluğu sınırlarını nerdeyse iki katı kadar genişletmiştir Sınır tehditlerine karşı düşman bölgelerini istila ederek karşılık veren İmparator Vudi, ordularını kuzeye, güneye ve batıya göndererek birçok devleti boyunduruk altına almış, Hiung-nu zaferi ile de Orta Asya'nın tüm kontrolünü ele geçirmiştir Vudi'nin birlikleri, Pamir dağlarını ve Fergana şehrini de işgal ederek, Çin ile Batı arasındaki ticaret yollarını açmıştır İpek Yolu üzerinden gerçekleşen ticaret sayesinde Han İmparatorluğunun başkenti Batılı seyyahlar ve Batı'dan gelen lüks mallarla dolup taşmaya başlamıştır
İpek Yolu
Doğuda barışın hüküm sürdüğü zamanlar, Batı bir savaş alanı idi Romalılar ile Partlar arasında uzun zamandan beri yaşanan sorunlar, birinci Roma İmparatoru Augustus'un diplomatik başarısı ile son bulmuş, iki taraf arasında bir barış süreci başlamıştır Bu barış süreci, İpek Yolu'nun batı bölümünün daha güvenli olmasını ve Uzak Doğu ile yapılan ticaretin canlanmasını sağlamıştır Geç Antik Çağ döneminde Doğu Roma, yani Bizans ile Sassani İmparatorluğu arasındaki ticaret Roma-Pers Savaşları nedeniyle büyük ölçüde engellenmiştir
İpek Yolu, bir diğer yükselme dönemini, Perslerin İpek Yolu üzerindeki hakimiyetine son veren Tang Hanedanlığı döneminde yaşamıştır İkinci Tang İmparatoru Taizong, Orta Asya'nın büyük bir bölümünü ve Tarım Vadisini kontrolü altına almıştır Bizans İmparatorluğu, 7 yyda Asya'daki bazı topraklarının Müslümanlar tarafından ele geçirilmesiyle İpek Yolu ile bağlantısını ara sıra koruyabilmiş ve uzun süre Doğu'dan gelen malların ana aktarma yeri olarak işlev görmüştür Tang döneminden sonra İpek Yolu üzerindeki ticaret trafiği azalmaya başlamıştır Bunun nedeni, Beş Hanedanlık döneminde Tang Hanedanlığı'nda iç istikrarın korunamaması ve ticaret yollarının güvenliğinin azalmasıdır Avrupa ile Asya arasındaki ticaret veba salgınları nedeniyle de uzun süre askıya alınmış ve gerçekleşmemiştir
Asya ile Avrupa arasında doğrudan bağlantı kurulmasında, 13 yyda Moğollar'ın büyük katkısı olmuştur Moğol istilaları sık ve geniş iletişim çağının başlamasında etkili olmuştur Bu durum, Moğolların ele geçirdikleri yerlerde sistemlerini kurduktan sonra, yabancılarla iletişim kurarak yönetime devam etmeleri ile gerçekleşmiştir Bu dönemde Moğolların yabancılara olan misafirperverlikleri sayesinde ticaret yeniden artmıştır
Ancak, Moğol İmparatorluğu'nun ömrü kısa sürmüş ve 1262 yılında koca imparatorluğun çöküşü başlamıştır Buna rağmen İpek Yolu'nun doğu bölümünün güvenliği Kubilay Han döneminde uzun süre sağlanmıştır Çin milliyetçiliği canlanmaya başlamış; 1368 yılında, yabancı egemenliği Moğol kökenlilere karşı saldırgan bir dış politika tutumu izleyen Ming Hanedanlığı dönemini sona erdirmiştir Moğollar dönemindeki rahatlığa rağmen, İpek Yolu üzerinde yapılan ticaret hiçbir zaman Tang Hanedanı dönemindeki seviyesine ulaşmamıştır Song Hanedanlığı döneminde İpek Yolu önemini yitirmeye devam etmiştir Çin deniz ticareti sayesinde Güneydoğu Asya'da yeni pazarların keşfedilmesi ve Arapların koyduğu yüksek gümrük vergileri nedeniyle İpek Yolu daha az tercih edilmiştir
Erken Yeni Çağ döneminde Avrupalı denizcilerin dünya geneline açılmaları ile İpek Yolu tamamen önemini yitirmiştir Böylece uzun süren yolculukların ve malın aracılara teslim edilmesinin yerine daha kısa süren ve doğrudan gerçekleştirilen deniz taşımacılığı önem kazanmıştır İpek Yolu'nun yerini gemiler almıştır Çinli tüccarlar jonk adını verdikleri gemileri ile Hindistan'a, hatta Arap ülkelerine kadar gidebilmekteydi Avrupalı tüccarların Çin ile yaptıkları ticaret Song Hanedanı döneminden beri kısıtlanmaktaydı Bu nedenle, Avrupalıların deniz seferleri ile gerçekleştirmek istedikleri asıl amaçlarından biri de Hitay'a ulaşmaktı
İlk olarak, 1514 yılında Portekizliler Çin'e ulaşmış ve orada çok canlı bir ticaret başlatmışlardır; ancak bu pazar daha sonra İspanyollar tarafından ele geçirilmiştir İmparatorluk, 16 yydan itibaren, yenidünyada Avrupa kolonilerinden temel fayda sağlayanların arasında yer almaktaydı Kolonilerde çıkarılan madenin büyük bir bölümü Avrupalılara satılmak amacıyla Çin'e gönderilmekteydi Ticaret şirketlerinin gemileri Avrupalı soylulara lüks eşya ve sanat eserleri tedarik etmek amacıyla, Doğu Asya'ya ulaşımda İpek Yolu görevini görmekteydi
Petrol yataklarının bulunması ile İpek Yolu yeniden önem kazanmaya başlamıştır Yeni yollar inşa edilmiş ve ıssız bölgelere ulaşım kolaylaştırılmış, bölgeler sanayileştirilmiştir Bunun yanı sıra eski ticaret yolları onarılmış ve turistik amaçlı kullanılmaya başlanmıştır 32 Asya ülkesinin katılımı ve Birleşmiş Milletler desteği ile Asya uzak ticaret yolları ağı inşası projesi yürütülmektedir 2005 yılı itibariyle yol ağının yenilenmesine 25 milyar dolar para harcanmıştırKaynak
Güzergahlar ve Doğa
İpek Yolu'nun güzergahı ile ilgili ilk belgeler Antik Yunan ve Romalılara dayanmaktadır Tarım Havzası'nın kuzeyinden geçen kuzey rotasını ünlü tarihçi Heredot MÖ 450 yılında ayrıntılı bir şekilde tarif etmiş, güzergah merkezlerine de oradaki yerli halkların isimlerini vermiştir Heredot'un tarifine göre kuzey rotası Don Nehri ağzından başlayarak ilk olarak kuzeye ve hemen sonra Partların bölgesine doğru doğuya ilerlemekte, oradan da Çin'in batısında bulunan Kansu şehrinde son bulan Tanrı Dağları'nın kuzeyindeki kervan yolu üzerinden geçmektedir
Güney rotasına ilişkin buna benzer bir tarif bulunmamaktadır Ancak güney rotası yeniden kurgulandığında, rota Mezopotamya'dan başlamaktadır; fakat bu veri kesin değildir İpek Yolu Anadolu'da Antakya'da başlayıp, Gaziantep'ten geçerek İran ve Afganistan'ın kuzeyinde Pamir Ovası'na kadar uzanmaktadır Ayrıca Güneydoğu Bölgesi'nde bulunan Gaziantep ve Malatya'yı geçip, Trakya üzerinden ve Ege kıyılarında İzmir, Karadeniz'de Trabzon ve Sinop, Akdeniz'de ise Alanya ve Antalya gibi önemli limanlar üzerinden Avrupa'ya ulaşmaktadır
Üçüncü bir yol da Mısır ve Mezopotamya rotalarının birleşmesi ile meydana gelen Narmada Nehrinin Hint Okyanusu'na döküldüğü Hindistan'ın liman kenti Bargyzaga şehrine ulaşan deniz ve kara yollarının birleşimi ile oluşmaktadır Her üç rota da İpek Yolu'nun yüzyıllar süren gelişmesi sonucu ortaya çıkmıştır
Bunların haricinde İpek Yolu bir doğa yolu olarak var olmuştur Akdeniz'den Çin'e kadar çöl üzerinden uzanan, yeryüzünde en ıssız yollardan geçip, en susuz ve acımasız arazilerden ilerleyen, bir vahayı bir diğerine bağlayan yollardan biridir Güneyden gelinip de Taklamakan Çölü'ne ulaşıldığında, yeryüzünün en yüksek sıradağlarıyla karşılaşılır Bu dağlar sadece, derin uçurumları ve 5000 m yükseklikleri ile dünyanın aşılması en zor birkaç buzlu geçit üzerinden aşılabilmektedir Aynı zamanda bu bölgenin iklimi de çok serttir Sık sık kum fırtınaları meydana gelmekte, sıcaklık yazın 40 Derece C üzerine çıkmakta, kışın ise -20 Derece C altına inmektedir Bu olumsuzluklara rağmen yol, doğu ile batı arasındaki milletlerarası iletişim konusundaki önemini yüzyıllar boyunca muhafaza etmiştir
Bu yollar, vahaların yanı sıra yollardaki geçiş trafiğinin kontrolünü sağlayan askeri merkezler tarafından da kullanılmıştır Bölgenin coğrafi özelliklerinden dolayı çok az sabit ulaşım ve ticaret yolu oluşmuştur Çok hassas olan bu yollarda çıkan en küçük bir çatışma bile doğu ile batı arasında tüm trafiğin durmasına sebep olabilmiştir
Tarih boyunca çok az insan İpek Yolunun tam uzunluğu olan yaklaşık 6000 km'yi dolaşmıştır Ticaret sürekli birden çok ara duraklar üzerinde gerçekleşmiş ve yolun teğet geçtiği bütün uluslar, toptancı olarak kazançlarını en yüksek düzeyde tutmak istemişlerdir Böylece, rekabet nedeniyle sürekli *****lı çatışmalara dönen kavgalar çıkmıştır Sadece, 13 ve 14 yylarda Moğol iktidarı döneminde bütün Asya tek bir yönetim altında toplanmış ve güvenli bir ticaret ortamı sağlanmıştır
Kültür ve teknik aktarımı
Teknik alandaki gelişmelerin, kültür ürünlerinin veya ideolojilerin aktarımı, ticari mallara göre daha doğal ve kalıcı olmuştur Ticari, politik, diplomatik veya misyonerlik nendenler ile gerçekleştirilmiş uzak ticaretin bütün türleri farklı toplumlar arasında kültürel değişimi meydana getirmiştir Şarkılar, hikayeler, dini düşünceler, felsefi görüşler ve bilimsel bilgiler seyahat edenler yoluyla taşınmış ve güncel kalmıştır Bunların yanı sıra gıda maddelerinin girişi ile tarımsal değişim de gerçekleşmiştir Kağıt üretimi ve matbaa, damıtma gibi kimyasal süreçler, etkili at koşumu ile üzengi gibi önemli buluşlar dünyaya Asya üzerinden yayılmıştır
İpek Yolu üzerinde dinlerin yayılması
İpek Yolu üzerinde taşınan kalıcı şeylerden biri de dinler olmuştur Örneğin 4 ve 5 yüzyıllarda Kuzey Vey Hanedanlığı döneminde Budizm, kuzey güzergahı yoluyla Hindistan'dan Çin ve Japonya'ya gelmiştir Bazı istisnalar haricinde, Hıristiyanlığın Anadolu'da yayılmasının 3 yy da Sasani İmparatorluğu döneminin başlaması ile mümkün olduğu kabul edilmektedir Hıristiyanlık, Orta ve Doğu Asya'da hiçbir zaman hakim din olmamasına rağmen, İpek Yolu'nu kullanarak Çin sınırlarına kadar dayanmıştır Moğollar döneminde Yunanlı teolog Nestorius'a dayanan Diofizit hasaba katılması gereken kültürel bir ***** olmuştur
Hıristiyanlığın yayılması diğer dinlerden baskın olan İslam'ın yayılmasına göre daha kısıtlı olmuştur MS 632 yılında Muhammed'in vefatından sonra İslamiyet, Arap yarımadası üzerinde hızla yayılmaya başlamış ve sonraki yüzyılda da eski Roma şehirleri olan Suriye, Mısır ve bütün Kuzey Afrika'da yerleşme sürecine girmiştir Kısa süre içinde İpek Yolu'nun batı kısmı ve böylelikle Asya üzerinde gerçekleşen ticaret Müslümanların kontrolüne geçmiştir Pers İmparatorluğu'nun fethi ile genişleme doğuya doğru gerçekleşmeye devam etmiştir İslamiyet, ilk olarak İpek Yolu üzerinde yer alan şehir merkezleri boyunca etkili olmuş ve daha sonra kırsal kesimlere kaymıştır Orta Asya, Çin, Bengal ve daha sonra Endonezya'da da askeri veya politik bir girişim olmadan Müslüman yerleşim yerleri oluşmuştur Pers kökenli olan Zerdüştlük ve Mani Dini de İpek Yolu üzerinden yayılmıştır
Hastalıkların yayılması
Dinler ve diğer kültürel öğeler gibi hastalıklar ve enfeksiyonlar da İpek Yolu üzerinde yayılmıştır Uzun seyahat edenler, virüslerin ortaya çıktıkları bölgelerden çıkmasına ve bu virüsler yoluyla ortaya çıkan hastalıkların, bağışıklığı olmayan toplumlarda yayılmasına yol açmışlardır Bu durum da felaketle sonuçlanan salgınların ortaya çıkmasına neden olmuştur İpek Yolu üzerinde hastalıkların yayılmasına verilebilecek en iyi örnek 14 yyda görülen veba salgınıdır 1330'lu yıllarda Çin'de ortaya çıkan, kemirgenlerden pireler yoluyla insanlara bulaşan aşırı bulaşıcı olan bir veba ortaya çıkmıştır Bu salgın, uzun bir süre sadece Çin'in güney şehri olan Yunnan'da görülmüştür; fakat 14 yyın başında Moğol orduları yoluyla vebalı pireler Yunnan'dan Çin'in diğer bölgelerine taşınmış ve böylece veba, İpek Yolu boyunca çok hızlı bir şekilde yayılmıştır Veba, Kafa (günümüz Feodosya) şehrinden gelen ticaret gemileri ile Kırım Yarımadası üzerinden geçerek 1348 yılında Avrupa'ya da ulaşmıştır Asya'dan Avrupa'ya kadar etkili olan ve Avrupa nüfusunun yaklaşık üçte birinin hayatını kaybettiği büyük veba salgını ortaya çıkmıştır Bu salgın, Ortadoğu, Hindistan ve Çin'de yaklaşık 75 milyon kişinin ölümüyle sonuçlanmıştır Özellikle kürk ihracatı salgının hızlanmasına neden olmuştur

Kaynak : Wikipedia